Vizuelno najuspjeliji, po koncepciji najrazrađeniji i sa zavidnim sadržajem, štand gosta-zemlje na Lajpciškom sajmu knjiga izazivao je najveću pažnju domaćih i stranih posjetilaca…
Na “ulazu” je goste “dočekivao” Andrić, improvizovanom scenom dominirala je fotografija najznačajnijih nacionalnih pisaca, a tik ispod terase velikim slovima bilo je ispisano ime države čiji je štand u pitanju – “Serbien”.
Strategija od koje se ima naučiti, i kojoj se diviti. Srbija je, dakle, u Lajpcigu - gradu koga su prema određenim istorijskim podacima 1015. godine “osnovali lužički Srbi”, u gradu koji je dobio ime po lipama - zablistala u punom sjaju, ostavivši u sjenci i hrvatske i slovenačke i bosansko-hercegovačke izlagače…
Ipak, bilo je Beograđana koji su učestvovali u pratećim programima sajma, ali koji taj štand nijesu osjećali kao domaći. Sjajni srpski intelektualci, osnivači sada već regionalno poznatog i priznatog časopisa “Beton”, poriču da je taj prostor na Lajpciškom sajmu okupio svu produktivnu srpsku kulturnu energiju.
Saša Ćirić, Saša Ilić i Miloš Živanović tvrde, zapravo, da je riječ o još jednom primjeru vještog manipulisanja srpskom kulturnom scenom od strane uskoga kruga tamošnjih kulturnih poslenika, a kao argument navode i činjenicu da se na štandu nalaze i specijalna izdanja “Betona”, iako ih o tome niko ništa nije pitao. Ono što,međutim, ni ti angažovani pisci i kritičari nijesu mogli poreći je besprijekoran nastup svojih sunarodnika.
Siromašna kampanja BiH nakon skandala
Nedaleko od srpskog bio je postavljen štand BiH. Siromašna kampanja očitovala se u velikoj zidnoj karikaturi, kojom je takođe dominirao Ivo Andrić. Dva stola i nekoliko stolica, jedna duža polica s izdanjima knjiga iz BiH – to je sve što je ostalo nakon skandala koji su izazvali izdavači iz Republike Srpske, što su, razbivši zajednički štand, organizovali sopstveni, uz znatno više novca i napora.
Po utvrđenom ritualu, maske se slivaju u sajamski prostor i tamo nastanjuju među knjigama, bez želje da se nadmeću, a s očiglednom namjerom da se pokažu
Inače, sajam u Lajpcigu od posebnog je interesa za tamošnje gradske vlasti. Evo i dva ključna razloga. Podatak da u gradu za vrijeme sajma boravi oko 2.000 književnika, koji skupa s organizatorima štandova i izlagačima popune bezmalo sve hotelske kapacitete, govori sam za sebe. I drugo – građani Lajpciga su zavisnici od knjige. Sami pogled na ljude u kafićima, tramvajima, aerodromima, hotelima – otkriva da je riječ o bezmalo fetišiziranom odnosu prema knjizi.
Knjiga je, naprosto, nezaobilazni dio svakodnevice, u koju se, iz godine u godinu, uz pomoć maski, “učitavaju” i lajpciški osnovci, srednjoškolci i studenti. Maske s motivima iz animiranih filmova i publikacija za djecu, jednako kao i knjige, za vrijeme održavanja sajma žive ulicama i prostorijama. Po utvrđenom ritualu, maske se slivaju u sajamski prostor i tamo nastanjuju među knjigama, bez želje da se nadmeću, a s očiglednom namjerom da se pokažu.
To je čin igre kojom se u danima sajma ozbiljno tanji i narušava granica između fikcije i stvarnog. I koja tako neodoljivo podsjeća na doba renesanse, kada su sličnim postupcima pomjerene granice književnih žanrova.
I to nije i jedino “učitavanje”. Naime, večernji program sajma, u kome uglavnom učestvuju gosti “Tradukija” s Balkana, odvijao se nedaleko od centra Lajpciga, u klubu koji je smješten u oronuloj zgradi bivšeg teatra, koji, dakako, nije doživio sudbinu zgrade starog nikšićkog pozorišta.
Ništa od štanda Crne Gore
Ministarstvo kulture ima dovoljno vremena da pripremi strategiju za učešće Crne Gore na sljedećem izdanju ovog sajma. Nekoliko je malih izdavačkih kuća koji bi, uz podršku Ministarstva, mogli nastupiti na zajedničkom štandu
U dvorištu novog sajamskog zdanja, udaljenog od centra dvanaestak kilometara, istaknute su zastave zemalja učesnika. Nijesu kao na Ist Riveru poređane u nizu, već su jarboli postavljeni tako da formiraju kvadrat. Uprkos tome što se, zbog gustine, tokom vjetra uskovitlaju i pomiješaju, jasno je da tamo nema crnogorske.
Utisak je da je našoj zastavi sasvim dovoljna činjenica da se vijori na Ist Riveru.
Jer, kako drugačije pojasniti činjenicu da je na mnogim drugim mjestima, gdje se takođe simbolima biju identitetske bitke, naprosto nema? Ovo je prilika da na to skrenemo pažnju resornom ministru u Vladi Crne Gore, prof. Branislavu Mićunoviću. Naime, zbog izostanka crnogorskog štanda, na tim se mjestima s crnogorskom kulturom jednostavno ne računa...
Ministarstvo kulture ima dovoljno vremena da pripremi strategiju za učešće Crne Gore na sljedećem izdanju ovog sajma. Nekoliko je malih izdavačkih kuća (a s takvim organizatori uglavnom i sarađuju) koji bi, uz podršku Ministarstva, mogli nastupiti na zajedničkom štandu. Prije svih tu su Crnogorsko društvo nezavisnih književnika iz Podgorice, Plima iz Ulcinja i Otvoreni kulturni forum s Cetinja.
Takva strategija je neophodna, jer će u suprotnom crnogorska kultura vremenom podleći nekim drugim, moćnijim strategijama, koje su prepune analiza navodnih procesa asimilacije i patetičnih teza o zaštiti prava pojedinih manjina. Ili ćemo, jednostavno, skrušeno čekati da priča o nacionalnim identitetima na Balkanu postane demode!
Trodnevna tribina
Promocije su se u prostoru predviđenom za nastupe balkanskih književnika odvijale po precizno utvrđenim radnjama i uz dosljedno poštovanje predviđenih termina. Na desetine pisaca, medijatora, prevodilaca i izdavača tri dana smjenjivali su se u ritmu koji je mjesecima brižljivo koncipiran.
Zadivljujući je podatak da je na svakoj promociji i tribini bilo prisutno između 40 i 70 posjetilaca, različite starosti i interesovanja. Taj podatak se graniči s nevjerovatnim ako se zna da su zapadnobalkanski štandovi bili organizovani u halama D i E, na prostoru ne većem od 400 kvadrata.
Poređenja radi, ukupna površina sajamskog zdanja Leipzige Messe analogna je površini desetak podgoričkih Delta sitija, a na svakih dvadeset metara organizovani su slični prostori za promocije.
Bonus video:
