U noći 6. maja, nakon predsjedničke pobjede Fransoa Olanda, Pariz je mnogima ponovo, makar na jedan dan, ličio na prijestonicu svijeta. Na prepunom Trgu Bastilja dominirale su različite boje – od zastava do lica, dok je muzika svirala La vie en rose. Bez sumnje, bilo je i mnogo simbolike te majske noći u glavnom gradu Francuske.
Bastilja je simbol Velike francuske revolucije, a majska politička okupljanja podsjećaju na francuski Maj 1968. Konačno, pobjeda jednog socijaliste nakon nekoliko decenija asocirala je na veliku trijumf 1981. socijaliste Fransoa Miterana koji je tada uspio da izborno ujedini čitavu francusku ljevicu (gauche plurielle).
Politički rastući u ekipi Fransoa Miterana, Oland je sada sljedbenik Miteranovih socijalističkih ideja koje jednako karakterišu određeni ideali i pragmatizam. Danas mnogima u svijetu, i to ne bez razloga, politička podjela na ljevicu i desnicu izgleda prevaziđenom, ali u Francuskoj traje politički sistem u kome se politička ljevica i desnica konfrontiraju na gotovo klasičan način.
(Podsjetimo da su i pojmovi političke ljevice i desnice nastali baš u Francuskoj nakon velike revolucije 1789. kada su izabrani delegati u slobodnom paralametu sjeli lijevo i desno.) Jedan od centralih stavova iz Olandovog programa glasi - dodatno oporezivanje bogatih. Ni tokom TV debate dvojice kandidata nisu izostali argumenti lijeve i desne inspiracije. Oland: “Želim da zaštitim sinove Republike, ne prilegovane prijatelje”. Sarkozi: “Vi želite manje bogatih, ja želim manje siromašnih”.
U toku su analize o pobjedi “normalnog predsjednika” u nenormalnim vremenima (krize). Pod “normalnim” se podrazumjeva slika, do koje i sam Oland držao tokom kampanje, “običnog” predsjedničkog kandidata. S druge strane, Sarkozi je težio slici “snažnog predsjednika” sa sloganom “Jaka Francuska”. Sada nisu nezanimljive analize da li i ovaj izborni rezultat označava kraj “sarko-berluskonizma”, dakle, kraj onih “izuzetnih” koji “spasavaju naciju”, ali pretežno verbalno - kako je to većina građana nešto kasnije zaključila.
Tradicija angažovanja
Istorijsku veličinu Francuske, koje su i te kako svjesni njeni građani, ne čini samo veliki broj kraljeva i revolucija, već, dobrim dijelom njeni veliki mislioci. Ne slučajno, Francusku u svijetu zovu i “zemljom prosvjetitelja”.
Još je vladao Luj XV, kada je Monteskije 1748. u svom slavnom djelu “Duh zakona“ objasnio doktrinu podjele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Francusku akademiju nauka je osnovao kardinal Rišelje 1635. za vrijeme Luja XIII.
Priča o francuskim intelektualcima koje karakterise kritička misao, umnost, pravdoljubivost, hrabrost kao uslov za javno angažovanje - bila bi zapravo dugo putovanje u francusku istoriju. Panteon francuskih angažovanih intelektualca je pun velikih imena. Tu se sasvim sigurno nalazi, i to na jednom od počasnih mjesta, Emil Zola. „Optužujem“ (J’accuse) glasi čuveni naslov Zolinog pisma francuskom predsjedniku Feliksu Foreu, 1898. godine, u punom jeku Drajfusove afere.
U zamišljenom Panteonu francuskih angažovanih intelektalca odmah pored Zole bi mogla biti, recimo, dvojica velikana francuske misli koji su živjeli u epohama prije i poslije njega – Volter i Sartr.
Uz Sartra bi morao naći i Aron, na samo što su - iste godine rođeni, zajedno studirali u Parizu, izučavali njemačku klasičnu filozofiju, posebno Hajdegera u Berlinu, zajedno bili (istina, kratko) u redakciji čuvenog časopisa „Moderna vremena“ (Les Temps modernes) - već zato što su predstavljali dva oprečna pogleda na mnoga otvorena pitanja epohe u kojoj su živjeli. Istorija je uglavnom dala za pravo Aronu, ali je ostala ona poznata rečenica francuskih studenata 1968: „Bolje je biti sa Sartrom i kada nije u pravu, nego sa Aronom kada je u pravu“.
Ali tu se nalaze takođe veliki angažovani intelektualci Kami, Malro, Žid, Morijak, de Bovoar, zatim nadrealisti predvođeni Bretonom i Aragonom (druga dva politička antipoda), pa i Nizan, autor „Chiens di garde“ („Psi čuvari“). Ovaj izraz, koji je često i Sartr koristio, odnosio se na režimske propagandiste, kako one „organske“ iz partije, tako i one spolja, iznajmljene.
Deraprdje podržao Sarkozija
Da li su se i francuski intelektualci 2012. godine našli na nekim barikadama ili se prethodna velika tradicija polako gasi? Poštujući javne kriterijume analitičnosti, etičnosti, poštovanja činjenica - pisci, filozofi, umjetnici, profesori, novinari nastoje da doprinesu otkrivanju istine, traženju pravih vrijednosti društva, poboljšanju uslova života građana. Dakle, tradicija intelektualnog angažovanja se nastavlja, iako mnogi smatraju da njihov savremeni izraz ne dostiže one visine Sartra, Kamija, Malroa, Arona, Morijaka... Ali, i vremena, preciznije - iskušenja vremena se prilično razlikuju. Iskreno govreći, u intelektualnom kontrapoziociranju lijeve i desne političke filozofije nije lako ni dostići intelelektualnu snagu, polemički format, pa i šarm, recimo, „angažovanog intelektualca“ Sartra i „angažovanog posmatrča“ Arona.
Francusko traganje za izgubljenom veličinom – da parafraziramo naslov čuvenog Prustovog romana – se uglavnom odnosi na vrijeme francuske imperijalne moć svjetskih razmjera, ali i na briljantnu tradiciju velikana misli, i uopšte kulture.
Današnji intelektualci lijeve političke orijentacije još nisu Sarkoziju oprostili njegov raniji napad na studenske proteste i nasljeđe pariskog maja 1968. Svakako, imali su i druge razloge za učestvovanje u pokliču „Sarkozi c’est fini!“. U posebnom manifestu 360 inteletualca objavljenom i u Lesinrocks.com su se našli pisci Aleks Ženi (dobitnik nagrade Gonkur 2011) i Filip Soler, zatim mnogi istoričari, sociolozi, ekonomisti, glumci, muzičari. Oni su u svom manifestu optužili Sarkozija i za njegovo pojmanja kulture.
Nasuprot pro - Olandovom „Manifestu 360“, neposredno uoči izbora se pojavio dokumenat pro – Sarkozi koji su potpisali 18 poznatih imena iz svijeta kulture, među kojima i Žerar Depardje, Šarl Aznavur, Klod Leluš...
Naravno, o tome ko treba da bude novi predsjednik države odučivala je „ćutljiva većina“ Francuza. Predsjednički kandidati su znali da se obrate svojim građanima, pa i citiranjem velikih imena francuske istorije i kulture. U patriotskom dijelu - od Jovanke Orleanke do Šarla de Gola. Desničari, pa i sam Sarkozi, nisu mogli zaobici pisca Selina, autora „Dugog putovanja u noć“. Ljevičari su opet morali citirati Žana Žoresa, oca francuskog socijalizma.
Igoa citirali i Oland i Sarkozi
Posebno je zanimljivo da su predsjednički kandidati lijeve i desne orijentacije u predizbornim govorima često pominjali jednog francuskog pisca i njegovo najpoznatije dijelo - Viktora Igoa i roman „Jadnici“. To je najprije uradio na predizbornom okupljanju u Vilerbanu komunistički kandidat Melanšon citirajujići sugestivne socijalne momente iz Igoovog romana.
Zatim je socijalista Oland javno rekao da mu je Igo jedan od najomiljenijih pisaca, da bi i aktuelni predsjednik Sarkozi na skupu u Parizu govrio o „Igovom glasu iz istorije koji treba čuti“.
Nekome se moglo učiniti da je da je Viktor Igo pobijedio na ovogodičnjim izborima, iako je slavni pisac umro 1885. godine. Tačno je da su francuski političari obrazovane osobe, ali ovdje nije do kraja jasno gdje počinje ljubav prema književnosti, posebno prema Igou, a gdje se možda nastavljaju markentiški savjeti da u uslovima socijane krize „Igo funkcioniše“.
U svakom slučaju, moderne teme – bioetika, eutanazija, homoseksualni brakovi – su bile u sjenci socijalnih problema, pa je izgleda građanima bilo mnogo draže čuti odlomke iz Igoovih „Jadnika“.
Iako je pobijedio jedan socijalista, na barikadama 2012. francuski intelektualci nisu „jurišali na nebo“ kao oni 1871, tokom Pariske komune. Ali i ovoga puta, prikladno novom vremenu, nije izostalo tradicionano angažovanje savremenih intelektualca, pa i duhovna prisutnost velikana iz Panteona francuskih mislilaca.
Uzgred, u savremenim crnogorskim prilikama francuska metafora o nabavljenim “psima čuvarima” nažalost ne zvuči pretjerano metaforički, posebno imajući u vidu najnovije „avlijanere“ koje je gazda kupio da laju iz njegove avlije, prevazilazeći po lavežu čak sve one domaće, ranije privezane.
Bonus video:
