Prije 120 godina, šestog novembra 1893, umro je Pjotr Iljič Čajkovski. Danas se taj “nacionalni genije“, našao u žiži diskusija: njegova homoseksualnost ne uklapa se u ideološku šemu.
Bila je hladna novembarska noć u Sankt Peterburgu. Sipilo je. Pred kućom broj 13, na ćošku ulica Malaja Morskaja i Gorohovaja, blizu Ermitaža, stajalo je nekoliko kočija. Pismonoše su ulazile i izlazile, reporteri su čekali u kafani preko puta. U 3 sata i 15 minuta je saopšteno: Čajkovski je umro. Nikolaj Mamonov, jedan od ljekara koji su ga liječili, kao uzrok smrti je naveo “azijsku koleru“, zarazu koja je u Evropi XIX vijeka odnijela desetine hiljada života. Car Aleksandar III bio je jedan od prvih koji je uputio izraze saučešća. Čajkovski je sahranjen uz državne počasti.
Uprkos tome, pojavile su se brojne glasine o tome kako i od čega je zapravo u svojoj 54 godini umro veliki kompozitor. Jedna od njih glasi: Čajkovski je izvršio samoubistvo plašeći se skandala zbog razotkrivanja njegove homoseksualnosti. Ili: za kaznu zbog homoseksualne veze sa jednim članom carske porodice, Čajkovski je, po naredbi cara, morao da popije čašu vode zagađenu kolerom. Osim toga, po Peterburgu i Evropi, kružilo je više verzija teorije da je Čajkovski otrovan.
“Jedino me čudi što te teorije postoje i danas“, kaže u razgovoru za Dojče vele Valeri Sokolov, jedan od vodećih stručnjaka za Čajkovskog u Rusiji. On smatra da su teorije o ubistvu ili samoubistvu potpuno besmislene i da je Čajkovski prosto bio u lošem fizičkom stanju zbog bezbrojnih koncerata i putovanja. Premijera Patetične simfonije, koju je nazvao krunom svog cjelokupnog djela, bila je izuzetno naporna.
Porodica Čajkovskog
Na pitanje kako je bacil kolere dospio u organizam bogatog buržuja, Sokolov odgovara sljedeće: u ljeto 1893. Čajkovski je bio u gostima kod svog brata Anatolija, viceguvernera i Nižnjem Novgorodu koji je aktivno učestvovao u suzbijanju epidemije kolere. Najvjerovatnije se kompozitor tako inficirao.
”Danas, kada ponekad moram da slušam ili čitam kako Čajkovski uopšte nije bio homoseksualac, kako su to izmislili nepatriotski naučnici, mogu samo da se smijem“, kaže Polida Vejdman, direktorka muzeja Čajkovskog u Klinu kraj Moskve. “Potpuno je apsurdno negirati da je bio homoseksualac. Treba samo pročitati pisma i dnevnike u kojima on sasvim otvoreno piše o svom intimnom životu, o ljubavnim vezama i razočarenjima“, kaže Vejdman.
Ona takođe pogrešnim smatra stav da njegova homoseksualnost nema ništa sa njegovim stvaralaštvom: “Njegovo djelo je duboko autobiografski obojeno“, kaže Vejdman.
Valeri Sokolov kaže da se genije ne smije redukovati na svoju seksualnu orjentaciju: “spoznaja da je drugačiji za mladog Čajkovskog je bio veoma bolan proces“, kaže Sokolov.
U zrelim godinama, Čajkovski je veoma otvoreno živio svoju homoseksualnost. Naučnici isključuju mogućnost da je zbog toga bio u neprilikama
“Kada je 70-ih godina devetnaestog vijeka vidio da su mnogi njegovi prijatelji iz mladosti svoju homoseksualnost uspjeli da sakriju ulaženjem u brak, i sam se odlučio za tu opciju“. Oženio je Antoninu Miljukovu, maldu ženu koja mu je pisala ljubavna pisma i možda podsećala na Tatjanu iz Puškinovog “Onjegina“.
U zrelim godinama, Čajkovski je veoma otvoreno živio svoju homoseksualnost. Naučnici isključuju mogućnost da je zbog toga bio u neprilikama, jer je tadašnji viši sloj društva u Rusiji bio veoma tolerantan prema homoseksualcima. Očigledno mnogo tolerantniji od savremene Rusije čiji predsednik je nedavno izjavio: “Kažu da je Čajkovski bio homoseksualac, ali mi ga ne volimo zbog toga!“
Njemačko porijeklo
Ozbiljni naučnici ne vole senzacionalizam. Ali u ovoj jubilarnoj godini, ipak i nauka ima da ponudi nešto senzacionalno: naime, najnovija istraživanja su pokazala da je “najveći ruski kompozitor“ imao i njemačke krvi. Njegov djed po majci, Mihael Hajnrih Maksimilijan Acier, koji se početkom XIX vijeka preselio u Rusiju, imao je oca Francuza, ali mu je majka bila Njemica – Marija Kristina Eleonora Vitig.
Pradjed Mihael Viktor Acier, vajar koji se školovao u Parizu i bio majstor za modele u čuvenoj porcelanskoj imperiji Majsner i mlada gospođica Vitig vjenčali su se u Majsenu, gdje je njihov sin, dakle djed čuvenog kompozitora, došao na svijet. Osim toga, dadilja Čajkovskog, Fani Dirbah, koju je on obožavao, potiče iz Alzasa i tako je mladi Pjotr, još kao šestogodišnjak, tečno govorio njemački.
Bonus video:
