U Podgorici je od 1. do 15. septembra održan FIAT (Festival internacionalnog alternatvnog teatra), obnovljen nakon višegodišnje pauze, jedne od nekoliko koje su se dešavale (prouzrokovane teškom materijalnom situacijom, odnosno nepostojećom ili nezadovoljavajućom državnom i gradskom kulturnom politikom) kroz tridesetogodišnju istoriju ovog, za Crnu Goru veoma značajnog festivala.
Taj izuzetan značaj ne ogleda se samo u predznaku alternativnog (što je uostalom pojam koji je veoma višeznačan i koji je potrebno neprekidno iznova redefinisati, u odnosu na kontekst vremena i prostora u kojem se koristi), odnosno u težnji ka umjetnički inovativnom, nekonformističkom, smjelom, istraživačkom pozorišnom izrazu.
U prilično monolitnom crnogorskom pozorišnom životu, koji prebiva unutar tek nekoliko teatarskih institucija, FIAT je značajan kao mogućnost neophodnog pluralizma, višeglasja...
Sa jedne strane, tu je predznak „internacionalni“ (iako je ove godine festival za početak i radi skromnih sredstava održan kao regionalni), koji obećava mogućnost da se i Crnoj Gori ponovo vide značajne evropske i svjetske produkcije. Sa druge strane, bitna je produkcijska i energijska moć FIAT-a da nanovo dokaže da vaninstitucionalna izvođačka scena u Crnoj Gori ne mora biti samo komercijalna i zabavljačka, kakva se u velikoj većini pokazala posljednjih godina.
Nakon dvanaestodnevnog segmenta „Montenegro Art Guerila“, na kojem su predstavljeni crnogrski savremeni autori, u trodnevnom intenzivnom pozorišnom segmentu prikazano je šest predstava (iz šest bivših jugoslovenskih republika), objedinjenih odrednicom „Politički teatar“. Predstave su igrane na scenama KIC-a „Budo Tomović“ i CNP-a, a kao zajedničku odliku imaju kamernost (osim predstave „Očevi su gradili“, koja je odigrana na Velikoj sceni CNP-a) i svojevrstan scenski asketizam, naročito u scenografskom i kostimografskom pogledu.
FIAT je značajan kao mogućnost neophodnog pluralizma, višeglasja...
ARTO, odnos prema tijelu
Pozorišni segment započeo je izvođenjem predstave „Rekvijem za organe – pokora“, u koprodukciji Kazališta Hotel Bulić, Udruge KLJB i Tvornice kulture (Rijeka/Zagreb), zajedničkim kreativnim projektom rediteljke Senke Bulić, glumice Ivane Jozić i muzičara Damira Martinovića Mrleta, koji su ujedno i izvođači.
Polazište predstave čine tekstovi Antonena Artoa (sa temama odnosa prema tijelu koje ograničava i sputava u odnosu na totalitet i beskonačno; suštinske ljudske surovosti i divljaštva, na kojima civilizacija počiva samo kao krhka glazura; rasprave Artoa i cenzora itd.), no uprkos subverzivnosti, bitnosti i aktuelnosti koju nose (recimo Artoovih političkih tekstova kritički nastrojenih prema američkom imperijalizmu), njihove idejne vrijednosti u predstavi su uveliko zagušene spektakularnošću, monotonošću i samodovoljnošću forme koja, paradoksalno, otupljuje gledaoca.
U nekoliko osamostaljenih scena izvođači nastupaju opremljeni mikrofonima koji prenose zvuke njihovih unutrašnjih organa kao zaglušujuće pulsirajuću bučnu zavjesu. Uz istrzane, grčevite pokrete i okolni mrak prošaran dimom i oštrim kontrastnim snopovima svjetlosti, oni mrmljaju, urlaju, ječe, odjekuju, dahću, kikoću se i sl., često uz mikrofonsko pojačavanje zvuka do granice bolne nepodnošljivosti.
Na ovaj način, i sa kičastim horor scenskim slikama (simptomatična je scena u kojoj Senka Bulić bljuje krv na usta), učinjeno je da se potencijalne idejne vrijednosti predstave koje proizilaze iz Artoovih tekstova mogu spoznati samo kroz prethodno ili naknadno poznavanje istih, dok se u predstavi posreduju krajnje ograničeno i nedovoljno.
Kuslevova kuća se pokazala kao zahvalan prostor
Tragični realizam
Iste večeri subotičko pozorište Deže Kostolanji, u koprodukciji sa organizacijom MASZK predstavilo se sa predstavom „Grad demona“, u režiji Andraša Urbana. Ova postavka, ostvarena u okviru programa IPA prekogranične saradnje Mađarska – Srbija, kao prvi dio trilogije pod nazivom „Pass-port“, problematizuje suživot pripadnika različitih nacionalnih zajednica na pograničnom, multietničkom području grada Subotice.
Materijal za predstavu, dobijen na osnovu dokumentarnih istraživanja, odnosno intervjua sa pojedincama i grupama koji žive na pograničnom području transponovan je u začudan, ekspresivan, snažno metaforičan mozaik scenskih slika. Glumci (Marta Bereš, Mesaroš Arpad, Jelena Mihajlović, Mikes Imre Elek i Suzana Vuković) dinamično, energično i vrlo posvećeno i disciplinovano (inače, ansambl pozorišta Deže Kostolanji trenutno je zacijelo jedan od najboljih na ovim prostorima), uz snažno fizičko prisustvo i znakovitu verbalnu kakofoničnost (na sceni se govori srpski, mađarski, engleski, srpsko-mađarski, mađarsko-srpski,...) igraju fragmente uloga, mijenjajući stilove igre, od persiflažne izvještačenosti, do tragičnog realizma i suptilnih, poetskih nijansi.
Izvedba se odvija na uzanom scenskom prostoru koji podsjeća na modnu pistu, što je značenjski bitan postupak, koji se tokom predstave nadograđuje – u više navrata po toj pisti defiluju državni i vjerski moćnici, sa svojim manipulativnim i proračunatim nametanjem razorno površnih i stereotipnih shvatanja nacionalnog identiteta.
„Dnevnik jednog ludaka“
Mučna atmosfera, puna nasilja, i prožeta tragizmom nerazumijevanja i nemogućnosti uspostavljanja kontakta, učinjena je pitkijom prisustvom lucidnog, apsurdnog humora, te dirljivih, nježnih poetskih tonova, koji omogućavaju prihvatanje ponuđenih tema kao nečega sa čime se može i mora suočiti.
Jonesko i anegdote
Slovenačko pozorište Mini teatar iz Ljubljane odigralo je „Stolice“, u režiji i izvedbi Nika Goršiča/Nicka Uppera, predstavu koja je nastala na osnovu istoimene Joneskove drame (izvedba je u početku i tekstualno snažno povezana sa Joneskovim komadom, a zatim slijedi niz autorskih transformacija, sa sve većim odmakom od predloška).
Polazeći od ove „tragične farse“, te preuzimajući od nje osnovnu situaciju i strukturu teksta, reditelj se bavi svojom gotovo četrdesetogodišnjom stvaralačkom prošlošću u Slovenskom mladinskom gledališču, ali i nekadašnjim i sadašnjim stanjem slovenačkog i regionalnog pozorišta, pa i širom društvenom situacijom. Međutim, sa istorijskim, anegdotalnim i intimnim materijalom koji se tiče Slovenskog mladinskog gledališča i njegovog značaja za slovenački i jugoslovenski kulturni prostor, u predstavi nije mnogo učinjeno – reditelj/glumac zaustavlja se na površnom, opisnom, deklamativnom nabrajanju i prepričavanju.
Kroz različite anegdote i prozivanja (što je vjerovatno bilo zanimljivije i duhovitije slovenačkoj premijernoj publici, gdje su mnogi od nabrojanih bili i lično prisutni), tek na trenutak zaiskri univerzalniji i dublji smisao – tragikomičnost ljudskog bivstvovanja, svijet o sopstvenoj zamjenjivosti i prolaznosti, ali ipak nedovoljno snažno i dojmljivo.
Susret u metrou
Predstava „Priča sa istočne strane“, po tekstu Darka Lukića i u režiji Aide Bukvić (koprodukcija Bosanskog narodnog pozorišta Zenica i Sarajevskog ratnog teatra), jedina je izvedba na ovogodišnjem FIAT-u koja je nastala na osnovu dramskog teksta u tradicionalnom smislu riječi. Duodrama Darka Lukića bavi se, kroz moguće sudbine Selme i Denisa, poznanika iz Sarajeva koji se sreću u londonskom metrou (dramski tekst je koncipiran kao devet varijanti susreta sa sličnim premisama, ali različitim posljedicama), temom ratnog izbjeglištva i posljedicama koje takvo nasilno i traumatično čupanje i bježanje iz neke sredine ostavlja na ljudske ličnosti i živote.
„Priča sa istočne strane“
Jednostavna i precizna režija oslonjena je na tekst i glumu; glumci Snežana Vidović i Sead Pandur igraju donekle tipizirane (u svim varijantama) likove Selme i Denisa psihološki uvjerljivo i emotivno prodorno. Iako ova predstava nije nezanimljiva ni negledljiva, konstruisane situacije često su odveć klišeizirane i stereotipne, a replike isuviše patetične i melodramatične, tako da cjelina ne nudi neko dublje kopanje po problematici kojom se bavi, i na trenutke djeluje pomalo sapuničasto.
Delirični doživljaj svijeta
Poslednjeg dana festivala izvedena je predstava „Dnevnik jednog ludaka“ Malog dramskog teatra Bitola, prema istoimenoj Gogoljevoj pripovjeci, koju je režirao Robert Simonovski. Kroz delirično-fantastični doživljaj svijeta činovnika Popriščinova, kao posljedice njegovog dubokog nezadovoljstva neravnopravnošću i nepravdom u ruskom društvu, razvrstanom prema tabeli rangova, činova i lažnih fetiša, u Gogoljevom djelu sagledava se abnormalnost i zlokobna ništavnost sredine.
Glumac Zdravko Stojmir nastupa veoma posvećeno, napregnuto, i upravo zbog ogromnog glumačkog truda, prava je šteta što pozorišno čitanje Gogolja nije provučeno kroz filtere našeg doba.
Takođe, manifestacije ludila za koje se opredijelio reditelj (pokazivanje polnog organa, kidanje kose bajonetom sa puške, sječenje sopstvenog tijela žiletom i sl.) u ogromnoj mjeri su preilustrativne, pretjerane, usmjerene na izazivanje ispraznog osjećaja šoka i nelagode, ukoliko je to u današnjem pozorištu uopšte moguće, a bez odgovarajućeg značenjskog pokrića.
Materijal uzet iz života
Na kraju, publika je imala priliku da pogleda i crnogorskog predstavnika na festivalu, dokumentarnu predstavu „Očevi su grad(ili)“ reditelja Borisa Liješevića, u produkciji Crnogorskog narodnog pozorišta.
Predstava je izvedena u prethodnoj sezoni kao velika uspješnica, koja je nakon dužeg vremena kod crnogorske publike stvorila nepodijeljen osjećaj da je se neka izvedba snažno tiče i dotiče, tako da je logično da je za FIAT selektovana upravo ova produkcija, iako brojnim ansamblom i činjenicom da je izvedena u središnjoj nacionalnoj pozorišnoj kući upadljivo odudara od ostalih prikazanih predstava.
Tematski okvir ovog ostvarenja predstavljaju svjedočanstava stvarnih ljudi koji su se na različite načine našli u životnom procijepu između starih (ne)prevaziđenih vrijednosti „čojstva i junaštva“ i brutalnog kapitalističkog sna o brzom i lakom bogaćenju, u kontekstu ulaska ruskog kapitala u Crnu Goru, te svjetske ekonomske krize koja je slijedila periodu „buma“.
Akcenat je stavljen na intimna, unutrašnja proživljavanja i emocije koje prate događaje, a mnogobrojna pitanja otvaraju se kroz mnogostruke vizure, bez pojednostavljivanja. Na taj način, materijal uzet iz života geniozno je u ovoj postavci nadgrađen finom ironijom, koja spaja pesimizam saznanja sa višom vedrinom, i nosi potencijal razumijevanja totaliteta.
Kvalitet predstava prikazanih na ovogodišnjem FIAT-u bio je veoma neujednačen, odnosno, osim predstava „Grad demona“, „Očevi su gradili“ i ranije prikazanih u vantakmičarskom dijelu „Poglavlja 23. i 24.“ i „ZOO priče“, ostale predstave nisu zadovoljile umjetničkim rezultatima.
"Grad demona"
Međutim, kao rezultat želje za pravdanjem izbora može se reći da svaka od njih ima značaj u ponekom segmentu teatarskog jezika, u pogledu širenja granica razumijevanja pozorišta. Takođe je bitno što su ta neujednačenost kvaliteta, kao i obnavljanje FIAT-a samo po sebi izazvali mnoge polemike (o političkom pozorištu, alternativi, nezavisnoj izvođačkoj sceni, stanju u crnogorskoj kulturi i pozorištu, itd.).
Takve vrste rasprava izuzetno su bitne, mnogo značajnije nego jednoglasje, opšte slaganje i divljenje, jer se upravo iz njih jedino može doći do promjena, pomjeranja naprijed, upornog traženja smisla i načina da se razumije pozorište i njegova uloga u društvu.
Galerija
Bonus video:
