(Jadranka Selhanović, Kult Sovjetskog Saveza i Staljina u Crnoj Gori, Istorijski instituit Crne Gore, 2012)
Krajem prošle godine objavljena je knjiga Jadranke Selhanović “Kult Sovjetskog Saveza i Staljina u Crnoj Gori 1945-1948“, koja po temi koju obrađuje i načinu obrade, naučnoj vrijednosti i istraživačkim rezultatima, činjenosti i novim saznanjima spada među najbolja istoriografska ostvarenja u posljednjih desetak godina.
Studija, u stvari, predstavlja za štampu pripremljeni i monografski prepodobljeni magistarski rad, pod identičnim naslovom, odbranjen u martu 2011. na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, pred komisijom: prof. dr Živko M. Andrijašević (mentor), prof. dr Đorđe Borozan i prof. dr Šerbo Rastoder.
Zadivljuje način na koji je autorka elaborirala osnovnu temu, metod koji je koristila i utemeljenost na građi, izvorima i literaturi
Studija je obogaćena prilozima uvrštenim u knjigu: predgovorom, rezimeima na ruskom i engleskom jeziku i odabranom arhivskom građom i izvorima, na stotinak strana, primarnim i sekundarnim, dokumentima koji neposredno potvrđuju tezu autorke Jadranke Selhanović o nastanku, genezi, razvoju, afirmisanju i širenju kulta Sovjetskog Saveza i Staljina u prvim poratnim godinama (1945-1948), u Crnoj Gori, s jedne strane, ali i o njegovom osporavanju i negaciji nakon fatalnog sukoba povodom Rezolucije Informbiroa između Sovjetskog Saveza i Jugoslavije, Staljina i Tita, s druge, kao i odraz i jednog i drugog procesa na crnogorsku društvenu stvarnost, narod i pojedince, s treće.
Istorijat jedne ljubavi
Zadivljuje način na koji je autorka elaborirala osnovnu temu, metod koji je koristila i utemeljenost na građi, izvorima i literaturi, kao i cjelovita obrada ove vrlo interesantne i provokativne problematike.
Njeno istraživanje je pomjerilo granice dosadašnjih saznanja u vezi sa kultom prve zemlje socijalizma kao nasljednice velike Ruske imperije i Staljina kao inkarnacije ruskog Crvenog cara, o nastanku tog kulta u Crnoj Gori, njegovom istorijatu, korijenima i genezi kroz istoriju, prolazeći kroz razne periode i faze sve do 1948. godine.
Rusija je bila crnogorska pokroviteljica i zaštitnica pred velikim silama
Autorka knjige je u predgovoru, lakonski sročenom, kazala sve što je trebalo reći da bi se čitalac mogao snaći i pratiti njeno kazivanje, argumentaciju i promišljanje u vezi sa glavnom temom.
Studija je vrlo znalački koncipirana, sa čvrstom i koherentnom strukturom. Nju, pored predgovora, čini šest poglavlja, koja, u stvari predstavljaju tematske cjeline.
U Uvodu je dat istorijat crnogorsko-ruskih političkih odnosa i proces stvaranja ruskog kulta u Crnoj Gori do 1918. godine, od uspostavljanja veza između Petra Velikog i vladike Danila 1711. do nestanka Crne Gore kao države sa svjetske istorijske pozornice (1918).
Ti odnosi su za dva vijeka prolazili kroz različite periode. Rusija je bila crnogorska pokroviteljica i zaštitnica pred velikim silama. Njena uloga u sazdanju crnogorske novovjekovne nacionalne države je izuzetno velika, bez obzira na to što je zbog svojih interesa ponekad znala da zaboravi na Crnu Goru i Crnogorce, uprkos njihovoj fanatičnoj odanosti, stradanju a često i pogibijama za “matušku Rusiju“.
Taj kult Rusije i ruskih careva je u toku Drugog svjetskog rata a naročito po njegovom završetku do 1948. prepokrio kult Sovjetskog Saveza i Staljina.
Kult - partijski zadatak
U prvom poglavlju, nakon uvoda, govori se zapravo o stvaranju novog sistema, novih organa državne, komunističke vlasti i početak sovjetizacije na cijelom jugoslovenskom prostoru, a posebno u Crnoj Gori, što se može tumačiti ranijim vezama između Crne Gore i Ruskog carstva.
U drugom poglavlju dat je kult Sovjetskog Saveza i Staljina kao partijski zadatak, dok je u trećem obrađen i osvijetljen partijski rad na stvaranju kulta. Četvrto poglavlje je posvećeno sukobu sa Kominformom, “odvajanju duše od tijela“, odnosno stradanju pristalica dvostrukog kulta i opsjednutih njegovih privrženika koji su, zbog opasnosti od sovjetskog napada na Jugoslaviju morali biti izopšteni.
Jadranka Selhanović je naučnoistraživačku temu apsolvirala, a građa je solidno istražena
Mnogi su prošli kroz neviđeni pakao mučenja i stradanja, bili po zatvorima a najviše ih je poslato na Goli otok, odakle se mnogi nijesu vratili. Na tom zloglasnom Golom otoku bilo je najviše Crnogoraca.
U Zaključku autorka je remizirala osnovne postavke i stavove, gledajući studiju kao cjelinu, ističući osnovnu temu. Čitalac je obaviješten o čemu se zapravo radi, nastojeći da mu pojasni način na koji njen rad tretira temu, ali i samu temu koja je u prethodnom tekstu elaborirana.
Zaista, studija Jadranke Selhanović i knjiga u cjelini plijeni ne samo specifičnošću teme nego i pokazanom inovativnošću, značajem i inventivnošću. Osnovna teza rada je eksplicitno u tekstu izražena, ali je publikovanim izvorima i relevantnim dokumentima još više potvrđena i osvijetljena.
Jadranka Selhanović je naučnoistraživačku temu apsolvirala, a građa je solidno istražena. Prilikom obrade teme koristila je arhivska dokumenta i izvore iz više fondova Državnog arhiva Crne Gore, građu republičkog državnog i partijskog crnogorskog vrha, srezova, opština i manjih mjesta.
Koristila je ondašnju crnogorsku štampu, naročito Pobjedu ali i druge listove koji su tada izlazili u Crnoj Gori. Takođe, korišćena je i relevantna literatura, djela istoričara koji su se direktno ili indirektno bavili ovom temom, ali više uzgred i površno, u okviru širih pregleda poratnog vremena i u Crnoj Gori i na jugoslovenskom prostoru.
Slavili se Staljinovi rođendani
Čitalac će imati prilike da se iz knjige informiše kako se uspostavljao dvostruki kult u Crnoj Gori, kult SSSR-a i kult Staljina, da vidi njihovo veličanje, načine na koje je stvaran ali i uticaj na formiranje svijesti.
Kult Sovjetskog Saveza i Staljina je prvo vaspostavljen i glorifikovan a odmah zatim rušen
U propagiranju a kasnije negiranju ta dva kulta korišćeni su razni načini i instrumenti: izučavanje sovjetske literature i prakse, aktivnosti po srezovima, organizovanje partijskih kurseva, držanje predavanja, pozorišnih i filmskih predstava, uglavnom sovjetske provenijencije, slušanje sovjetske muzike, čitanje aktuelne štampe, prigodne literature.
Partija i druge masovne društvene organizacije dobijale su direktive da organizuju proslave i mitinge, svečane akademije i slične manifestacije u slavu sovjetskih praznika i rođendana značajnih sovjetskih ličnosti, a posebno Staljinovog rođendana. Slavili su se sovjetski uspjesi u svim oblastima.
A kad je došlo do promjene kursa nakon sukoba s Informibiroom, sve je okrenuto naglavačke. Oni koji su bili glavni propagatori dva velika kulta, preko noći su postali njihovi osporavatelji i bili zakleti izvršioci njihovog negiranja i urušavanja.
Raskol je bio veliki. U tim teškim vremenima niko nikome nije vjerovao. Stradali su i krivi i pravi. Bila su to dramatična i traumatična vremena.
Kult Sovjetskog Saveza i Staljina je prvo vaspostavljen i glorifikovan a odmah zatim rušen. Bile su to krajnosti koje mnogi ljudi, čak ni heroji iz Drugog svjetskog rata, nijesu mogli izdržati, bilo je to vrijeme kad se „odvajala duša od tijela“.
Bonus video:
