Ako ste ljubitelj sedme umjetnosti, onda znate da je najameričkiji žanr od svih – vestern. Međutim, ako ste filmski ezoterik, onda znate da postoji jedan žanrovski obrazac koji je još američkiji od najameričkijeg žanra, a to je – ruralni gotik.
Bez potrebe da dublje ulazimo u teoriju žanra, bitno je zapamtiti da je riječ o mješavini elemenata vesterna i horora, s očiglednim političkim nabojem, u kojoj se užas rađa iz sukoba civilizacije s prirodom.
Narativna struktura je krajnje jednostavna: ljudi iz gradske sredine zalutaju u nekakvu zabit, poremete ravnotežu u njima stranoj sredini, nakon čega postanu lovina mještanima.
Znati za filmove kao što su Oslobađanje Džona Bormana i Južnjačka utjeha Voltera Hila spada u opšte obrazovanje, pa ih je dovoljno pomenuti da bi se pojasnilo o kakvom je tipu filma riječ. Ipak, za potrebe ovog teksta – a u skladu sa aurom horora oko događaja kojima ćemo se baviti – moraćemo potražiti žešće primjere ostvarenja pomenutog (pod)žanra: na primjer klasike horora kao što su Teksaški masakr motornom testerom Tobija Hupera i Brda imaju oči Vesa Krejvena, koji su idealna polazna tačka za temu i povod ovoga teksta.
I ne toliko na narativnom, koliko na vizuelnom nivou: u ovoj priči, jasno vidljivo čudovište nisu degenerisani, mutirani seljani, već sam sistem koji je kreirao uslove njihovog malignog postanja.
Dakle, u oba filma susrećemo se sa kanibalističkim porodicama za koje se na kraju ispostavi da ne predstavljaju istinskog monstruma u filmu, već da su samo simptom čudovišnog sistema u kome živimo.
Oni su poput prljave tajne progresa: skriveni, odbačeni i osuđeni da žive u otpadu nastalom tokom procesa industrijalizacije i urbanizacije. Tako se u ruralnom gotiku strava i užas generišu prilikom ukrštanja ruralnog i urbanog prostora, usljed čega na tom mjestu prostorna i vremenska dimenzija nisu u harmoničnom odnosu, već u strukturnom neskladu.
Čudovišni “svijet izvan vremena” jeste nus-proizvod modernizacije, sastavljen od onog što kapitalizam odbacuje u stranu dok hita ka napretku
To je mjesto u kome sve ostaje isto: kretanje se odvija isključivo u prostoru – kao kvantitativno umnožavanje, a nikada u vremenu – kao kvalitativna promjena. U tom smislu, ono predstavlja fragment prošlosti koji je trebalo da nestane ali je nekako i dalje tu – i dalje opstaje kao nešto traumatično što ne bi trebalo da postoji.
Taj čudovišni “svijet izvan vremena” jeste nus-proizvod modernizacije, sastavljen od onog što kapitalizam odbacuje u stranu dok hita ka napretku, onog što se “potiskuje” iz urbanog prostora, onog negativnog što se sklanja od očiju javnosti… Jednostavno, riječ je o nekoj vrsti rurbanog prostora, u kome sve izgleda užasno poznato, ali ga sam kontekst čini čudovišnim i uznemiravajućim.
Crnogorski ruralni gotik
Nažalost, danas morate biti i ezoterik druge vrste da biste shvatili kako postoji jedna crnogorska priča koja je na dobrom putu da postane punokrvni ruralni gotik. U vremenu “velikih priča” o predstojećim izborima i socijalnim tragedijama iz glavnog grada, morate dobro načuljiti uši da bi (možda) nešto čuli: “malu priču” o užasu koji se dešava daleko od udobne zone najbitnijeg dijela Crne Gore – u ruralnom predjelu beranske opštine.
I zaista, čini se da samo mali broj upućenih građana države shvata značaj divljeg smetlišta na Vasovim vodama. Sedam godina od njegovog “osnivanja”, tamo leži pola miliona tona đubreta (koje obuhvata i opasni medicinski otpad).
Ono što je zamišljeno kao privremeno đubrište, dolaskom aktuelne lokalne vlasti postalo je trajna deponija. Godine su prolazile, niko se nije obazirao, sve dok jedan Beranac nije fotografisao pravo lice lokalne samouprave i postavio ga na bilbord s natpisom: “Dokle?”, što je izazvalo protest građana.
Podgorica i lokalni šerifi
U posljednje dvije godine, uporni i nepotkupljivi Beranselci odnijeli su nekoliko malih pobjeda, ali nijednom nisu dobili odgovor na početno postavljeno pitanje.
Sve do prije nekoliko dana, kada je ministar održivog razvoja i turizma, pošto su mu ponudili vodu iz zagađenog izvora sa Vasovih voda, objasnio javnosti kako on isključivo pije vodu s česme (koja je, molim lijepo, na drugom kraju države), a potom je dodao da to zapravo i nije njegov posao jer, kako reče, njegovo ministarstvo “nije nadležno za izgradnju sanitarnih deponija”, pa je Berance uputio na predstavnike Opštine.
Ovu izjavu valja tumačiti kao sliku cjelokupnog odnosa vlade Crne Gore prema problemima Sjevera. Jer, postupak resornog ministra – kao, uostalom, i slučaj Vasove vode – uzeti zasebno, i ne moraju biti toliko važni. Međutim načelno, oni savršeno odražavaju prirodu sistema u kome živimo.
Iz te slike je savršeno jasno da sve što se dešava “s onu stranu” Podgorice vladu ove države jednostavno – ne zanima. Rješavanje problema prepušteno je lokalnom šerifu…
CV crnogorske vlasti
Zato je priča o Vasovim vodama mnogo više od komunalnih problema jednoga grada. To nije samo priča o nesposobnosti lokalne vlasti, a nije ni priča o odgovornim i hrabrim Beranselcima. Ne, divlje đubrište u Vasovim vodama zapravo je CV crnogorske vlasti.
Ono je vizuelna predstava njihove dvadesetogodišnje politike: pola miliona tona realnih problema koje su, poput smeća, ostavili za sobom na putu u “bolji život”. I kao u svakom ruralnom gotiku, nus-proizvod navodnog napretka – koji je bio najintenzivniji kada se ponovo osvajala crnogorska državnost – počeo je da dobija čudovišne obrise.
Sve ono što je bilo od “sekundarnog značaja” u procesu stvaranja nezavisne države, jezika i ostalih “državnih prioriteta” – pa time i sklanjano u stranu – pretvorilo se u traumatično iskustvo.
Jer, ako baš hoćemo da odredimo suštinu ruralnog gotika, onda je to svakako frojdovski “povratak potisnutog”, koje se uvijek vraća u čudovišnom obliku.
Širenje linije otpora
A sada je monstrum počeo i da širi pipke diljem Berana. Mještani Beransela su 20. jula (po ko zna koji put) blokirali smetlište na Vasovim vodama, i od tada nijedan kamion komunalnog preduzeća nije uspio da priđe deponiji. Grandiozno nesposobni, nadležni organi nisu preduzeli nikakve mjere u pronalaženju lokacije za drugu privremenu deponiju.
Budući da smeće nije moglo biti odloženo na Vasovim vodama, grad je ubrzo postao zatrpan otpadom. Tako su svi građani Berana počeli da trpe ono što mještani Beransela trpe već sedam godina. A lokalna uprava, naravno, zaigrala je na kartu napetosti među samim građanima, očekujući stvaranje javnog mnjenja koje će odobriti, a možda čak i tražiti primjenu sile kao najprihvatljivije rješenje.
Što se i dogodilo: policija je “uhapsila” Beranselo. Gledajući na blokadu Vasovih voda kao na glavnog krivca za probleme u kojima se grad našao, podrška najvećeg broja Beranaca je izostala. Međutim, za razliku od likova iz Huperovih i Krejvenovih filmova, Beranci bi trebalo da znaju da je čudovišan sistem a ne njihovi sugrađani – da su korumpirane institucije te koje stvaraju problem.
Zato i oni treba da zaigraju prljavo [sic!]: da odgovore na blef lokalne uprave i dopuste da se đubre gomila gradom, da slike metastaziranog smeća odu u etar i šokiraju državu, pa time prebace pritisak cjelokupne crnogorske javnosti na samu lokalnu upravu. Samo tako, politizovanjem svakodnevnog života, umnožavanjem solidarnosti i širenjem linije otpora, moguće je efikasno se suprotstaviti malignom širenju smeća na nivou cijele opštine.
U protivnom, ako pokleknu i okrive mještane Beransela za svoje probleme, ipak su su osudili sebe na život u deponiji, ali okruženi otpadom drugačije vrste. Onim toksičnim.
Jer, toksične materije se ne drže samo u posebnim kontejnerima i kanisterima. Ne, toksične mogu biti misli, postupci, javne politike… Zato nije dovoljno riješiti se takvog otpada, već dovesti u pitanje sam sistem koji ga neprestano proizvodi, a potom ga u njegovoj cjelosti ostaviti tamo gdje mu je mjesto – na smetliše istorije.
Bonus video:
