Štamparija armenskog katoličkog reda u Beču odigrala je bitnu ulogu u kodifikovanju južnoslovenskih jezika. Štamparske mašine istorijske vrijednosti nedavno su prodate po cijeni starog gvožđa.
Najpoznatija djela koja su štampali bečki mehitaristi svakako su djela Vuka Stafanovića-Karadžića, Petra Petrovića Njegoša, Antuna Mažuranića
“Evo, pogledajte, to je sve što je ostalo od naše poznate štamparije“, kaže pater Paulus Kođanian i zastaje pred staklenom vitrinom u jednom od hodnika mehitarističkog manastira u Beču.
Iza stakla, u mračnom prolazu, nazire se stara štamparska mašina, prašnjava i masna, sa velikom metalnom pločom i nekoliko redova slova. Možda upravo ona na kojoj je svoja djela svojevremeno štampao i Vuk Stefanović-Karadžić?
“Ne, to sigurno nije ta mašina. Mašine iz tog perioda odavno su potrošene i prodate. Isto se, međutim, desilo i sa novijim mašinama. I njih smo bili primorani da prodamo u staro gvožđe“, objašnjava pater Kođanian.
Iako se manastir na taj način riješio finansijskih briga – štamparija odavno nije bila rentabilna – prodajom i posljednje mašine okončana je dugogodišnja tradicija jedne od najpoznatijih bečkih štamparija.
Najvažnija djela koja su se štampala u mehitarističkoj štampariji u Beču, jesu ona koja su vodila kodifikovanju južnoslovenskih jezika
Posebno važnu ulogu ta štamparija odigrala je u procesu kodifikovanja južnoslovenskih jezika i formiranja nacionalnih i kulturnih identiteta naroda u tom dijelu Evrope.
Najpoznatija djela koja su štampali bečki mehitaristi svakako su djela Vuka Stafanovića-Karadžića, Petra Petrovića Njegoša, Antuna Mažuranića ili Josipa Juraja Štrosmajera.
Djela tih autora formirala su na izvjestan način kulturu naših prostora, ali od gotovo iste važnosti za jezike i kulture zemalja Jugoistočne Evrope, bila su i djela slovačkih, slovenačkih, makedonskih, čeških, rumunskih ili bugarskih pisaca i naučnika.
Mehitaristički red osnovan je 1701. godine u Istanbulu. Osnovao ga je jermenski sveštenik Mehitar fon Sebaste, jer je želio da štampa knjige bitne za jermensku kulturu, koja je u Osmanskom carstvu bila pod teškim represalijama.
Mehitaristi zbog toga bivaju primorani da napuste Istanbul i da se preko Peloponeza presele u Veneciju, odakle jedan dio reda 1773. godine odlazi u Trst. Zbog Napoleonovih ratova, oni se 1810. godine iz Trsta sele u Beč, a iste godine od austrougarskih vlasti dobijaju i dozvolu da se trajno nasele u glavnom gradu monarhije.
Štampanje knjiga za mehitariste još je u Italiji bio glavni izvor prihoda, ali dolaskom u Beč obim posla u štampariji raste, jer naučnici tog doba svoja djela nastoje da štampaju u centru carstva, što im garantuje veći publicitet.
Za same mehitariste, politički uticaji publikacija koje su napuštale njihovu štampariju nije bio važan
Najvažnija djela koja su se štampala u mehitarističkoj štampariji u Beču, jesu ona koja su vodila kodifikovanju južnoslovenskih jezika, odnosno etabliranju tadašnjeg govornog jezika kao književnog, objašnjava Gertruda Matineli-Kenig, slavistkinja i istoričarka na Austrijskoj akademiji nauka.
“Do tada je pisani književni jezik u južnoslovenskim zemljama bio crkvenoslovenski, i etabliranje govornog jezika kao pisanog-književnog u mnogim zemljama je bio dugotrajan i komplikovan proces.
Od velike važnosti za te procese bilo je štampanje publikacija kojima se pokušavalo da se ti jezici etabliraju, bilo je bitno da i ti pokušaji dopru do šire javnosti, a ne da se ta diskusija vodi samo između nekoliko naučnika“, objašnjava Marineli-Kenig.
Štampanje tih publikacija – rečnika, gramatika, pravopisa i verskih knjiga – podržavalo je i samo Austrougarsko carstvo. Osim u štampariji u mehitarističkom manastiru, slavističke publikacije štampane su i u desetak drugih štamparija u Beču.
Njegovanje kulturnog identiteta u zemljama carstva, Beču nije smetalo. Carskoj porodici bilo je najvažnije da se o njima ne piše ništa loše. Carski dvor je nudio platformu za razvijanje kultura i jezika u pojedinim zemljama.
Jedan od primjera za to je i Bečki književni dogovor iz 1850. godine, kada su se u Beču sastali književnici iz Srbije, Hrvatske i Slovenije, s ciljem dogovora o ujedinjenju književnih jezika Srba, Hrvata i Slovenaca.
“U našoj štampariji štampane su knjige na preko 50 jezika i to još početkom XIX vijeka"
A za same mehitariste, politički uticaji publikacija koje su napuštale njihovu štampariju nije bio važan. Za njih je štamparija bila izvor prihoda. Na nju su gledali gotovo isključivo sa aspekta finansija, što ni danas, čini se, nije drugačije.
“U vrijeme računara, naša štamparija jednostavno nije mogla da bude profitabilna. Ali zar nije velika šteta da štamparija sa tako bogatom tradicijom prestane sa radom i da se potpuno rasproda?”, zaključuje pater Kođanian.
Rađanje „Gorskog vijenca”
“U našoj štampariji štampane su knjige na preko 50 jezika i to još početkom XIX vijeka. Često su to bili prevodi Biblije, ali najčešće rječnici i gramatike. Štamparija je bila poznata po tome što je posjedovala razna ćirilična pisma, ali i mnoga orijentalna. ,
Ovdje je štampan prvi japansko-njemački rječnik. Vuk Stefanović-Karadžić, koji je u Beču živio i radio preko 40 godina, ovdje je štampao prvi prevod Biblije na srpski, ali i sve svoje druge važne knjige, prvi srpsko-njemačko-latinski rječnik.
Petar Petrović Njegoš takođe je bio lično prisutan kada se ovdje štampao njegov 'Gorski vijenac'“, priča pater Paulus Kođanian.
Galerija
Bonus video:
