Jakovljević, Dragan: Saznanje, tolerancija, vera - popularni eseji, 3M Makarije, Podgorica 2014, u spomen dr. Zoranu Đinđiću, str. 303.)
Nova knjiga redovnog profesora filozofije na Univerzitetu Crne Gore, dr Dragana Jakovljevića, donosi izbor njegovih eseja iz tematski raznovrsnih oblasti teorije saznanja i metodologije nauke, filozofije prava, etike i teorije religije...
Autor je učenik poznatog evropskog metodologa i filozofa, Hansa Alberta, koji je zajedno sa Karlom Poperom utemeljio uticajnu školu kritičkog racionalizma i koncepciju otvorenog društva.
U ovoj knjizi radi se o jednom jasno angažovanom izdanju, unutar kojega se artikuliše stremljenje ka prevazilaženju radikalizma isključivih alternativa i ka umjerenosti te srednjim, u najboljem smislu riječi kompromisnim rješenjima, uz izbjegavanje ekstremnih i jednostranih solucija. Zalažući se za primjenu ideje tzv. „srednjeg puta“ autor ukazuje na njenu klasičnu ekspresiju unutar Aristotelovog shvatanja vrline kao sredine između krajnosti primjerene ljudskoj prirodi.
Ali onda i na društveno-ekonomske i političke varijante te ideje: koncepciju socijalne tržišne privrede, pozicije socijalnog liberalizma i pragmatske socijaldemokratije, kao pomirljivim koncepcijskim posredovanjima između tradicionalnog socijalizma sa jedne, i rigidnog liberalizma sa druge strane. Takođe i na koncepciju političkog kompromisa starog njemačkog kancelara Helmuta Šmita, kao pretpostavke funkcionisanja demokratije unutar pluralizma interesa i mišljenja.
Središnje mjesto u knjizi zauzima znalačka rasprava „Aspekti tolerancije i netolerancije: smisao i modusi respekta prema pluralnostima“, u kojoj autor iznosi jedno vrlo nijansirano shvatanje bilateralne trpeljivosti društvenih subjekata. Ona pokazuje sav idejni naboj i dileme povezane sa idejom tolerancije i njenim primjerenim tumačenjem, ideje koja je i u domaćoj javnosti ušla u široki opticaj, ali bez dovoljnog pratećeg promišljanja njenih pretpostavki.
Osvrćući se na gledišta najvećeg živog njemačkog filozofa, Jirgena Habermasa, Jakovljević kritikuje njegov kognitivistički pristup u tumačenju tolerancije kao jednostran i hermeneutički neadekvatan. U okvirima jednog fenomenološki usmjerenog razmatranja, on razlučuje pasivnu, negativnu toleranciju od aktivne, pozitivne tolerancije, eksplicirajući njihovu osobenu prirodu i domete. Ujedno pružajući odbranu jednog u principu pragmatskog prilaza tumačenju tolerancije, pri čemu se zagovara kultura priznavanja drugih sa njihovim drugačijim shvatanjima i modusima postupanja kao jednakih u dostojanstvu i pravima, ali ne obavezno i priznavanje samih sadržaja njihovih posebnih shvatanja svijeta i primjerenosti ponašanja. Pri tom bi na djelu bila jedna uvažavajuća neutralnost, uz pažljivo odmjerenu distancu i praktikovanje povjerenja u uzajamnom ophođenju, praćeno težnjom ka postizanju društveno tako potrebne stabilnosti uzajamne trpeljivosti.
Takav stav može biti shvaćen kao odgovarajući vrlini pravičnosti u smislu izbjegavanja samonegiranja i zadržavanja vlastitog stanovišta, ali ujedno i bez njegovog apsolutizovanja i uz paralelno uvažavanje alternativnih stanovišta. Solucija, koja dobro odgovara ideji srednjeg puta. Svoje razmatranje autor zaokružuje tematizovanjem pitanja trpeljivosti unutar društvenih zajednica, kultura i između njih, kada se dakle radi o regulisanju inter-kulturalnih relacija. Zajedno sa poznatim njemačkim metodologom, P. Lorencenom, on se izjašnjava za to da zadatak jedne etički validne politike stalno ostaje podsticanje na snošljivost mnogostrukosti životnih formi kroz zakonodavstvo i upravu.
Knjigu je autor posvetio uspomeni na svog kolegu sa studija, dr Zorana Đinđića, pri čemu se evociraju određene lične uspomene i iznose zapažanja o beogradskom intelektualnom miljeu šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka, te djelovanja sada već legendarne grupe akademskih disidenata, zagrebačkih i beogradskih univerzitetskih profesora sociologije i filozofije, pobornika tzv. „filozofije praxisa“ u opoziciji premda ondašnjem komunističkom režimu. Ujedno i određeni biografski navodi o intelektualnom putu kako autora knjige tako i Đinđića, koje je stremljenje ka daljem stručnom usavršavanju odvelo „istim putem ali različitim pravcima“: na postdiplomske studije u Njemačku i univerzitete pokrajine Baden-Virtemberga.
Ovu knjigu možemo preporučiti ne samo stručnim krugovima filozofa, sociologa, antropologa... već i široj intelektualnoj javnosti. Ona pruža niz podsticajnih teza i relevantnih gledišta, koja mogu biti predmetom daljih diskusija naših intelektualaca. Takođe će ovo izdanje moći da posluži kao dodatna stručna literatura za studente humanističkih nauka na našim fakultetima, te izradu magistarskih i doktorskih teza sa srodnom tematikom. Ono, kako se može konstatovati, donosi zrele plodove višedecenijskog istraživačkog rada autora, realizovanog na Filozofskom fakultetu u Nikšiću Univrerziteta Crne Gore i tamošnjem studijskom programu za filozofiju, u međuvremenu afirmisanom kao jedno od značajnijih intelektualnih središta u savremenoj Crnoj Gori.
(Autor je saradnik u nastavi na Filozofskom fakultetu u Nikšiću)
Bonus video:
