(Avenija Telegraf - Telegraph Avenue; Michael Chabon; Harper-Collins, New York, 2012)
Zanimljivo je što su se prošle godine bezmalo istovremeno pojavila dva naslova, jedan filmski a drugi književni, u kom se nakratko pojavljuje Barak Obama iz perioda njegove kandidature za američki Senat, odnosno predsjednika Amerike, dok je još bio poznat kao američki senator.
U relativno zapostavljenom filmu Killing Them Softly, izvrsnoj adaptaciji romana Džordža Higinsa Koogan's Trade, Obama je prikazan kao jednolični logo na američkom političkom kombajnu, u vidu standardnih demagoških izjava na televiziji tokom predsjedničke kampanje o boljoj Americi i istoj takvoj budućnosti.
Reditelj/scenarista tog djela koje generalno govori o mafijaškoj birokratiji, Endrju Dominik, mudro je upotrijebio Obamu, predstavivši njega i njegovog prethodnika, Džordža Buša, kao ljude što se apsolutno nimalo ne razlikuju od protuva i probisvjeta koji se međusobno lažu i ubijaju zbog sopstvene lukrativnosti u ovom filmu.
Na taj način, smještajući radnju u 2008, reditelj nam govori da ta dva kapitalistička svijeta uopšte ne razdvaja nikakva imaginarna linija u pijesku, kao što se možda naslućuje na prvi pogled.
U romanu se Čabonovi protagonisti okupljaju na partiju povodom prikupljanja priloga nepoznatom demokratskom kandidatu, Obami, za kandidaturu za američki Senat
Drugi naslov u kom se pojavljuje senator Obama jeste najnoviji roman Majkla Čabona, Avenija Telegraf. Međutim, ovdje se postavlja pitanje da li je Obamino pojavljivanje kao jednog od senatora iz države Ilinoj uslovilo autora da radnju romana vrati desetak godina unazad - tačnije, u ljeto 2004 - ili mu je namjera od početka bila takva, s obzirom da se iz teksta jasno ne nazire razlog zbog čega bi Avenija Telegraf trebalo da se odvija baš te godine.
Isto tako, Čabonov roman bi mogao da se događa i 2011, bez obzira na obligatorni simbolizam rušilačkog kapitalizma koji stiže u naizgled siromašni kraj sa porodičnim poslovima i tumbe okreće živote njegovih protagonista.
U romanu se Čabonovi protagonisti okupljaju na partiju povodom prikupljanja priloga nepoznatom demokratskom kandidatu, Obami, za kandidaturu za američki Senat. Arči Stolings i Net Džefi, visoki crnac i suvonjavi Jevrej, u lokalnom bendu sviraju instrumentale numera "Higher Ground" i "Trespasser".
Njih dvojica već dvanaest godina drže prodavnicu polovnog vinila, Ploče Brouklend, na Aveniji Telegraf na dijelu sjevernog Ouklenda (dio oblasti San Franciska), kojoj očito prijeti katanac zbog otvaranja megaprodavnice nedaleko odatle.
U međuvremenu, Arčijeva žena, Gven, primalja po zanimanju, koja sa Netovom suprugom, Avivom, vodi sve popularniji posao porađanja po kućama, nalazi se u poodmakloj trudnoći i dok pokušava prevazići činjenicu da je umalo izgubila posljednjeg pacijenta (odnosno klijenta), istog dana saznaje da je Arči vara sa curom iz komšiluka.
A dok Barak Obama uživa u suptilnom zvuku Arčijeve bas-gitare, Gven mu se povjerava u (pretjerano) opuštenoj konverzaciji, i nepoznatom čovjeku manje-više prenosi sve ono što je tišti. Obama na to može reći samo ovo: "Znate, ja shvatam vašu frustraciju. Svi smo čuli, svi znamo kakvi muzičari mogu da budu ljudi. Putujući po čitavoj zemlji, vidio sam i upoznao mnogo naroda. I najsrećniji su oni poput vašeg muža. Oni koji nađu posao koji im zaista nešto znači. Posao u koji zaista mogu da zagrizu svom silinom, ne obraćajući pažnju šta o tome drugi imaju da kažu."
Majkl Čabon (FOTO:euobserver.com)
Naravno, njegovo dvosmisleno mišljenje Gven uzima zdravo za gotovo i, zarad literarne simetrije, odlučuje da ga shvati na svoj način i odvaži se na hrabar korak. Drugim riječima, zar nešto može bude nesuvislije od tog odgovora?
Pa ipak Avenija Telegraf je roman koji se iščitava mjesecima i ovo nipošto ne bi trebalo da se shvati kao kompliment. Tekst škripi zbog tipičnog premora materijala, iako ne zvuči kao prvi draft
Naravno, čovjek jeste političar i viša sila ga je metnula na zemlju da bi lagao sebe i svoje glasače, međutim to nije ono na šta cilja autor, vječito dobronamjerni Majkl Čabon. Stičem taj neobičan utisak da je Čabon istinski vjerovao da bi pravi Obama vodio ovakvu konverzaciju sa Gven Šenks.
Kao primjer nekih segmenata koje slobodno možemo uzeti kao puki balast i koje ne bi naudile priči u slučaju da se odstrane, uzeo sam baš ovaj dio u Čabonovom romanu. Ruku na srce, o Čabonu, dobitniku Pulicera, se nekoliko puta do sada pisalo na ovim stranama i već skoro sve ptice znaju da se radi o jednom od najvećih stilista u američkoj literaturi, o piscu koji odista voli svoju rečenicu.
Takođe neću više napominjati da se radi o autoru mlađe generacije jer je nedavno zašao u pedesete, ali je garantovao bio mlad dok je objavljivao nezaobilazna remek-djela kao što su Wonder Boys (1995) i The Amazing Adventures of Cavalier and Clay (2000; njegove naslove u Beogradu prevodi Dereta). Čabon se takođe ne stidi žanra u kom se snalazi poput starosjedioca, kao ni izjava da voli da kopira pisce koje čita jer je to najbolji način da se nauči ovaj zanat.
Pa ipak Avenija Telegraf je roman koji se iščitava mjesecima i ovo nipošto ne bi trebalo da se shvati kao kompliment. Tekst škripi zbog tipičnog premora materijala, iako ne zvuči kao prvi draft. Podsjeća, u stvari, na sljedeću sliku: zamislite skelu oko neke zgrade i veliki broj radnika na njoj.
Analitička crta u vama bi vrisnula kako skela svakog časa treba da se sruši pod tolikom težinom, a to opet i ne mora da se desi. Čak i broj strana u Čabonovom romanu - 465 str. - ne prikazuje pravu sliku, jer je font teksta prilično mali. Da je Avenija štampana istim fontom i proredom kao prethodni Čabonov roman, The Yiddish Policemen's Union (2007; od istog izdavača), sigurno bismo dobili djelo sa više od 600 strana.
Avenija Telegraf (FOTO:bostonglobe.com)
Priča je takođe opterećena brojnim podradnjama i svaka na neki način ima problematiku sličnu sceni sa Obamom - grcaju od artificijelnih emocija i postavki kojima sigurno nije mjesto u ozbiljnoj knjizi, a kamoli u Čabonovom naslovu. Čitajući Aveniju jednim dijelom uma pomislićemo da gledamo novu holivudsku limunadu sa relativno jalovim scenarijom, a to je inače slijed stvari koje dobar pisac u knjizi lako može da izbjegne.
Uzmimo za primjer Avivinog i Netovog sina, osjetljivog 14-godišnjeg Džulijusa koji se teško bori sa činjenicom da je homoseksualac (roditelji su svjesni toga), ali je on istovremeno i izuzetno pametan momčić koji, iz želje da jednog dana postane reditelj, u obližnjoj školi pušta i drži predavanja o Tarantinovim karate-filmovima, kineskim borilačkim filmovima, Paklenoj pomorandži i Odiseji u svemiru.
Ne mislim da je na čitavoj planeti danas teško pronaći 14-godišnjaka koji drage volje gleda stare noar-filmove i serijal Planeta majmuna, a prije svega Kubrikovu Paklenu pomorandžu i Odiseju, ali je u Čabonovom romanu to i te kako plauzibilno kad je u pitanju neobično prosvijetljeni momak poput Džulijusa (u jednom trenutku, očigledno zbog čitaočevog mira, čak i Džulijusov otac kaže da je njegov sin deset puta inteligentniji i depresivniji, a time i stariji od njega - ovakvo stanje stvari očito prirodno uslovljava da jedan 14-godišnjak može, a i treba, da uživa u Kubrikovim filmovima).
Inače, Džulijus u svoju kuću prihvata i nepoznatog Tajtusa, vršnjaka crnca za kog se ispostavlja da takođe voli stare filmove i da je vanbračni Arčijev sin. Istovremeno će Arči morati da se suoči sa duhom iz prošlosti, odnosno svojim ocem, Luterom Stolingsom, nekadašnjim herojem blacksploitation filmova iz 1970-ih (Šeft, Kleopatra Džons, i slično), a koji ima veze sa gradskim vijećnikom Ouklenda, Čenom Flauersom. U međuvremenu će preminuti Arčijev "drugi" otac, Kočiz Džons, koji nažalost neće imati prilike da upozna Obamu i svira Hammond klavijaturu pomenute večeri na političkom partiju - a sa kim se Arči rastao u svađi.
Naime, ne radi se samo o podradnjama. Čabonov najveći neprijatelj je upravo njegova lepršava rečenica, a ponajviše nemogućnost da se uzdrži od detaljne deskripcije svake zamislive emocije i podmetanja metafore na mjestima gdje uopšte nisu neophodne. Roman tako postaje previše personalan i previše otvoren, a garantovano i dozlaboga izgubljen.
Recimo, u jednoj rečenici patike ne moraju biti samo "patike": "Bile su to patike džordanke veličine 49,5", piše u romanu. "Izgledale su kao par modela Imperijinih svemirskih razarača uredno usidrenih na palubi Zvijezde smrti."
Na drugom mjestu je ovako objašnjen nadimak Kočiz gospodina Džonsa prije nego što je preminuo: "U bukletu albuma Redbonin', Lenard Feder ga je zvao 'nepokolebljivi G-din Džons', a u to vrijeme, u haotičnom središtu 1970-ih, vrtjela se i priča o Kočizu, da je opušten i mučaljiv poput nekog filmskog Indijanca, recimo Džefa Čendlera u Slomljenoj strijeli.
"Na našu nesreću, gospodin Džons će umrijeti prije nego što ga bolje upoznamo i postati neka vrsta prisilnog točka koji radnju Avenije Telegraf bjesomučno gura naprijed. Isto tako, "Arči je stajao pokraj prozora koji je gledao na verandu njegove kuće podsjećajući na nesrećnog kapetana na komandnom mostu međuplanetarnog broda, razmišljajući, kao da se radilo o kakvom proždiraču planeta, o približavanju crnog BMW-a njegove supruge."
Ovi primjeri su moguće je i banalni, međutim oni pružaju tomove informacija kad je u pitanju nedostatak svedenosti na bilo kakvom nivou, pa čak i kad se radi o nekontrolisanom podmetanju pop-referenci. I baš zbog ovakvih stvari dijalozi se razvlače stranama i stranama, tako da ćete često uvidjeti da upravo čitate odgovor na nečije pitanje koje ste ionako odavno zaboravili, jer se u međuvremenu u glavi protagoniste toliko toga izdešavalo.
Na neki način, Čabonu polazi za rukom da učini da vam, zbog nimalo dinamične ekspanzivnosti, onemogući da ni u jednom trenutku ne počnete da marite za njegove protagoniste, a kamoli za političku i rasnu situaciju koja u stvari predstavlja primarnu teme Avenije Telegraf.
Galerija
Bonus video:
