Književnost i film su dva umjetnička medija koja veoma dobro funkcionišu jedan sa drugim. Ekranizovanje književnosti spada u kulturološki čin.
Adaptacija književnih djela je i savremeni način diskursa između estetike i umjetnosti, odnosno sistem kreativnog transfera između ova dva umjetnička žanra. Bilo bi teško odrediti da li je više ekranizacija kojima je kumovala književnost, ili onih koje su pisane isključivo za film po drugim varijantama.
Filmovi prema književnosti su dobro utvrđeno sadejstvo, dok je obrnutih verzija malo. Najpoznatija “prevođenja” filma u književnost su “Amarkord” koji potpisuju reditelj filma Federiko Felini i nedavno preminuli scenarista Tomino Gvera, kao i ne tako slavna književna verzija genijalnog Bertolučijevog “Posljednji tango u Parizu”, koju je napisao Robert Eli.
U Crnoj Gori je prije svega diskutabilno govoriti i o samoj kinematografiji, a tek o filmovima prema crnogorskim autorima. Ipak, izdvajaju se nekolike dobre istorijske činjenice.
Naime, prvi crnogorski igrani film snimljen 1955. godine, po književnom predlošku crnogorskog autora, bio je “Lažni car” Petra II Petrovića Njegoša, u produkciji Lovćen-film, reditelja Velimira Stojanovića i scenariste Ratka Đurovića.
Film po romanu “Lelejska gora” Mihajla Lalića, i u adaptaciji Branimira Šćepanovića, snimio je 1968. Zdravko Velimirović. Zlatnu arenu za ulogu u filmu “Svadba” po Mihajlu Laliću 1973. godine, dobio je legendarni Dragomir Gidra Bojanić u filmu koji je režirao Radomir Šaranović.
Novijeg datuma su ”Vreme čuda” po romanu Borislava Pekića, u režiji Gorana Paskaljevića, zatim “Večernja zvona” Lordana Zafranovića, prema romanu “Vrata od utrobe” Mirka Kovača...
Od mlađih reditelja, Marija Perović je snimila film “Gledaj me”, po romanu Ksenije Popović, “Dječak iz vode”. A nedavno je završen i kratki film mladog crnogorskog autora Branislava Milatovića, rađen po priči “Sve to” Ognjena Spahića.
Milatović je za “Vijesti” komentarisao ovaj slučaj.
"Od samog nastanka filmske umjetnosti književna djela su vršila snažan inspirativni podsticaj za reditelje, predstavljajući idealnu priliku da se filmskim jezikom oživi složeni svijet književnog djela.
Međutim, taj podsticaj nije bio jednosmjeran, film je takođe ključno uticao na strukturu i duh savremene književnosti, prvenstveno montažom, odnosno diskontinuiranom prezentacijom prostora i vremena, kao i svođenjem jednoga na drugo.
Mihailo Lalić je najekranizovaniji crnogorski pisac, a generalno postoji ustaljeno mišljenje da se Lalić , kao i uopšte sva dobra literatura, teško prevodi na jezik filma, jer je u toj izvornoj formi već determinisana i zaokružena.
Međutim, smatram da u relativno neuspješnim ekranizacijama “Lelejske gore” (Z. Velimirović), “Svadbe” (R. Šaranović) i “Hajke” (Ž. Pavlović) ipak postoji drugi problem.
Način na koji se izražava moderni film potpuno je drugačiji od onog kako to radi literatura, a pošto je film sredstvo komunikacije, mladi reditelj ne smije da napravi grešku i da pomisli kako je današnji čovjek onaj koji ima dubinu Lalićevog junaka ili koji sadrži one elemente koje je Lalić opisivao prije pedeset godina", kaže Milatović.
Velikog pisca na filmu lako je prepoznati, ukoliko ga ekranizuje veliki reditelj. Takav primjer postoji u slučaju Tarkoviski-Lem, i genijalnom “Solarisu”, ili na primjeru Tomasa Mana i Lukina Viskontija u “Smrt u Veneciji”.
Crnogorski reditelj Nikola Vukčević je optimista u pogledu na mladu crnogorsku književnost i kinematografiju.
"Imam osjećaj da postoji drastična razlika između crnogorske književnosti koju bih nazvao tradicionalnom i koja se pisala do 90-tih, i nove književnosti za koju sam aposlutno uvjeren da će doživjeti puno ekranizacija u budućnosti.
To je zato što mlada crnogorska književnost komunicira mnogo više sa kinematografskim trendovima, a sa druge strane u Crnoj Gori stasavaju generacije mladih reditelja. Dakle, da bismo imali mogućnost ekranizacije domaćih pisaca, potrebni su i domaći reditelji.
Teme kojima se bavi mlada crnogorska književnost su urbane i ne zahtijevaju puno novca, u produkcionom smislu. Ono što je srećna okolnost za buduće generacije, kako za crnogorsku književnu scenu, tako i za kinematografiju, je što mladi reditelji sa Fakulteta dramskih umjetnostui sa Cetinja žele da rade i imaju entuzijazam.
Nadam se da ćemo za koju godinu sigurno imati dosta ekranizacija crnogorskih autora, u režiji crnogorskih reditelja", kazao je Vukčević.
Na pitanje što bi ekranizovao u slučaju idealnih produkcionih uslova od crnogorskih autora, Vukčević je naveo dramu Milice Piletić “Vladimir i Kosara”, a kao dobro štivo za prevođenje na filmski jezik preporučio je zbirku “Podgoričke priče” koju su izdale “Vijesti”.
Slaba TV produkcija
"Mi imamo problem što Javni servis ima slabu produkciju. Jedno je igrani film, a drugo su serijski programi i TV drame. Bilo bi sjajno da postoje uslovi da se mlada crnogorska književnost pretvori u nešto što može da se gleda.
To bi bilo transponovanje savremenog duha, onoga što se zove urbanim i modernim, dok sa druge strane Javni servis je sada upućen na neke ruralne prostore. Nadam se da će doći vrijeme kada Crnu Goru neće predstavljati samo gusle", kazao je Vukčević.
Nije nužan samo književni kvalitet Milatović podsjeća i na film Živka Nikolića “Smrt gospodina Goluže” (Branimir Šćepanović).
"Od izbora teme do načina na koji je realizovan njegov film, za razliku od Lalićevih filmskih adaptacija on razvija svoje scene razvijajući do savršenstva upravo psihologiju svake od tih situacija, ne zadavajući svom junaku težinu koja nije potrebna, i tako prevazilazi svoj kniževni izvor.
Za ekranizaciju dijela crnogorskih pisaca nije nužan i potreban samo književni kvalitet, štaviše on je sporedan i može predstavljati opterećenje, ali i inspiraciju kao što to čini literatura najfilmskijeg i najslikovitijeg crnogorskog pisca Miodraga Bulatovića", istakao je Milatović.
Bonus video:
