Proces proširenja Evropske unije je dvosmjeran proces.
Taj proces podrazumijeva spremnost države kandidata da uđe u Uniju, pa samim tim, zahtijeva promjenu i usklađivanje njenih institucija i zakonodavstva sa pravnom tekovinom EU.
Proces pridruživanja može biti zahtjevan i dug, kao što je to bio, na primjer, slučaj Hrvatske, čiji je screening pregovaračkih poglavlja zvanično počeo 3. oktobra 2005. a završio se 30. juna 2011.
Proširenje i članstvo zemlje kandidata ne podrazumijeva samo reorganizaciju unutar same države, u ovom slučaju u Crnoj Gori, već se promjene moraju postupno dešavati i u Evropskoj uniji.
Crnogorske institucije moraju biti spremne na izazove u kontekstu njenih prilagođavanja sa rastom i razvojem EU. Poglavlje 34. pokriva institucionalna i proceduralna pravila Evropske unije i tiče se prilagođavanja koje EU mora sprovesti kako bi garantovala punu i jednaku predstavljenost zemlje unutar EU, kao i osiguranje ispravnog funkcionisanja procesa donošenja odluka.
Navedeno uključuje različite teme, među kojima su promjene vezane za pravo na glasanje, usvajanje zvaničnog jezika, kao i glasanje za predstavnike u Evropskom parlamentu.
Težina glasa, odnosno broj glasova kojima jedna država raspolaže dogovara se nakon što se odluka o tome prvo donese u Savjetu ministara, koji odlučuje kvalifikovanom većinom.
Kada je riječ o Parlamentu EU, ta institucija predstavlja jedini predstavnički organ građana i građanki EU, jer se njegovi poslanici i poslanice biraju direktno kroz izbore sa univerzalnim pravom glasa u svim državama članicama EU.
Broj njegovih predstavnika je određen na 754 članova iz 27 država članica. Hrvatska će ulaskom u Evropsku uniju imati 12 predstavnika u Evropskom parlamentu.
Broj poslanika i poslanica se mijenja u skladu sa veličinom stanovništva države koja ulazi u EU.
Međutim, izuzetno je teško u potpunosti tačno predvidjeti koliko će neka nova članica imati svojih predstavnika, s obzirom da su se pravila o raspodjeli mjesta često mijenjala. Ipak, glavni princip je da broj predstavnika u Evropskom parlamentu mora da bude u srazmjeri sa veličinom stanovništva države.
Tako, na primjer, Malta i Luksembrug, kao najmanje države članice, sa najmanjom populacijom, imaju svaka po šest predstavnika. Zapravo, prema novim pravilima o raspodjeli mjesta u Parlamentu, sadržanima u Lisabonskom ugovoru, nijedna država ne smije imati manje od šest predstavnika, kako bi se osiguralo da svi veći politički pokreti budu zastupljeni, što se odnosi i na države sa najmanjim brojem stanovnika.
Što je najvažnije, distribucija sjedišta u Parlamentu će se zasnivati na tzv. principu “silazne proporcionalnosti”, što znači da što je jedna država naseljenija, to će imati više poslanika, ali će samim tim biti i veći broj građana i građanki koje jedan poslanik predstavlja.
Osim na Evropski parlament, članstvo nove države će uticati i na sve druge institucije i tijela EU (Sud pravde, Komisija, Savjet). Trenutno, postoje 23 zvanična jezika Evropske unije, jer pojedine zemlje imaju identičan zvanični jezik, dok je na Kipru, na primjer, zvanični jezik grčki. Hrvatski jezik će biti priznat kao 24-ti službeni jezik.
Crnogorsko pitanje i jezik u tom smislu biće najvjerovatnije riješeno u skladu sa budućim proširenjem EU, tj. u okviru BHSCG jezika (Bosanskog-hrvatskog-srpskogcrnogorskog) kao zvaničnog i zajedničkog za zemlje zapadnog Balkana.
Međutim, iako postoje 23 zvanična jezika, rijetko se dešava da se svi dokumenti prevode na svaki pojedinačni službeni jezik EU. Prevod se, uglavnom, obezbjeđuje za engleski, njemački i francuski jezik, u skladu sa značajem dokumenta koji se prevodi.
,,Pravila Evropske unije u ovom poglavlju ne utiču na unutrašnju organizaciju države članice, ali države koje pristupaju moraju osigurati da su u stanju da u potpunosti učestvuju u odlučivanju u Evropskoj uniji uspostavljanjem neophodnih tijela i mehanizama kod kuće i izborom ili postavljanjem dobro pripremljenih predstavnika u institucijama Evropske unije.”
Nakon zatvaranja pristupnih pregovora i screening-a svih poglavlja pravne tekovine EU, počinje faza tranzicije koja ima za cilj da osigura da i institucije države kandidata i institucije EU kao cjeline budu dobro pripremljene da prihvate novog člana i nove procedure.
U tom smislu, potpisivanjem Ugovora o pristupanju između dvije strane, državi se garantuje aktivan posmatrački status do punog članstva, a što uključuje učešće predstavnika parlamenta države na sjednicama Evropskog parlamenta, čak iako nemaju pravo glasa.
Isto važi i za druge institucije EU kojima se pristupa, a to su Evropski savjet, Evropska komisija i Evropski sud pravde. Evropska unija jeste ta koja treba da ustanovi pravila i broj predstavnika za svaku instituciju po državi članici.
Primjer Hrvatske, koja se uzima kao najbliži i slučaj sličan Crnoj Gori, pokazuje da je pregovaračko poglavlje 34 otvoreno i zatvoreno istog dana kada je i otvoreno, odnosno 5. novembra 2011.
Komunitarna tekovina EU je podijeljena u 35 poglavlja, ne 31 kao u prethodnim slučajevima proširenja, i ovaj je pristup poslije primijenjen i na Crnu Goru.
Ova dva slučaja se razlikuju samo u odluci Savjeta o razvijanju takozvanog novog pristupa prema Crnoj Gori, koji se sastoji uglavnom u potrebi suočavanja sa poglavljima 23 – Pravosuđe i temeljna prava i 24 – Pravda, sloboda i bezbijednost što je prije moguće.
Novi pristup je nastao kao rezultat prethodnog iskustva sa Hrvatskom, u kojem su se prethodno pomenuta poglavlja pokazala problematičnima i zahtjevnima.
Zbog navedenog odlučeno je da screening ova dva poglavlja bude od ključnog značaja u ranoj fazi pregovora, čak i prije konačne saglasnosti za otvaranje samih pristupnih pregovora. U tom kontekstu, poglavlje 34 vjerovatno neće biti problematično, u odnosu na ostale izazove koje će acquis postaviti pred Crnu Goru.
Države koje pristupaju EU moraju biti potpuno osposobljene da učestvuju u procesu donošenja odluka u EU kroz uspostavljanje posebnih mehanizama na nacionalnom nivou, ali i biranjem predstavnika za institucije EU.
Procesom pristupanja EU otvaraju se mnoge mogućnosti za građane i građanke Crne Gore, ali je to proces koji nosi i određene kompromise.
Jedan od njih će se, vjerovatno, odnositi na pitanje jezika odnosno činjenicu da će se crnogorski jezik svrstati u grupu srodnih jezika na području bivše Jugoslavije, a neće postati zvanični jezik EU kao samostalan.
Chiara Gaia Iascone
Bonus video:
