Dobra poezija, metaforički rečeno, uvijek postane čitko ispisana duhovna uputnica odaslata na mnoge znalce pjesničke riječi, takođe i na uzgredne čitaoce poezije čiji zbir teško preskače crtu statističkog minimuma. To poeziji daje auru ekskluzivnog manira „iščašene djelatnosti“, a njene čitaoce svrstava u red posebnih zavjerenika. U takvim prilikama, a povodom poezije Ljubete Labovića, nemoguće ih je vratiti na stanje uzdržanosti i inhibicije, a niti, pak zaustaviti u odmatanju asocijativnog klupka kao obuzetost poezijom.
Nijesam se mnogo dvoumio koju bih pjesmu iz dosadašnjeg opusa Ljubete Labovića uzeo kao obrazac za tumačenje njegove poezije, uz nužnu ogradu da to ne mora da bude jedini okvir u koji mogu da smjestim njegov pjesnički portret – ukusi su, takođe promjenljiva kategorija, ali i zbog podrazumijevanog rizika da je riječ o stvaraocu koji je, u prethodnim dekadama, završio jednu vrlo koherentnu, troknjižnu fazu pjevanja u zbirkama: Tanatoide – oblici smrti, Gospodar kaveza i Nedostajanje, a upravo otvario drugu fazu transfera svoje poetičke misli, zbirkama Unutrašnja soba i Neću da se budim, objavljenim 2010. i 2011. godine, u izdanju OKF, Cetinje.
Događa se, ali ne često, da se određena pjesma izbori za svoje mjesto reprezentativnog uzorka, bude personalna, indetifikaciona legitimcija svog autora. To je slučaj sa jednom od pjesama iz najnovije knjige Ljubete Labovića Neću da se budim... Ali se događa i to, da ta ista pjesma bude determinirana kao uzorak šire a skupne glasovne pozicije autora iz generacijskog korpusa, ne samo zbog svog ukupnog značenja pjesme kao takve, ponajprije, već i zbog takozvane “tehne“ ili “tehnikosa“ kao vještine, vičnosti i umješnosti u njenoj formalnoj organizovanosti. U širu glasovnu poziciju ovdje svrstavam i relaciram probrana imena iz novog talasa savremene crnogorske poezije u kojoj Ljubeta Labović zauzima istaknuto, takoreći antologijsko mjesto.
Događa se, ali ne često, da se određena pjesma izbori za svoje mjesto reprezentativnog uzorka, bude personalna, indetifikaciona legitimcija
Pjesma o kojoj je riječ nosi naslov Oblikovanje i, referentno, sadrži obilje odlika Labovićeve poezije, a time i odlike ukupne savremene crnogorske poezije, bilo da je riječ o njenoj konteplativnosti koju, svakako, najviše odlikuju semantičke vrijednosti pjesničkog jezika i situacija u promišljanju pojedinačne, nepojednostavljene sudbine bića i njegove ontoogije, bilo kao tajnu neiskazanog u „inteligenciji doživljaja“ kako bi rekao Šejmas Hini, do onih transparentnijih modela iskaza s kojim se to biće prožima, prihvata ili suprotstavlja ogoljenim činjenicama društvene okolnosti, vlastitom posredovanju u poetici puke egzistencije. Kod Labovića ove antipode idu paralelno i on obuhvata i ono što je slušno uočljivo i ono što nije, ali je tu njegov autentični napor za definisanjem takvih senzorskih osetljivosti, pa i kad one pripadaju kategoriji najviših metafizičkih slojeva.
I Labović se, voljom imaginacije, težnjom za promjenama, te emanacijom novog ukusa u recepciji poezije i čime li sve drugim, uhvatio u koštac sa dekonstrukcijom tradicionalnih pjesničkih modela. Zbog komparacije nužno mi se nameće situacija i događanje od prije nekoliko decenija u makedonskoj poeziji. Kroz imena pjesnika Bogomila Đuzela i Radovana Pavlovskog, to jest kroz njihov esejistički manifest Epsko na glasanje, došlo je do odbacivanja sterotipnih sadžaja pjesme i njenih jezičkih klišea - lirike koja trči za oblacima a nigdje ne stiže – makedonski pjesnički dvojac je smatrao da “pravo na drugost“ i različitost, ne samo što poboljšava bit pjesme, nego je čini kompatibilnim sa istorijskim činjenicama, šireći njen receptivni opseg.
Potreba za drugačijim saopštavanjem prošlog, u borhesovskoj pjesničkoj reviziji prošlog, a interesantnijim viđenjem sadašnjeg, recimo u Herbertovom ili Encensbergerovom poimanju sadašnjeg učinila je da pjesničko umijeće stalno bude vlastita reverzabilna energija, u dubini i visini istog, ali opet drugačijeg...
Ljubeta Labović, na svoj, maritalan način posebno izražen u ranijim knjigama koristi intertekstualnost, citantnost i referencijalnost ne samo u povezivanju sa evropskim pjesništvom, recimo pjesništvom Pola Valerija, kome se pjesnik i direktno obraća u jednoj istoimenoj pjesmi, uvodeći u nju čudesnu sliku “primitivnog animiste“ zadubljenog u papiriće, već taj opseg pjesničke korespodencije upućuje i na žive, savremene i na klasične, tradicionalne tokove same svjetske poezije i okolnostima koje ona sadrži u imenima Ezre Paunda, Silvije Plat, Borhesa, Jejtsa, Zagajevskog, Pola Ostera, Česlava Miloša, Pesoe, Galjčinjskog, Gotfrida Bena, Kafke, Kamija, Poa, Vitmena, Celana, Siorana, Andrića, sve do recentnih tokova poezije koja se ispisuje u regionu i jugoistočnoj Evropi, kao na primjer u poljskoj poeziji kroz pjesničke tekstove Eve Lipske, Kornhauzera, ili atraktivne poetese i pijanistkinje Eve Sonnenberg. U kontekstu bliskih jezičkih okruženja Labovićeva poezija pripada cijeloj jednoj procesiji književnih ličnosti i autora koje Labović smatra legitimno naslijeđenim prostorom za „igru“ svog duha, kao prvim načelom za razumijevanje i poimanje civilizacijskih repera inače i kod njega prožetih paradoksalnim odnosima.
Pjesnik insistira na uzajamnoj vezi oduvijek problematičnog suparništva, između poezije i filozofije, uočavajući da, u samoj imanentnosti istine koju on - jer mu je to tako dato – saopštava svijetu kroz pjesmu, ipak uvodi poeziju u viši red stvari i smatra je jedinom pravom uzdanicom bitka, bez obzira što se s pjesmom, kako kaže pjesnik ne mogu da dodirnem nikad najdublje mjesto unutra/ kao najvažniji razlog postojanja“, ali zato mogu da budem pretvoren u oblik izvučen iz sopstva, kao svjetlucavi odrazi dragog kamena, kao detalj, kao sažetak svih oblika, da ni sam nikad, potvrđuje svom sopstvu “ne možeš da se vratiš – kroz to savršenstvo kao nikad više Rođenje – već samo u igri i čaroliji jezika...“, dakle kroz magičnu moć poetskog teksta.
U evropskom pejzažu pjesništva u Labovićevoj poeziji prepoznaju, lako se situiraju i obrisi i atmosfera crnogorskog pjesničkog pejzaža...
Labović, u sadjejstvu sa ovim izrečenim epilogizaranjem odnosa filozofije i poezije u njegovom opusu, a koga naš ugledni filozof Nenad Daković smatra najznačajnijim autorom filozofske poezije i naracije, svoj pjesnički habitus uvijek dovodi u vezu sa onim što je senzibilna pokretljivost duha u odnosu na pojavne oblike same egzistencije, ili spram same egzistencije, kao pjesnički protivstav. Hrvatska kritičarka Lidija Vukčević ovu polifoniju egzistencije, koju kadkad valja doživljavati i kao odjek nadrealističke poetike značenja kod Labovića, označava amalgamom koji se dodiruje sa brojnim metafizičkim senzacijama. Takav je, recimo, završni stih iz pjesme sastavljene od nekoliko pjevanja „Epistoralni odlomci za Silviju“, a glasi „Smrt je najljepši obrt u poeziji!” Ili u pjesmi Rasipanje “ništa nije bačeno kao zemlja u grob / sve je tu a opet nije ništa“.
Što god da je predmet interesovanja Labovićeve poezije: ljubav, smrt, lakoća i težina življenja, Blanšarova situiranost poezije na razdjele kuće: podrum, soba, krov, solarno (Mediteran, vrtovi, skaline, kipovi, pjacete...) i lunarno (lunarna Crna Gora bliska u mirisima večernjoj, letnjoj Italiji Sandra Pene), kako bi rekao Soresku, kao karta koja dobija na kraju koju, kao poentu, autor izvlači pred čitaoca. I zato se u tom evropskom pejzažu pjesništva u Labovićevoj poeziji prepoznaju, lako se situiraju i obrisi i atmosfera crnogorskog pjesničkog pejzaža... u izvlačenju snova iz moćnog privida, napisaće Božo Koprivica, misleći, pri tom, i na jedan hazarderski stav koji Labović zastupa, daleko od miljea kule od bjelokosti, o kome pjeva i Robert Louvel, pjesnik koga Labović uvažava.
Iako je poezija Ljubete Labovića, ustvrdiće Pavle Goranović, jedna od nepročitanih književnih avantura u crnogorskoj književnosti, jer Labović ne stvara u Crnoj Gori, pa se njegov poetski glas zaobilazi u mnogim presjecima aktuelnim zbivanjima na crnogorskoj književnoj sceni, ovaj autor je, kaže Goranović, jedna odložena volšebna tišina u kojoj se čitalac susreće sa „sanjanim savršenstvom“ jednog glasa, koji je u osnovi usamljenički. Ima u Labovićevoj poeziji sjajnih pasaža, stihova dostojnih njegovih odabranih prethodnika, jedna, nastavlja Goranović, stalna potreba za uspostavljanjem opšte vladavine poezije, kojoj svi duhovni fenomeni duguju postojanje ili imenovanje i, nešto što se ne smije prenebregnuti kad je u pitanju „slučaj“ Labović, kao fingirani „svaki slučaj“ iz pjesme Vislave Šimborske, a u vezi je sa njegovom definicijom poezije kao uzaludnoj ali uzvišenoj ljudskoj djelatnosti, neraskidiva veza snova i privida. A ostalo je stvar rituala.
Labović je, dakle pjesnik koji upravo u poziciji rubnog djelatnika, nekoga ko u ekskluzivnom, a prividno raskošnom beskorisnom poslu, nalazi sve što je potrebno za kreaciju, u odisejevskom lutanju između semantičkog i metatekstualnog naboja od riječi i sintagmi, kako o njemu piše Balša Brković, fokusirajući pri tumačenju Labovićeve poezije primordijalnost epohe helenističke i latinske kulture i njihove renesansne odjeljke. Preko njih je Labović uspostavio posebnu aktivističku i fascinantu naklonost lavirintu, pervertiranom, kako kaže Brković, u bizarnu i ubjedljivu apoteozu pojmu kavez, kao simboličkoj slici opkoljenosti i ograničenosti univerzalnim fenomenima smrti i neslobode.
Labović, sažeto, svog Tomazea, vodi kroz lavirint mistične poezije sa hrišćanskim motivom iskupljenja...
Zanimljiv je, u ovom smislu, Labovićev ciklus Psalmi za Tomazea. To je, na izvjestan način uvođenje pana Kogita u savremenu crnogorsku poeziju, ili ono što je američki pjesnik Džon Berimen ostvario u zbirci Pjesme snova sa junakom koji se zove Henri, Henri Pusiket, a zapravo je riječ o pjesnikovom alter egu gdje se, u dijaloškoj formi sa izmišljenim sagovornikom gospodinom Kosturićem – Tomazeom elaboriraju osnovne teme pjesama ljubav, promjena prostora, lutalaštvo, iskustvo heteronima, smrt i samouništenje. Labović, sažeto, svog Tomazea, vodi kroz lavirint mistične poezije sa hrišćanskim motivom iskupljenja...
Mnogo toga još i štošta otkrivalačkog može da se izrekne o poeziji Ljubete Labovića. Uobičajeni kvalifikativi o dobroj, uređenoj, promišljenoj, integralno-obrazloženoj i, prije svega, akribičnoj poeziji, ukoliko se pojam akribičnost može upotrijebiti za poeziju kao matematički aksiom, ne drže, narodski rečeno, vodu, ako se ne pripomognemo konstatacijom da su pisanje i poezija za Ljubetu Labovića, mjera njegovog života. Znam ga odavno, Labović je jedan od rijetkih zavjerenika iz društva koje zna da zasjenjuje neprirodu poezije njenom prirodom. I mislim, to je dovoljno i za njega i za one koji ga čitaju, ako su iole skloni da učestvuju u tom nevidljivom razapinjanju duše na mjestu gdje nam se kadikad učini da “tu nema glasova koji otvaraju male i velike rane“. Ali dođe pjesnik i ima...
Bonus video:
