Godine 1980. najčitanija knjiga u SFRJ bila je “Tebi, moja Dolores” dr Saše Božović. To potresno svjedočanstvo o tragediji jedne majke, u kome se ogleda stradanje čitavog naroda u Drugom svjetskom ratu, u sedam jugoslovenskih izdanja štampano je u tiražu od 70.000 primjeraka.
Povijest Saše Božović je odraz jednog vremena, ali i univerzalna priča o ljudskoj patnji, bolu i nesreći. Nedavno je knjiga “Tebi, moja Dolores” doživjela novo izdanje kod “Admiral Booksa” povodom stogodišnjice rođenja Saše Božović (4. avgust 1912).
Dr Saša Božović, srpska ljekarka, književnica i učesnica Narodnooslobodilačke borbe (iz poznate srpske svešteničko-oficirske porodice Magazinović) u knjizi “Tebi, moja Dolores” je opisala period Drugog svjetskog rata, svoje učešće u partizanima, borbe i ofanzive, poznate revolucionare, godine borbe i beskrajnu vjeru i nadu u bolje sjutra.
Pred porođaj prebačena je u bolnicu u Tirani, gdje je u novembru 1941. dobila kćerku, nazvavši je Dolores, po španskoj revolucionarki Dolores Ibaruri
Saša Božović je završila Medicinski fakultet 1937. godine u Beogradu. Poslije bombardovanja Beograda, 6. aprila 1941. godine, kao trudnica sa suprugom dr Borislavom Božovićem odlazi u Podgoricu, njegovo rodno mjesto.
Borislav Božović je bio jedan od glavnih organizatora ustanka u Crnoj Gori. Nakon njegovog odlaska u partizane, jula 1941, Sašu hapse Italijani i odvode u logor u albanski grad Kavaju.
Pred porođaj prebačena je u bolnicu u Tirani, gdje je u novembru 1941. dobila kćerku, nazvavši je Dolores, po španskoj revolucionarki Dolores Ibaruri, “La Pasionariji”.
Prve partizanske bolnice
Krajem 1941. godine, zajedno sa ćerkicom biva razmijenjena sa italijanskim oficirima koje su zarobili partizani. Na oslobođenoj teritoriji Crne Gore kao ljekarka je formirala prve seoske partizanske bolnice u Crnoj Gori.
Knjiga “Tebi, moja Dolores” i danas je aktuelna, naročito u Crnoj Gori, jer je dobrim dijelom ova knjiga hronika ustanka i partizanske borbe
Njena kćerka Dolores je umrla 7. marta 1943. godine, tokom Bitke na Neretvi, od posljedica smrzavanja, iscrpljenosti i gladi. Saša Božović je septembra 1943. godine jedina preživjela četničku zasjedu vozeći se kamionom putem od Pljevalja ka Prijepolju ispred sela Jabuka, kada su poginuli Boško Buha i Bogdan Radan, politički komesar.
Zasjedom je komandovao major Đorđije Lašić, komandant limskih četničkih odreda, koji je igrom sudbine ranjenici poštedio život, jer je tokom ispitivanja lokalni pop shvatio da je ona potomak čuvene svešteničke porodice Magazinović, čije je članove on poznavao.
Knjiga “Tebi, moja Dolores” i danas je aktuelna, naročito u Crnoj Gori, jer je dobrim dijelom ova knjiga hronika ustanka i partizanske borbe na ovim prostorima, realna slika jednog doba i beskrajne vjere u ideale.
Saša Božović je opisala mnoge crnogorske partizane: Savu Kovačevića, Buda Tomovića, Blaža Jovanovića, Sava Burića, Boža Ljumovića, Ivana Milutinovića, ali i junaštva i smrt mnogih anonimnih Crnogoraca, rodoljuba koji su svoje živote s neshvatljivim ushićenjem darivali na oltaru otadžbine.
Preživjela ispit vremena
Jedna takva potresna epizoda sadržana je u priči o Mileni Milutinović iz Pipera, majci koja je dva sina izgubila u ratu. Njen prvi sin Čedo, stradao je u petoj ofanzivi, ni grob mu se ne zna, a drugi, Dušan, u oslobođenju Beograda, na Slaviji.
Dr Saša Božović poslije rata bila je na visokim funkcijama u zdravstvu
Po oslobođenju Beograda majka Milena Milutinović dolazi sama vozom u Beograd, na stanici je sačekuje Saša Božović i kreću ka Slaviji. Majka je dostojanstvena, staložena, raspituje se gdje je Slavija, usporava i kori svoje noge: «Hajde, hajde prokletnice! Šta se zaplićete? Hajde, sin me čeka prokletnice!» Na Slaviji grupa ljudi plače i gleda ponositu majku kako prvo ljubi grobove sinovljevih drugova, pa potom sinovljev...
“Tebi, moja Dolores” je knjiga koja je preživjela ispit vremena. To nije knjiga bivše ideologije, već knjiga neprolazne i najuzvišenije ljudskosti, plemenenitosti, istinske nježnosti i suosjećajnosti sa čovjekom kao živim bićem u najelementarnijem smislu. To je i katalog ljudskih patnji i raznolikih sudbina.
Dr Saša Božović poslije rata bila je na visokim funkcijama u zdravstvu (član Glavnog odbora Crvenog krsta Jugoslavije, zamjenik načelnika VMA u Beogradu, a potom je kao specijalista pulmologije bila dugogodišnji načelnik Antituberkoloznog instituta.
Rodila je sinove Ivana (naučnik u Americi) i Slavka (ljekar, dugogodišnji načelnik Hitne pomoći u Beogradu), inače obojica su bili članovi prve postave rok grupe Crni Biseri, i ćerku Ivu (ginekolog u arapskim emiratima — Kataru).
Dr Saša Božović je umrla 10. decembra 1995. godine u Beogradu.
Bonus video:
