“Nemajte nikakvih sumnji – svi ćemo stići do cilja. Svi ćemo se i vratiti kući, budite sigurni!
Ako je naša volja jaka i prava, kompas nas neće iznevjeriti; ako je zvijezda u našim srcima stabilna, zanos vjetra nam neće poremetiti našu rutu!” – s poetskim zanosom obratio se, u predvečerje 4. oktobra 1917, posadama 15 teških tromotornih bombardera tipa “Caproni Ca-3”, kapetan Gabrijele D`Anuncio.
D'Anuncio, rođen pod imenom Gaetano Rapagne (1863-1938), bio je italijanski pjesnik, dramaturg, pustolov i nacionalistički političar, poznat kao osnivač kratkotrajnog Italijanskog regenstva Kvarnera, samoproglašene države na području današnje Rijeke (1920-1924), a mnogi ga smatraju duhovnom pretečom Benita Musolinija i njegovog fašističkog pokreta.
D 'Anuncio je jedna od ikona italijanske dekadencije, umjetničkog stila koji se razvijao kao kontrapunkt racionalizmu, naučnom pozitivizmu i naturalizmu. Imao je nadimak Vate (Prorok) i bio je centralna figura na italijanskoj književnoj sceni na prelazu iz 19. u 20. vijek, odnosno u političkom životu te zemlje od 1914-1924.
Već proslavljeni italijanski pjesnik i avanturista, od ulaska Italije u rat na strani Antante 1915, obukao je uniformu i borio se protiv Austro-Ugara i njihovih saveznika Njemaca. Kao vatreni italijanski nacionalista i jedan od budućih ideologa fašizma koji je nedugo poslije rata zavladao Italijom, D`Anuncio je sukob sa Austro-Ugarskom iskoristio da nizom neuobičajenih i smjelih vojnih akcija već tada istakne svoju tezu o Jadranu kao “Italijanskom moru” i istočnoj obali Jadrana kao neodvojivom dijelu matice Italije.
Noćni vazdušni napad na drugu po važnosti i veličini austrougarsku pomorsku bazu na Jadranu – ratnu luku u Boki Kotorskoj, stoga je D`Anuncio vidio kao perfektan dokaz italijanske supremacije nad prekomorskim susjedima.
Pred njime je bio veliki izazov – kako da u noći, bez drugih navigacionih pomagala osim kompasa i zvijezda, preleti 400 kilometara otvorenog mora i pogodi bombama austrougarske i njemačke pomorske snage u Boki, a sve to leteći na tada najtežem italijanskom bombarderu – tromotornom “Caproniju Ca-3” koji je bio prvenstveno namijenjen za dnevne misije nad kopnom, a ne noćne nad morem.
Caproni Ca-3 bio je dvokrilac dužine 11,05 metara sa rasponom krila od 22,74 metra. Pogonila su ga tri motora „Isotta-Fraschini“, svaki snage 150 KS, a avion je postizao maksimalnu brzinu od 137 km/h. Bio je naoružan sa dva mitraljeza i mogao je ponijeti do 800 kg bombi.
Nakon D`Anunciovog noćnog bombardovanja oktobra 1917, vazdušni napadi Italijana na Boku su učestali, tako da su u posljednjoj godini rata bili skoro uobičajena svakodnevna pojava
Pripreme za ovu riskantnu misiju počele su dva mjeseca ranije, a 15 teških bombardera za tu je priliku prebazirano iz Milana na aerodrom u malom gradiću Đoja del Kole u provinciji Pulja, južno od Barija. Pred polijetanje u suton 4. oktobra, veliki broj žitelja došao je na aerodrom da oduševljeno isprati D`Anuncija i njegove letače.
Ubrzo po uzlijetanju, međutim, jedan od bombardera se zbog kvara motora morao vratiti nazad u Đoja del Kole. Ostalih 14 aviona uputili su se sjeverno preko Jadrana, ka Boki Kotorskoj.
Noć koja se nadvila, posadama je nametnula značajan napor da vode preciznu navigaciju, orijentišući se samo pomoću kompasa i zvijezda, te na osnovu pozicija nekoliko italijanskih torpiljarki na pučini južnog Jadrana, tamo poslatih baš sa ciljem da služe kao orijentir D`Anunciovim letačima.
Veliki vjernik, D`Anuncio je na ovu risknatnu misiju namjerno krenuo baš na blagdan Svetog Franja Asiškog, noseći ikonicu sveca i prizivajući ga u pomoć da postigne toliko željeni uspjeh. Neposredno pred polijetanje, D`Anuncio je posadama aviona rekao: “Imajte na umu da se i u Boki Kotorskoj, čak i u tom pravom lavirintu zaliva i uvala, kao i na cijeloj dalmatinskoj obali, i dalje osjeća sva veličanstvenost Matice Italije.
Kada je propala Venecijanska Republika, građani Perasta su plačući, sa jarbola u svom gradu spustili zastavu Venecije i zakopali je ispod oltara svoje glavne crkve, posvećujući je i čuvajući za ponovno podizanje, u što je uprkos svemu, vjerovala njihova bezgranična odanost Matici.
Sigurno ćete i vi u ovoj pobjedničkoj noći, čuti uzbuđenje krilatog lava na toj zastavi, probuđenog tutnjavom naših aviona.” Stigavši nad Boku tutnjava njihovih motora, privukla je međutim samo jaku vatru austrougarske protivaavionske artiljerije. Dok su oko njih na sve strane sijevali bljeskovi granata PVO topova koji su, doduše nasumično, jer ih nisu mogli vidjeti na noćnom nebu, pucali na italijanske avione, bombarderi su izbacili svoj ubojni teret i odmah okrenuli nazad.
Gabrijele D`Anuncio (FOTO: retididedalus.it)
Nakon skoro dva sata leta, ponovno su D`Anuncio i njegovi letači bili nad italijanskom obalom, kod Barija. Odatle ih je do njihovog aerodrome u Đoja del Kole, sprovela prava “cesta od vatre”, odnosno niz plamenova naloženih na zemlji, duž rute između dva grada. Svih 14 aviona srećno se prizemljilo i Italijani su odmah počeli slavlje.
Sam D`Anuncio je u naletu pjesničkog oduševljenja, u zdravici saborcima, poručio da se Đoja del Kole od toga dana ima preimenovati u Đoja del Vitoria (Radost Pobjede) u spomen na njihov, kako je kazao “izvanredan poduhvat, najkomplikovaniji koji je ikada preduzet nad morem, avionima namijenjenim za let nad kopnom”.
Prvo noćno avio-bombardovanje Boke 4. oktobra 1917, u Italiji je i danas poznato kao “L'impresa di Cattaro” (Poduhvat nad Kotorom) a u čast tog dogadjaja u Đoja del Kole je podignut i spomenik koji i danas stoji u tamošnjoj bazi italijanskog ratnog vazduhoplovstva.
Prema zvaničnim austrougarskim podacima i prema dostupnom istorijskom materijalu, u noćnom bombardovanju Boke 4. na 5. oktobar 1917, italijanski avioni nisu pričinili nikakve značajnije štete na brodovima ili instalacijema, jer je najveći dio njihovih bombi bezopasno pao u more.
Uz zvaničan raport da je neprijatelju u Boki pričinio “teške gubitke pogodivši više brodova i objekata na obali”, D`Anuncio je, međutim, odmah unaprijeđen u čin majora i odlikovan, a italijanska vrhovna komanda je odobrila i njegov sljedeći veliki plan – da austrijsku prestonicu Beč, iz aviona “bombaduje” propagandnim lecima. To je D`Anuncio i realizovao 9. avgusta 1918, kada je na čelu 11 aviona tipa “ansaldo S.V.A.” iz 87. eskadrile nazvane “La Serenissima”, ujutro doletio nad Beč i izbacio hiljade propagandnih letaka koje su žitelje austrijske prestonice pozvale na predaju.
Zanimljivo je da je D`Anuncio za borbeni moto 87. eskadrile kojom je komandovao, prilikom njenog osnivanja 12. januara 1918, izabrao frazu na venecijanskom dijalektu: “Ti Con Nu, Nu Con Ti” (Ti sa nama, Mi sa Tobom). Te riječi prvi je izgovorio načelnik grada Perasta 1797. godine prilikom propasti Venecijanske republike (La Serenissime), kada su Peraštani – posljednji na istočnoj obali Jadrana, spuštali zastavu Venecije prije nego što su u njihov grad ušli francuski vojnici.
Moto uzet od Peraštana D`Anuncio je uzeo za parolu eskadrile kojom je komandovao 1918. nazvavši ga “moto dalmatico” da bi ga već naredne godine, kao političar, iskoristio u govoru kada je Italijane u Veneciji pozvao na oružje radi pripajanja grada Rijeke i Dalmacije Italiji.
Nakon D`Anunciovog noćnog bombardovanja oktobra 1917, vazdušni napadi Italijana na Boku su učestali, tako da su u posljednjoj godini rata bili skoro uobičajena svakodnevna pojava. Uspjesi koje su italijanski avioni postigli sada međutim, napadajući danju, bili su skoro nikakvi o čemu svjedoči i zapis iz memoara kapetana fregate Georga fon Trepa, komandanta baze austrougarskih podmornica u Đenovićima 1918: “Neprijateljski avioni se obično pojave oko 7 sati ujutro.
Najčešće je podmornička baza njihova glavna meta, ali do sada nisu prouzrokovali nikakvu štetu. Odbrana reaguje odlično, pa bombe bezopasno padaju i eksplodiraju u moru.
Svaki put motorni čamci i tenderi odmah potom jure po zalivu do mjesta eksplozija, da bi mrežama, sakovima i svim moguće zamislivim alatima za sakupljanje, iz mora izvadili ribu koju su ubile ili ošamutile italijanske bombe.
Iako nam neprijateljski avioni do sada nisu pričinili nikakav ozbiljan problem, ipak nam dosađuju. Kada se oglase sirene zbog vazdušnog napada, podmornice moraju isploviti sa veza i zaroniti dok traje uzbuna, a ljudi koji rade u objektima na kopnu moraju ići u skloništa” – zapisao je Fon Trep u svojim memoarima.
Italijanski brodovi, avioni i podmornice koji su danima nakon nestanka dirižabla, intenzivno pretraživali akvatorijum južnog Jadrana, nisu našli nikakve ostatke cepelina ili eventualno preživjele. More je nekoliko dana nakon pada dirižabla, na obalu kod rta Rondoni u Albaniji, izbacilo tijelo komandanta cepelina A-1, poručnika bojnog broda Marćela Arlote. Olupinu njegovog vazdušnog broda i danas kriju dubine Jadrana, negdje u akvatorijumu na prilazima Boki.
Stradanje najvećeg italijanskog cepelina
Koliko su italijanski vazdušni napadi bili „opasni“ i uspješni potvrđuje i anegdota opisana u Trepovim memoarima gdje je komandant podmornice U-40, kapetan korvete Janko Kršnjavi, umjesto u sklonište za vrijeme jednog od italijanskih napada, požurio u maslinjak iznad Đenovića gdje je upravo tada organizovao trojicu mornara da mu na ražnju peku tri jagnjeta za zajedničku feštu što ju je tog dana priređivao za austrougarske i njemačke podmorničare stacionirane u Bijeloj.
„Neko će mi ukrasti pečenje!“ – povikao je Kršnjavi, i otrčao u maslinjak gdje je ostao da vrti ražanj dok su okolo padale italijanske bombe, na koje se on nije pretjerano obazirao. Italijani su nastavili i noćna bombardovanja, ali ne sa avionima, već sa dirižablima – cepelinima.
U noći 6. na 7. avgust 1918, nad Bokom se našao najveći italijanski dirižabl – vazdušni brod A-1, pod komandom poručnika bojnog broda Marćela Arlote. Dirižabl A-1 pripadao je novoj generaciji italijanskih vazdušnih brodova, tzv. dirigibili del alta quota, odnosno visokoletećih cepelina.
Ti cepelini projektovani su za let na visinama većim od onih koje su dostizali dotadašnji vazdušni brodovi, a koje su od početka Prvog svjetskog rata, već postale opasne jer su ih u međuvremenu dosegli avioni-lovci i protivvazduhoplovna artiljerija. A-1 jedini je završen od tri započeta italijanska dirižabla nove generacije. Cepelin u kome je bilo osam članova posade i 960 kilograma bombi, od čega 6 kalibra 260 i 12 bombi kalibra 162 mm, imao je zadatak da bombarduje pomorski Arsenal u Tivtu.
Misija koja je ukupno trajala čak 13 sati, A-1 je oko 2.20 sati ujutro 7. avgusta dovela nad Tivatski zaliv gdje je Arlota sa visine od 4.550 metara, ispustio svoje bombe i, kako je naveo u izvještaju pretpostavljenoj komandi, “jasno čuo 12 eksplozija unutar područja kojeg smo ciljali – pomorskog Arsenala”. Iako ga je tražilo 12 velikih reflektora koji su šarali nebom nad Tivtom, a nasumice na njega vatru otvorile PVO baterije Vrmac, Tivat, Obosnik, Trašte i Krašići, A-1 nije pogođen, već je, popevši se na visinu od 5.000 metara, punim gasom pobjegao južno prema Italiji i napustio bokeljsku obalu u 2.40 sati te noći.
U povratku za svoju bazu u gradiću Grotalje, A-1 kome je to bila prva borbena misija, doživio je niz tehničkih problema, ali se na kraju cepelin ipak sretno spustio. Na sljedeću misiju – ponovno bombardovanje tivatskog Arsenala, cepelin A-1 je krenuo u noći 16. na 17. avgust.
Vazdušni brod koji su kao orijentiri i podrška morem pratili i razarači “Rossarol” i “Pepe” nije se međutim, sa nje nikada vratio. Posada razarača i drugog italijanskog dirižabla M-15 koji je letio na bombardovanje Drača, kasnije su saopštili da su iznad Boke uočili jako dejstvo austrougarske protivvazduhoplovne odbrane, baš u vrijeme kada je A-1, nešto poslije 1 sat ujutro, trebalo da se nađe nad ciljem u Tivtu.
Posada M-15 izvijestila je i o mnogim snopovima protivavionskih reflektora koji su uporno pretraživali nebo nad zalivom nad kojim je tada letio A-1. Najveći italijanski cepelin stradao je u toj misiji pod do danas, nikada u potpunosti rasvijetljenim okolnostima. Cepelin inače, nije imao radio-opremu koja je kao obavezna na italijanske vazdušne brodove uvedena upravo nakon katastrofe dirižabla A-1.
Galerija
Bonus video:
