Kada kroz sjevernu kapiju kročite na plato ulcinjskog Starog grada, prvo što ćete vidjeti je crkva- džamija, jedinstveni kulturno- istorijski spomenik i iza visoku Kulu Balšića u kojoj je do smrti 1676. godine živio Sabataj Cevi, odnosno Mehmed Efendija. Na prvom koraku i posve šturom saznanju, ipak shvatate da ste u nevjerovatnom predvorju istorijske riznice. Onda će vas zaintersovati mali trg ograđen kazamatima, odnosno voltovima koji se nalaze neposredno preko puta crkve-džamije i kule. Saznaćete da je ime trga Pazari i gjytetin ili Trg robova što istortijskoj dimenziji drevnih zidina starih više od dva i po milenijuma, daje dozu neodoljive mistike, koja privlači kao magnet. Ako pak pitate nekog mještanina, u prolazu će vam reći da se nalazite na Servantesovom trgu. Zbunjeni, shvatate da površnim informacijama nećete zadovoljiti razigranu maštu zaintrigiranu saznanjem da jedan trg u jednom Starog gradu u jednoj zemlji na obali jednog mora nosi ime slavnog španskog pisca Migela de Servantesa, daleko od njegovog zavičaja.
Tu počinje priča o tome kako je Servantes u svom monumentalnom djelu opjevao ljepotu Dulsineje, prema svemu sudeći, ulcinjske ljepotice iz Starog grada u koju se zaljubio dok je pet godina robovao unutar zidina. Romansa jednorukog visokog Španca i lijepe Starograđanke, pobijedila je, kaže jedno predanje, sve tadašnje predrasude i kao neizmjerljiva ljubav našla svoje mjesto u Servantesovom Don Kihotu, poslije Biblije, najprevođenijeg štiva na planeti koje je napisao nakon ropstva.
Iako sam Servantes tokom života nikad nije kazao da je bio u Ulcinju i iako nema jasnih dokaza o tome, brojni hroničari saglasni su da postoje realne pretpostavke koje robovanje pisca u Starom gradu smještaju u realan istorijski kontekst.
„Što bi glavnom ženskom liku i gospodarici Don Kihota dao ime Dulsineja pored toliko drugih imena ako nije bio ovdje“, kaže Ismet Karamanaga, revnosni hroničar i jedan od prvih koji se počeo baviti Servantesovim ropstvom, aludirajući na činjenicu da je Ulcinj u to vrijeme nosio ime Čita di Dolčigno i Dulcinjo.
Postoje dvije verzije, odnosno hipoteze koje Servantesa vežu za Ulcinj a Karamanaga kaže da se ne smije zanemariti nijedna.
„Mnogi biografi danas su sve manje u dilemi o robovanju Servantesa između Alžira i Ulcinja“, tvrdi on.
Novinar i publicista Mustafa Canka, koji se takođe bavi tom tematikom, kaže da je znano da su Servantesa, 1575. godine, po povratku sa Korzike, gdje je bio na liječenju zbog lijeve ruke koju je izgubio četiri godine ranije u bici kod Lepanta, zarobili gusari pod komandom čuvenog zapovjednika Arnauta Mamija.
“U Ulcinju tvrde da je iz samog njegovog imena jasno da se radi o etničkom Albancu, koji ga je dopremio u Ulcinj”, kaže Canka.
Tri ulcinjska leuta, odnosno brza gusarska čamca, napali su špansku fregatu u Sredozemnom moru, kod Sicilije. U krvavom obračunu, gusari su, priča Canka, savladali ratoborne Špance i brod sa zarobljenicima dovezli u svoju luku. Među zarobljenicima je i tada 24-godišnji, jednoruki Servantes.
Kako je kod njega pronađena neka važna pisana poruka za španskog kralja, procijenjeno je da je to veoma vrijedan rob i da se za njega može dobiti mnogo novaca.
Mapa starog Ulcinja
“U osmanskom Ulcinju je preko 200 godina postojao Trg robova, na koji su dovođeni robovi iz neprijateljskih zemalja kako bi bili preprodavani. Familijama ili njihovim opštinama bi se javilo da se oni tu nalaze, a kada bi porodica, rođaci ili neko drugi odlučio da ih otkupi, ta bi se trgovina obavila na neutralnom terenu, obično u Dubrovniku“, priča Canka. Dodaje da se cijena kretala od 30 do 100, u izuzetnim slučajevima 200 zlatnika po robu. „Ali, za Servantesa je zatraženo čitavih 500 zlatnih talira. Toliko svotu niko u Španiji nije htio da izdvoji, tako da je on u Ulcinju ostao punih pet godina. Bio je polurob - danju je šetao po utvrđenom gradu i dozvoljenim stazama, izazivao pažnju djevojaka pjevajući divne španske serenade, najčešće je pisao i očekivao otkup“, kaže Canka. U međuvremenu, njegov otac je morao da proda imanje i tako oslobodi sina.
„Sa njim je otišla i Ulcinjanka koja se u međuvremenu zaljubila u slavnog pisca. Ona mu je kasnije poslužila kao inspiracija za čuveni roman”, kaže Karamanaga. A to je, dodaje, znamenita Dulsineja, odnosno Ulcinjanka, jer joj ime, kako kaže, dolazi od riječi Dulcinjo Dulcigno, Dolcigno, kako se Ulcinj nazivao na romanskim jezicima.
Canka podsjeća da ono što je istorijski dokazano jeste da se prije nego što je oslobođen i krenuo za Španiju, u septembru 1580. godine, Servantes morao braniti od optužbi da je sarađivao sa berberskim, odnosno alžirskim i libijskim gusarima, kojima je, inače, Ulcinj bio sigurna baza.
“Možda je sa njima došao do Ulcinja ili je pak od njih i drugih zarobljenika slušao interesantne priče o Dulcinju, gradu na suprotnoj obali Sredozemlja”, pretpostavlja Canka. Druga hipoteza kaže da je Servantes bio zarobljen u čuvenoj bici kod Lepanta 1571. godine između zapadnih sila i otomanske imperije, gdje je i izgubio ruku.
„Veliki turski admiral Alija Uluč, koji se proslavio pobjedom nad grčkim gusarom Haralmpom, vidjevši da gubi bitku kod Lepanta, vještim manevrom je izvukao četrdeset brodova. U toj akciji, među zarobljenicima, našao se i Servantes“, priča Karamanaga. Uluč je Servantesa kao roba doveo u ulcinjski Stari grad gdje je ostao sve do 1575. godine kada je Rodrigo papreno platio bratovljevu slobodu.
Karamanaga tvrdi da je u narodnom predanju u Ulcinju Servantes poznat kao - Servet.
“Narodno predanje pominje izvjesnog Serveta, čija se sudbina, ali i osnova imena, poklapa sa Servantesovim“, kaže Karamanaga. Dodaje da se ponašanje Servantesa pratilo sa posebnom pažnjom.
„Ovaj bi rob do kasno u noć ostajao budan u svojoj ćeliji, stalno nešto razmišljao i zapisivao. Danju je, interesantno, uvijek pjevao, pa su djevojke često izlazile na prozore da ga slušaju. Jednoj djevojci, kaže predanje, to nije bilo dovoljno, pa je svaki put kada bi rob Servet pošao u šetnju dozvoljenim stazama, išla za njim. I tako se, vremenom, rodila ljubav između mještanke i nepoznatog roba“, priča Karamanaga o onom šta je zajedničko dvijema verzijama Servantesovog ropstva u Ulcinju.
Postoji i verzija po kojoj je vlasnik Miguela odveo u Alžir, odnosno u Berberiju, sa kojim su Ulcinjani imali bliske veze.
„Kupio ga je jedan od najsvirepijih tamošnjih glavara, izvjesni Hasan-aga. Odatle je Servantes uspio da se izvuče zahvaljujući španskim fratrima koji su otkupljivali zemljake zarobljene po Mediteranu. Za Miguela su morali da izbroje 500 zlatnih talira i tako je on poslije pet godina teškog robovanja, stupio na špansku zemlju“, priča Canka.
Tek nakon toga, uslijediće “Don Kihot” i priča o Dulčineji, odnosno Ulcinjanki. uzvišenoj gospodarici Don Kihota...
Kako od Ulcinja napraviti Servantesov grad
Predstava „Servantes i Dulčinea“, u režiji Muniba Abazija premijerno je izvedena u petak veče na sceni ulcinjskog Centra za kulturu. Uloge Servantesa i Dulčineje maestralno su odigrali Muho Uluči i Flutur Mustafa.
“Fascinantna je priča o njegovom zarobljavanju i boravku u Ulcinju, te o njegovoj ljubavi sa lijepom Dolčinejom, odnosno Ulcinjankom. U ovom slučaju, sasvim je nevažno da li je ta priča mit ili istina. Činjenica je samo da je to prekrasna ljubavna priča po kojoj se naš grad prepoznaje u svijetu“, kazao je Abazi.
Predstava je početak projekta koji za cilj ima da Ulcinj ponese naziv Servantesov grad.
„Priprema se 'Jelo Servantesa', pokrenuta je inicijativa da sve čaše u restoranima u Starom gradu imaju njegov lik, kao i da se u kazamatu gdje je, kako vjeruju, bio zatočen, postavi njegova statua. Kao plima među Ulcinjanima narasta svijest da bi, u marketinškom smislu, trebalo iskoristiti mnogo puta ispričane veze između Ulcinja i Servantesa”, kazao je Canka.
Galerija
Bonus video:
