Weekends don't count unless you spend them doing something completely pointless.
Bill Watterson, Calvin and Hobbes
Da se odmah razumijemo - ono što je nakon zemljotresa 1979. godine ostalo od prvobitnog hotela Avala u Budvi, podignutog 1939. godine - nije kompletno srušeno da bi se na istom tom mjestu gradila nova varijanta - tj. novi hotel Avala - kao što su neki moji dragi drugari skloni da tvrde.
Uklonjen je tek dio starog hotela, a ono što je sačuvano - a sačuvana je srž, sačuvano je najbitnije - to je inkorporirano u novu varijatu - i to na ingeniozan i neponovljiv način, ako mene pitate, i sasvim u skladu sa uzusima, potrebama i ozračjem jednog sasvim novog vremena.
Kad bih imao originalne osnove, u obije varijante - u prvobitnoj, iz 1939, i u drugoj, iz 1984. godine - tačno bih vam rekao što je sačuvano, a što je otišlo. Mada, u suštini, to i nije toliko bitno.
Bitno je zapamtiti da Vladislav - Vlado Plamenac, budvanski arhitekt, autor projekta hotelskog kompleksa Avala-Mogren, realizovanog 1984. godine - nije srušio staru Avalu - on je stari hotel zapravo sveo na pravu, pristojnu mjeru.
"Vlado Plamenac je zapravo osmislio i realizovao prvo sveobuhvatno - i jedino, važno je naglasiti - suvislo urbanističko rješenje kompletnog prostora"
Otklonio je, u prvom redu, očigledan prostorni dizbalans generisan nepremjerenim gabaritima, tj. volumenom prvobitne Avale u odnosu na Stari grad - a zatim je, u par odlučnih poteza, poput prekaljenog generala u presudnoj bici - do maksimuma ogolio, i time jasno naglasio javni, tj. socijalni potencijal dva suštinski važna funkcionalno-formalna elementa postojećeg objekta, koji su već uveliko bili utkani u kolektivnu memoriju mediteranskog grada: centralne sale hotela i pripadajuće joj terase.
Ako se prisjetimo zaboravljene maksime da je arhitektura zapravo potraga za smislom prostora - onda se nameće zaključak da Vlado Plamenac nije rušio - već je preuzeo ulogu medijatora, uspješno mireći brojne, nimalo jednostavne budvanske prostorne konflikte - i to u širem zahvatu.
Istovremeno je podario Budvi javnu cjelinu, javni prostor izuzetne simboličke snage - kompleks Avala-Mogren - prostor koji, nažalost, crnogorska arhitektonska struka, čast izuzecima, nikada nije u potpunosti razumjela, niti je, shodno tome, umjela da adekvatno valorizuje i cijeni.
"Žalosno je što to više nismo u prilici da činimo neposredno, na licu mjesta, već isključivo posredstvom rijetkih starih fotografija"
To je jedan od razloga zbog kojih taj prostor više ne postoji u originalnom, integralnom obliku. Segment Avala je srušen - do temelja - da bi se na istom mjestu gradila treća, postojeća varijanta hotela Avala - ali o tom potom.
Vlado Plamenac je zapravo osmislio i realizovao prvo sveobuhvatno - i jedino, važno je naglasiti - suvislo urbanističko rješenje kompletnog prostora sa zapadne strane bedema budvanskog Starog grada - između bedema i Gospoštine.
Vrijedno arhitektonsko djelo je nemoguće, ako mene pitate, sagledati panoptički. Nemoguće je, drugim riječima, kompletnu priču o vrijednom arhitektonskom djelu obuhvatiti jednim jedinim, sveobuhvatnim i sveprožimajućim pogledom - tako da je jedan od osnovnih kvaliteta urbanističko-arhitektonskog poteza Avala-Mogren iz 1984, u tome što sud o tom potezu gradimo postepeno, vremenom, iščitavajući redom, uvijek iznova, relacije između urbanističkih i arhitektonskih rješenja - u korelaciji sa osobenim karakterom samog mjesta.
Žalosno je što to više nismo u prilici da činimo neposredno, na licu mjesta, već isključivo posredstvom rijetkih starih fotografija.
"Prisjetimo se Albertijeve (Leon Battista Alberti) teze", piše Maroje Mrduljaš, zagrebački teoretičar i kritičar arhitekture, u eseju "Ukratko o gradu", "da je grad velika kuća, a kuća mali grad.
"On je gore, iznad sale, na spratovima, napravio duple armirano-betonske kosnike pravougaonog presjeka, dimenzija 20-25 sa 40-50 cm, sa obije strane hodnika"
Zahvaljujući toj lako razumljivoj sintagmi, relacija između arhitektonskog artefakta i urbanističke forme se od simplificirane, a općeprihvaćene dualističke napramapostavljenosti pretvara u dijalektički odnos.
Arhitektonski artefakt i urbanistička forma čine neraskidivo jedinstvo i međusobno se isprepliću u vidu kolaža arhitektonsko-urbanističkih uzoraka tvoreći grad".
Vlado Plamenac je, uz novi javni prostor, podario Budvi i novi urbanističko-arhitektonski sloj - sloj koji joj je nedostajao - što se posebno odnosi na hotel Mogren - koji eksplicitno asocira na međuratno, građansko razdoblje - uslovno rečeno - razvoja mediteranskih gradova u regionu a i šire - razdoblje koje je Budva prespavala.
Plamenac to čini uz vrlo delikatan otklon od kopiranja - u pravcu tipično postmodernističkih strategija citiranja i oslanjanja na promišljene i duhovite interpretacije istorije. Ovo posebno treba naglasiti, jer mnogi arhitekti koji su trenutno aktivni na teritoriji Crne Gore ne uspijevaju da izbjegnu zamku kopiranja i nekritičkog odnosa prema prošlosti.
Kako god da obrnemo - ne treba smetnuti s uma da mi nismo ono što mislimo, što kažemo ili kako se osjećamo. Mi smo ono što radimo.
"Korak poprečnog konstruktivnog rastera je na spratovima pokrivao po dvije sobe - što će reći da su tri koraka pokrivala dužinu sale u prizemlju"
"Vidite li što je on uradio", otvara Vlado Plamenac analizu konstrukcije prvobitnog hotela Avala, dok na komadu karo-papira (niski karo - kockice) ružičastim markerom skicira presjek objekta.
"On je gore, iznad sale, na spratovima, napravio duple armirano-betonske kosnike pravougaonog presjeka, dimenzija 20-25 sa 40-50 cm, sa obije strane hodnika. Nikakva adaptacija, zbog tih kosnika, nije bila moguća".
OK - slijedi objašnjenje.
"On" je Dragomir Tadić, definitivno. Iznad hotelske sale je dao tri sprata hotelskih soba - koje su bile podijeljene u dva podužna seta - i atiku. Sobe su bile pozicionirane dužom stranom uz poprečne ose konstruktivnog rastera - sjeverno i južno u odnosu na centralni hodnik, koji je opsluživao oba seta soba.
Korak poprečnog konstruktivnog rastera je na spratovima pokrivao po dvije sobe - što će reći da su tri koraka pokrivala dužinu sale u prizemlju. Na starim fotografijama južne fasade, one prema moru, jasno uočavamo tu tripartitnu konstruktivnu podjelu sale, kao i moćne AB stubove - koji su, naravno, išli u paru.
"Kad je udario zemljotres 1979, ovaj centralni, AB dio, relativno dobro se održao - zemljotres je izbio zidove, ali je konstrukcija ostala"
Stubovi su nosili duple AB grede, a konstrukcija je dodatno bila ojačana pomenutim, duplim AB kosnicima, sakrivenim između zidova koji su pratili osnovni, poprečni konstruktivni raster - i dijelili, kao što rekoh, po dvije sobe.
Bio je to, kako reče Vlado Plamenac, svojevrsni "AB bondruk" - koji je, uz činjenicu da su dimenzije soba bile skromne, obesmišljavao svaki pokušaj njihove adaptacije - tj. formiranja sanitarnih blokova u sobama (podsjećam da sobe u staroj Avali nisu imale sanitarije - već je kompletan sanitarni blok bio smješten u posebnom krilu, nevješto nakalemljenom na osnovni volumen sa sjeveroistočne strane).
OK - zašto je ovo važno?
"Kad je udario zemljotres 1979, ovaj centralni, AB dio, relativno dobro se održao - zemljotres je izbio zidove, ali je konstrukcija ostala", nastavlja Vlado Plamenac, "a oba ova druga dijela, istočno i zapadno od centralnog, potpuno su bila otišla, jer nisu bila armirana - to su bili obični zidovi od opeke, bez obzira što su nosili ploču - AB međuspratnu konstrukciju.
"Sljedeći, apsolutno logičan potez, bilo je čišćenje stare sale - pretvaranje te sale prvobitnog hotela Avala u javni prostor"
Ja sam skinuo dva gornja sprata Avale, sa centralnog, AB dijela - to sam očistio - do visinske kote sprata iznad bivše sale - pa smo napravili čeličnu krovnu konstrukciju, koju smo oslonili na originalne stubove. Gore sam dao veliku, transparentu salu, koja je bila otvorena sa obje strane. Postojeće, originalno stepenište, vodilo je do te sale".
OK - zašto je ovo stvarno bitno?
Pa zato što je Vlado Plamenac, kao što rekoh, u par poteza "očistio" staru Avalu. Uklonio je balast - uklonio je dva gornja sprata i tako ujednačio visine zapadnog bedema Starog grada i novog objekta - a zatim je, oslanjajući se na postojeću konstrukciju, dodao novu, veliku, dvostrano orijentisanu salu iznad prvobitne.
Sljedeći, apsolutno logičan potez, bilo je čišćenje stare sale - pretvaranje te sale prvobitnog hotela Avala u javni prostor - čime je zaokružen koncept portala - ili svojevrsne trijumfalne kapije koja je funkcionisala kao bogomdana, savršena spona između prilazne šetnice i terase bivšeg hotela - u funkciji ključne javne tačke - fokusa socijalnog života u Budvi.
"Zadovoljenje te naše primalne žudnje - žudnje koju svi mi osjećamo, htjeli to priznati ili ne - Vlado Plamenac je bio uzdigao do nivoa svojevrsnog rituala"
OK - zašto je to stvarno - ali stvarno, stvarno bitno?
Pa zato što većina nas, drugara iz Podgorice, i uopšte drugara koji prilaze Budvi sa sjeverne strane - prvi kontakt sa sinjim morem ima nakon one oštre krivine, gore na Brajićima. To je prvi, prirodni portal, prva trijumfalna kapija.
Djeca na tom mjestu obavezno uzdahnu - i tek poneko od nas, ko je u duši sačuvao barem rudimentarnu sposobnost da iznova doživljava stvari koje je već nebrojeno puta doživio - jer na tom mjestu puca prvi, panoramski pogled na plavu pučinu, koja nikada nije ista, niti je nebo iznad nje isto.
Nakon petnaestak kilometara vožnje, već se nalazimo u Budvi - i žudimo za neposrednim, direktnim kontaktom sa morem - pogotovo ovih dana, kada živa u termometru doseže četrdeseti podiok.
"U sljedećih par brojeva o jednoj novoj, aktuelnoj temi, u funkciji intermeca - a onda se vraćam na priču o Avali"
Zadovoljenje te naše primalne žudnje - žudnje koju svi mi osjećamo, htjeli to priznati ili ne - Vlado Plamenac je bio uzdigao do nivoa svojevrsnog rituala - do nivoa svojevrsne, arhetipske paganske svetkovine u slavu primarnih elemenata: sunca, morske vode i neba.
Tih stotinak metara hoda šetnicom popločanom finim kamenom, nakon što smo parkirali uz Mediteransku ulicu i popeli se preko dva kraka stepenica do šetnice na koti terase - bilo je sasvim dovoljno da nas pripremi za prolazak kroz drugi, artificijelni portal - drugu trijumfalnu kapiju - bravurozno posmodernističko tumačenje prvobitne verzije hotela Avala - poslije koje smo izlazili na terasu, da bi direktno komunicirali sa bogovima.
Danas to više nije moguće. Privatni interes je u Crnoj Gori opet zgazio javni interes - kao nebrojeno puta do sada.
OK - toliko za danas. U sljedećih par brojeva o jednoj novoj, aktuelnoj temi, u funkciji intermeca - a onda se vraćam na priču o Avali - ostao sam vam dužan uporednu analizu druge, Plamenčeve, i ove nove, treće varijante hotela Avala.
Bonus video:
