Na osnovu pravne tekovine Evropske unije, poglavlje 22 se uglavnom sastoji od okvira i propisa koji se sprovode, a koji ne zahtijevaju prenos u nacionalno zakonodavstvo. Istima se utvrđuju pravila za izradu, odobravanje i sprovođenje strukturnih i kohezionih fondova i programa koji odražavaju teritorijalnu organizaciju svake zemlje.
Sami programi se dogovaraju sa Evropskom komisijom, a njihovo sprovođenje je odgovornost država članica koje moraju poštovati zakonodavstvo EU u cjelini, npr. u područjima javne nabavke, tržišne konkurencije i prirodne okoline.
Države članice moraju imati institucionalni okvir i odgovarajući administrativni kapacitet kako bi osigurale programiranje, sprovođenje, praćenje i vrednovanje na dobar i ekonomičan način iz ugla upravljanja i finansijske kontrole.
Regionalna politika EU podrazumijeva finansijsku podršku projektima restrukturiranja zemljama i regionima kojima je to potrebno, a u cilju smanjivanja razlika među istima i jačanja konkuretnosti lokalnih uprava. Široki spektar literature govori o prednostima saradnje za samu zemlju i njeno članstvo u EU.
Bez sumnje je da će nove članice EU imati koristi od pomoći koju EU može pružiti u dijelu tehničkih i srodnih znanja i finansijske podrške. Posmatrajući ciljeve EU, član 3 stav 3 konsolidovane verzije Ugovora o EU navodi da će Unija promovisati ekonomsku, socijalnu i teritorijalnu koheziju, kao i solidarnost među državama članicama.
Nadalje, član 158 Ugovora o EU (verzija iz Nice) dodatno ističe važnost promovisanja ukupnog razvoja kroz akcije Unije koje bi dovele do jačanja ekonomske i socijalne kohezije.
Konkretno, Zajednica ima za cilj da smanji razlike između stepena razvijenosti različitih regiona, da smanji zaostalost manje razvijenih regiona, uključujući ruralna područja, kroz razvoj infrastrukture, podsticanje industrije, razvoj poljoprivrede, itd.
Ciljna područja su ona čiji je BDP manji od 75% prosječnog BDP-a za EU-25 koji se računa za period od 2001. do 2003, a mjeri se snagom kupovne moći.
Navedeno se odnosi na sredstva u okviru Programa strukturnih fondova, dok države članice koje imaju pravo da koriste kohezioni fond su one čiji je BDP manji od 90% prosjeka u EU-25.
Ukoliko posmatramo podatke o zemljama članicama EU nakon posljednjeg velikog proširenja, primjećujemo da je maloj državi Malti, dodijeljeno 571 milion eura u okviru strukturnih fondova (koji čine Evropski regionalni fond za razvoj i Evropski socijalni fond) i 284 miliona eura u okviru kohezionog fonda.
Na primjer, Bugarskoj je dodijeljeno 6 853 milijardi eura, dok je 26,7 milijardi eura opredijeljeno za Republiku Češku.
Posmatrajući mapu koja pokazuje sredstva koja su opredijeljena za period 2007-2013, moguće je vidjeti da je veliki dio opredijeljenih sredstava kanalisan za nove zemlje članice, iako postoje i neka manje razvijena područja u zapadnim zemljama EU (npr. Španija i Italija, uz Poljsku, su zemlje koje najviše imaju koristi, u smislu novčane podrške, od strane kohezione politike).
Naivno bi bilo pomisliti da EU nudi finansijsku pomoć u cilju pružanja milostinje.
To nije cilj EU, već je njen cilj da snažno pomogne manje razvijenim područjima i državama kroz različite mjerljive projekte, a u ime solidarnosti cijele Evrope. Kada je riječ o Crnoj Gori, instrument o predpristupnoj pomoći (IPA), u okviru kojeg je 235 miliona eura opredijeljeno za period 2007-2013, predstavlja prethodnicu strukturnih i kohezionih fondova.
Crna Gora trenutno ima pristup IPA komponentama I i II, dok su komponente III i IV operativne, ali mogu biti korišćene nakon što zemlja dobije akreditaciju za decentralizovani akreditacioni sistem (DIS), koji dozvoljava više nezavisnosti u opredjeljivanju i praćenju projekata u okviru IPA.
Stoga, država mora da posjeduje administrativne kapacitete i pravne okvire kako bi se nosila sa obavezama u budućnosti. Suštinski, realizacija ovih fondova je odgovornost zemlje primaoca.
Strukturni i kohezioni fondovi imaju dva modela finansiranja, a opšte obaveze i preduslovi se mogu pronaći u Regulativi Savjeta (EC) br. 1083/2006 od 11. jula 2006.
Dodatno, samo zemlje članice EU su podobne za ovaj način finansiranja.
Procedura podrazumijeva niz koraka kada je riječ o strukturnim fondovima.
Najprije, država mora biti podijeljena u NUTS - nomenklaturu teritorijalnih jedinica za statistiku, a opredijeljena sredstva iz fondova se opredjeljuju na nivou NUTS II, tj. područja za regionalnu politiku.
Dakle, Crna Gora sa otvaranjem pristupnih pregovora sa EU, je dužna da pripremi privremenu NUTS klasifikaciju za buduće finansiranje kao zemlje članice.
U slučaju Republike Hrvatske, tri regiona su identifikovana na nivou NUTS II. Bitno je uspostaviti administrativnu strukturu u cilju boljeg rukovođenja fondovima.
Jedna od obaveza, koju država kandidat mora da ispuni jeste da pripremi Nacionalni strateško-referentni okvir u vidu dokumenta kako bi se stvorio pragmatični i dugotrajni pristup kohezionoj politici, u skladu sa planovima i strategijama drugih zemalja.
Kada je riječ o Hrvatskoj, kancelariji državnog sekretara za strategiju i rukovođenje EU fondovima - je pripojen IPA koordinator. Ista kancelarija je dobila zadatak da pripremi Nacionalni strateško-referentni okvir, kao i odgovornost koordinisanja u okviru strukturnih i kohezijskih fondova.
Aleksandar Andrija Pejović, glavni pregovarač Crne Gore sa EU, je 2. marta 2012. postavljen za nacionalnog IPA koordinatora. U cilju implementacije sredstava i uspješnog upravljanja istim, ključno je da tijela državne i lokalne vlasti imaju odgovarajuće administrativne kapacitete.
Kao i u slučaju Hrvatske, postoje kriterijumi za koje je potrebno uložiti dodatne napore. U pogledu zakonodavnog okvira, zemlja je dužna planirati višegodišnji budžet, omogućujući sufinansiranje na nacionalnom i lokalnom nivou, kao i to da selekcija i sprovođenje projekata mora biti u skladu sa zakonodavstvom Unije u cjelini (javne nabavke, rodna ravnopravnost, konkurencija i okolina).
Institucionalni okvir mora obuhvatiti sve institucije u okviru Opštih odredbi o strukturnim i kohezionim fondovima.
U tom kontekstu, mora biti naglašeno da su pravila o raspodjeli sredstava, kao i pravila o implementaciji, praćenju i evaluaciji, regulisana u navedenim propisima.
Dodatno, neophodno je regrutovanje kvalifikovanog osoblja koje je osposobljeno za proces programiranja.
Uz sprovođenje projekata, praćenja i evaluacije, potrebno je i kvalitetno finansijsko upravljanje.
Nerealno je govoriti o iznosima sredstava koja bi Crna Gora dobila ulaskom u EU. U slučaju Hrvatske, uticaj pristupanja na Budžet u smislu kohezione politike se procjenjuje u kasnijoj fazi, dok rezultati procjene uticaja su predstavljeni zajedno sa finansijskim okvirom za zaključivanje pregovora.
U članu 33. Ugovora o pristupanju Hrvatske navodi se da “iznos od 449,4 miliona kuna (trenutne cijene) izdvajanja će biti rezervisane za Hrvatsku u okviru strukturnog i kohezionog fonda u 2013.
Jedna trećina iznosa iz stavke 1. mora biti rezervisana za kohezioni fond”. Instrument pretpristupne pomoći koji je aktivan u Crnoj Gori od potpisivanja Okvirnog sporazuma o programu IPA (15. novembra 2007) je poligon za provjeru kapaciteta Crne Gore za uspješno rukovođenje EU pomoći i fondova.
Ubrzo, Crna Gora započinje sa radom na akreditaciji decentralizovanog sistema (DIS).
Trenutno su iskazane sposobnosti institucija u pristupu sredstvima IPA-e, u dijelu apliciranja za sredstva, za pisanje projekata i uspostavljanje saradnje sa organizacijama civilnog društva, nevladinim organizacijama i prekograničnim partnerima.
Ipak, administrativni i institucionalni kapaciteti, na lokalnom i nacionalnom nivou, moraju biti ojačani kako se ne bi izgubile velike šanse za razvoj kojem mogu doprinijeti pravilno korišćenje IPA-e, i kvalitetan pristup kohezionom fondu.
Chiara Gaia Iascone
Bonus video:
