Prije četrdeset godina, 28. decembra 1973. godine, u Parizu je objavljen “Arhipelag Gulag” ruskog disidenta Aleksandra Solženjicina, jedno od najvećih djela XX vijeka, a ta antologija staljinističkog terora je promijenila stav Zapada o Sovjetskom Savezu.
Djelo je prvo objavljeno u Rusiji u YMCA-Pres, izdavačkoj kući emigracije. Knjiga je prevedena na četrdeset jezika u oko deset miliona primjeraka. Gulag je postao opšte korišćena imenica za Glavnu upravu logora u Sovjetskom Savezu.
“Ako procjenjujemo prema kriterijumima efikasnosti nekog djela na razvoj svjetske istorije, to je sigurno jedna od najuticajnijih knjiga XX vijeka”, rekao je književni agent Solženjicima, francuski izdavač Klod Diran.
“Solženjicinova knjiga je bila šok za sve nas”, napisao je u svojim memoarima nobelovac i sovjetski disident Andrej Saharov. “Na prvim stranama pojavljuje se zlokobni svijet sivih kampova okruženih bodljikavom žicom, odaja za mučenje, milioni naših građana nestalih u rudnicima Kolime”.
Kremlju nije trebalo dugo da se osveti. Dva mjeseca po objavljivanju knjige Solženjicin je uhapšen, državljanstvo mu je oduzeto i izgnan je iz SSSR-a. U Rusiju se vratio 1994. godine.
U Sovjetskom savezu ruske kopije pariskog izdanja krijumčarene su u zemlju, prekucavane i fotografisane. Imati kopiju knjige kod kuće ili je pozajmiti prijatelju značilo je rizikovanje odlaska u zatvor zbog širenja “antisovjetske propagande”. Disident Balis Gaijauskas je 1978. osuđen na deset godina robije zbog prevođenja knjige na litvanski.
Solženjicin je “Arhipelag Gulag” napisao uz pomoć brojnih bivših zatvorenika koji su stupili u kontakt sa njim pošto je 1962. objavio novelu “Jedan dan Ivana Denisoviča”, prvu knjigu koja je u SSSR-u govorila o Staljinovim logorima. Ta knjiga objavljena je u kratkom razdoblju destaljinizacije koju je pokrenuo sovjetski lider Nikita Hruščov. Da bi je napisao, Solženjicin je morao samo da se prisjeti sedam godina koje je proveo u Gulagu zbog kritikovanja Staljina u pismu prijatelju.
“Hiljade bivših zatvorenika pisalo mi je poslije objavljivanja 'Ivana Denisoviča'. Tada sam shvatio da mi je sudbina poslala ono što mi je bilo potrebno. Materijal za 'Arhipelag' dobio sam zahvaljujući njima”, rekao je Solženjicin u intervjuu 2007. nekoliko mjeseci pred smrt.
Solženjicin je na knjizi radio 10 godina, mahom u velikoj tajnosti jer je kampanja destaljinizacije bila kratkog vijeka a tajna služba KGB ga je stalno pratila.
Sve do pada komunističkog režima, Solženjicin je prihode od knjige koristio za pomoć sovjetskim političkim zatvorenicima.
Bonus video:
