(Ja sam Providens: život i vremena H.F. Lavkrafta (I Am Providence: The Life and Time of H.P. Lovecraft), S.T. Joshi; Hippocampus Press, New York; 2013; dva toma, 1150 str.)
Prethodna Džošijeva izuzetno informativna biografija Harolda Filipsa Lavkrafta (1890-1937) objavljena je još 1996. i oni koji posjeduju taj tom od 700 gusto kucanih strana, u slučaju da se ne radi o fanatičnim lavkraftijancima, vjerovatno neće imati potrebu za novom dvotomnom verzijom.
U pitanju je restoracija pomenutog teksta koji je prvobitno skraćen za 150,000 riječi. Dabome, neiscrpni Džoši je prilično relevantan i vrlo čitljiv - ništa manje nego što je personalan - književni teoretičar i biograf zbog čega je uređivao brojne žanrovske, odnosno pretežno horor, antologije za tako popularne izdavače kao što su The Library of America, Penguin Classics i Greenwood Press. Džoši je čak uredio i napisao nekoliko valjanih literarnih enciklopedija.
Ipak, vratiti svih 150,000 riječi u rad o ovim piscu lako će pokazati svoje prednosti i nedostatke, međutim razumljivo je što se specijalizovanom izdavaču kao što je Hippocampus Press nakon 15 godina ukazala potreba za još jednom Lavkraftovom biografijom (iako Lavkraft, kao ni Filip K. Dik, vjerovatno više nikada neće iskliznuti iz interesovanja žanrovske i mejnstrim kritike, knjige o Lavkraftovom životu reklo bi se da pretežno počivaju samo na ramenima predanog kuratora kakav je Džoši).
U isti mah, Džošijeva bibliografija na kraju drugog toma broji oko 40 naslova vezanih za H.F. Lavkrafta i većinu onoga što je napisao o ovom autoru, garantovano je, u ovom ili onom obliku, našlo mjesta u Ja sam Providens. Pojedine teme su naprosto naduvane i rasplinute bez ikakve potrebe, što u nekoliko navrata onemogućava nesmetano čitanje inače vrlo pristojno opširne biografije sa vjerovatno najgore opremljenim naslovnicama u ovakvoj vrsti literature u broširanom izdanju.
Ako znamo da je Lavkraft, pored svog opusa koji broji jedan roman (Slučaj Čarlsa Dekstera Vorda) i jedan kratki roman (U planinama ludila), i oko 70-ak priča i novela (ne računajući pritom poeziju), napisao i oko 100,000 pisama, gdje je, osim detaljne genealoške autobiografije, izlagao i vlastita podrobna razmišljanja o literaturi i filozofiji, u drugom tomu ćemo tako naći raspravu o seksualnosti u literaturi, te i kod muškaraca i žena uopšte.
Dakle, povešće se priča o nečemu što je bezmalo nesvojstveno i neprisutno u čovjekovom opusu (pa i u životu), osim, na mahove, u jedva primjetnim, i to morbidnim, natuknicama. Kao što navodi Džoši iz jednog od pisama: "Samo neki smiješni ignoramus ili zadrigli viktorijanac može vidjeti bilo šta erotsko na zdravom ljudskom tijelu..."
I pored ovakvih naizgled puritanističkih izjava, Lavkraft je bio veliki protivnik cenzure, pa Džoši lijepo ilustruje ovu dihotomiju, iako je Lavkraft, u svom polju, rijetko imao problema sa cenzurom kao, recimo, drugi pisci koji su se bavili daleko škakljivijim temama i čija djela zaista daju uvid u strukturu intimnih međuljudskih veza.
Na tom mjestu u biografiji ćemo naići i na 'skoriju' listu gdje je Lavkraft naznačio sedam različitih tipova ili metoda seksualne diskusije u umjetnosti, a potom i imena pisaca koje posebno vezuje za svoju prilično proizvoljnu teoriju. Nisam u potpunosti razumio koliko je ova informacija uopšte značajna za Lavkrafta niti za njegov opus, izuzev toga što u prvi plan izbacuje nikog drugog do autora ove biografije - sâmog Džošija - u najboljem referentnom svjetlu.
Ne želim reći da je pomenuta informacija sasvim beskorisna, ali kod čovjeka koji je vodio život lišen bilo kakvih značajnih događaja (za razliku od, recimo slojevitog Grejema Grina, koji je zavrijedio trotomnu biografiju, što je takođe pretjerano), dakle pretežno pišući pisma i prozu, logično je pretpostaviti da će prilikom ovakvih akademskih poduhvata najistaknutiji neprijatelj zapravo biti - višak materijala.
Kao izuzetni pobornik starih džentlmenskih vrijednosti (služio se engleskom transkripcijom), a tako i, između ostalog, rasizma (u okvirima ondašnjeg kulturalnog tradicionalizma), Lavkraft je, barem sudeći po pismima, bio ophrvan, poduprt i opčinjen svakovrsnim filozofijama i ideologijama, koje su se periodično mijenjale ili se međusobno miješale - odatle se preobrazivši u 'kosmicizam' - tako da se Džoši iz petnih žila trudi da svaku od njih koliko je to god moguće locira u njegovom opusu ili životnoj suštini, i ukaže na potencijalnu naprednost kosmicizma u smislu da je osjetnije stasao među umjetnicima tek sredinom XX vijeka, što na momente, u ovoj knjizi, zvuči doista iscrpljujuće.
U prvom tomu ćemo saznati da je Lavkraft u suštini bio ateista i "cinični materijalista" i da je, u pogledu etike imao pretežno "pesimističku kosmičku" perspektivu o svijetu, pritom se, između ostalog, hraneći epikurejizmom i Šopenhauerom (začudo, samo jednom njegovom knjigom, Studijama o pesimizmu).
Kroz brojne primjere koji ponekad kažu jedno, a katkada i nešto sasvim drugo ("Da budem iskren, moj prezir prema ljudskoj životinji eksponencijalno se uvećava što više gledam u te štetočine, i što više saznajem o plodovima njihovih zluradih, podlih i sadističkih psiholoških procesa..."), Džoši ipak zaključuje da kod ovog ekscentrika ne postoji neka veća kontradikcija u mišljenju i da Lavkraft u suštini ipak nije bio istinski pesimista ili mizantrop.
Kako god bilo, pesimistično viđenje svijeta, ili kosmicizam, u smislu "fundamentalne premise da standardni ljudski zakoni i emocije nemaju nikakvu validnost niti značenje pred očevidnim animozitetom kosmosa" prema čovjekovoj generalnoj ništavnosti, našlo je mjesta u većini njegovih priča što ih čini prilično distinktivnim, na trenutke vrlo uvjerljivim i, prije svega, fascinantnim.
Vrlo načitan čovjek, Lavkraft je svoje uzore, poput Poa - rodonačelnika horora i "uvrnute priče" -, zatim Šeridana Le Fanua, Lorda Dansenija i Artura Mejčna, predstavio u esejističkom djelu, Natprirodna strava u književnosti, koje je hvalio čak i Edmund Vilson. S druge strane, prijatno iznenađen Konradovim remek-djelom Lord Džim (iako nigdje ne spominje Srce tame istog pisca, koje bi više odgovaralo njegovim pesimističkim senzibilitetima), pagane kao što su Hardi i D.H. Lorens - što je takođe malo čudno - uopšte nije smatrao značajnim piscima.
Sve ove oscilacije pomno bilježi Džoši, koji i za samog Lavkrafta kaže da je, kao pisac, bio vrlo neujednačen, ali isto tako da ne postoji bojazan da će njegova pisma vremenom biti priznata kao "njegovo najveće književno i personalno dostignuće".
Na kraju dobijamo poglavlje koje objedinjuje Lavkraftov uticaj na filmski i literarni žanr, pa i šire, od njegove smrti 1937. čija se vijest "proširila malko brže od smrti Roberta I. Hauarda" (tvorca Konana) - pa sve do danas. Istovremeno izvrsna i zamorna knjiga, oni koji posjeduju prvu verziju mislim da neće trebati da očajavaju. U slučaju da im ovaj pisac znači mnogo više, ovo je definitivni izvor o Lavkraftovom životu i djelu.
Na Balkanu, najbolji predstavnik Lavkraftove proze i dalje ostaje luksuzna publikacija Nekronomikona (2008/2012, Everest Media, Beograd), odabranih priča, pod izvanrednim uredništvom i prevodilačkim umijećem Dejana Ognjanovića, koje je u međuvremenu prošlo i kroz novo, dopunjeno izdanje.
Bonus video:
