Džon Tredvej američki istoričar i profesor istorije i Međunarodnih studija na Univerzitetu Ričmond, autor je knjige „Soko i orao: Crna Gora i Austro – Ugarska 1908 -1914 “ (izdavač Istorijski institut Crne Gore, prevod Slobodanka Glišić).
Knjigu „Soko i orao: Crna Gora i Austro-ugarska 1908 -1914“, napisali ste davne 1983. godine. Možete li objasniti otkuda potiče Vaše interesovanje za Crnu Goru?
Postao sam zainteresovan za Crnu Goru još dok sam bio student na Univerzitetu u Virdžiniji. Bio sam upisan na seminar o evropskoj diplomatskoj istoriji i vremenom sam “nabasao” na Crnu Goru dok sam istraživao austro-njemačke diplomatske odnose prije Drugog svjetskog rata. To je bila “srećna okolnost”. Od tada Crna Gora je dio mog profesionalnog života.
U predgovoru knjige „Soko i orao“ kažete da je Crna Gora u periodu između 1908 -1914. bila „miš koji riče u svim evropskim spletkama“. Kako?
Referenca na miša potiče iz čuvenog filma u kome glumi Piter Selers (“The Mouse that Roared“ – „Miš koji je rikao“), po istoimenom romanu irsko-američkog pisca Leonarda Viberleja. U romanu (i filmu), imaginarna evropska mikrodržava izaziva vodeću političku silu današnjice, SAD i pobjeđuje! Zbog popularnosti filma, izraz “miš koji riče” je postao trajni dio političkog rječnika u engleskom jeziku.
Prije Prvog svjetskog rata, Crna Gora je bila veoma stvarna evropska mikrodržava koja je na sličan način izazvala svog mnogo večeg i moćnijeg susjeda, Austro-ugarsku, u brojnim prilikama - da damo samo dva primjera - tokom bosanske aneksione krize od 1908. do 1909. i skadarske krize 1913. Rezultati za stvarnu Crnu Goru nijesu toliko povoljni kao što su bili za izmišljeno veliko vojvodstvo Fenvik.
U periodu prije Prvog svjetskog rata Crna Gora je imala važan politički uticaj. Kako objašnjavate tu činjenicu, s obzirom na njenu veličinu i materijalno siromaštvo?
Crna Gora je sigurno ostvarila značaj u evropskim poslovima, što je van proporcija njenih malih dimenzija i ograničenih resursa. Dijelom je bila u funkciji geografije - i djelimično u funkciji vremena. Crna Gora je zauzela strateški položaj na Balkanu - gdje su se interesi velikih sila - posebno austrijskih, ruskih, italijanskih i otomanskih - preklapali. S jedne strane velike sile su željele da prošire svoju moć i uticaj u ovoj oblasti - i crnogorski značaj kao faktora u evropskoj diplomatiji rastao je shodno tome.
Kako Vi gledate na ličnost kralja Nikole? Zašto je tako brzo otišao u politički zaborav i pored toga što je preko šest decenija vladao ovom državom i to, velikim dijelom, vrlo uspješno?
Nikola je bio izuzetan vladar, u mnogo čemu - pjesnik / kralj u tradiciji svog čuvenog prethodnika, velikog Njegoša. Neki bi rekli da je on prosto nadživio svoje vrijeme. Pred kraj, on je postao sve više naprasit - makar zbog nekih vrlo dobrih razloga. Saveznici, a posebno Francuska i Britanija, bili su skloni da prihvate srpsko rukovodstvo jugoslovenskih zemalja u poslijeratnom svijetu. Možda bi stvari bile drugačije da je Nikola slijedio ratni primjer srpskog kralja Petra, koji je naširoko smatran nešto kao narodni heroj na Zapadu.
Zašto je želja kralja Nikole za teritorijalnim širenjem, po mnogima, bila štetna za očuvanje nezavisne crnogorske države? Zbog mijenjanja demografske strukture stanovništva ili nečeg drugog?
Nikola je bio uhvaćen u ono što nazivamo “Kvaka 22”. On je pokušao da proširi svoju kraljevinu kako bi postala ekonomski održivija. Crna Gora 1910. godine, u godini kada je Nikola postao kralj, bila je osiromašena zemlja - sa ograničenim ekonomskim resursima. Ali, regioni koje je Crna Gora stekla 1912. i 1913, kao rezultat balkanskih ratova nijesu bili toliko vezani za Nikolu i crnogorsku vladajuću kuću, ili, uostalom, za crnogorsku državu. Dakle, što se Crna Gora više širila, postajala je manje “crnogorska”.
Bonus video:
