Ne bih se složio sa procenom cenjenog zagrebačkog etičara Milana Kangrge, baziranom doduše na poučnim istorijskim iskustvima, ali ujedno i osporivo generalizovanom, da svako polaženje od nacionalnog pitanja u vođenju politike neizbežno vodi izravno u totalitarizam.
Smatram naime, da to ipak ne mora uvek biti slučaj, te da je itekako moguć i dobar, tj. prihvatljiv i društveno legitiman nacionalizam (što pak Kangrga energično odbija, smatrajući ga po prirodi zlim, te “usmjerenim protiv same srži humaniteta”)! Naime takav nacionalizam, koji priznaje jednakopravnost i drugih nacija, te uključuje ujedno građansku emancipovanost nosilaca svagdašnjeg nacionalnog identiteta. A to bi bio prosvećeni i demokratizovani nacionalizam, kakav uz nastojanje ka afirmisanju kulturnih osobenosti i dobrobiti vlastite nacije ne biva ujedno okrenut protivu drugih nacija, njihovih kultura i legitimnih interesa! Dakle slobodan od mržnje i netrpeljivosti, te priznajući sva građanska i ljudska prava i pripadnicima drugih nacija živućih unutar istih društava. Smatram prema tome realno mogućim i jedan moderatni nacionalizam, koji ne isključuje uzajamno priznavanje i respektovanje drugih nacija, te jednu tolerantnu koegzistenciju sa njima! A to ujedno znači uz odricanje od pretenzije na dominaciju nad drugima, te uz (uzajamno) priznavanje u principu jednake vlastite vrednosti u odnosu na druge, te u skladu sa tim i jednakih prava vlastitog i drugih naroda. Takav, na demokratski saživot sa drugima spreman nacionalizam, je u onda u principu kompatibilan sa poretkom građanskog društva. Naročito u sprezi sa daljom spremnošću na prihvatanje takođe i izvesnih opštijih, univerzalnih ljudskih vrednosti, kakve sobom nadilaze interne horizonte svagdašnjin nacionalnih zajednica. Te najzad takođe i svagdašnjeg legalnog ustavnog poretka.
Ovakav nacionalizam bi se doduše mogao i dalje osporavati iz ideološko-svetonazornih rezona, recimo sa pozicija modernog liberalizma, građanskog individualizma, kosmopolitizma - ali ne više i kao onako drastično i obuhvatno negativna, zla pojava, kakvom je prvenstveno vidi Kangrga!
Uz svo prihvatanje jednog prosvećenog i demokratski profilisanog nacionalizma kao ipak društveno i civilizacijski legitimnog, te koji se može pažljivo kombinovati sa elementima koncepta građanske države, slažem se pak u potpunosti sa ovim odlučnim kritičarem nacionalizma u pogledu nedeljivosti ljudskog dostojanstva kao takvog - posve nezavisno od nacionalne pripadnosti njegovih nosilaca! Naime sa time, da je ono svagda... upravo s jednog istinskog etičko-moralnog stanovišta nepovredivo, ako se u nekom društvu želi sačuvati bar minimum mogućnosti međuljudskog odnošenja, koje ne bi bilo zagađeno mržnjom, netrpeljivošću i zloćudnošću svih mogućih vrsta, a što sa svoje strane ne može do kraja regulirati oficijalno sudstvo. Inače takav život postaje i ostaje bitno ljudski - nepodnošljiv i narušen u samoj svojoj srži. A to je onda najbolji znak raspada jedne ljudske zajednice, njenog pretvaranja u specifični „zverinjak“... (Kangrga, 2002).
Ova principijelna humanistička poruka ostaje dakle na snazi, kao univerzalni orijentir ljudskog postupanja i saodnošenja u planetarnim razmerama, kakvim ga inače danas prihvata i dodatno afirmiše m.i. takođe i znamenita koncepcija „Svetskog etosa“, te koji ima svoje široko uporište i u filozofskoj klasici. (Recimo u sklopu stoicizma i njegove formule „čovek je sveta stvar čoveku”, itd.). Neprihvatljivo je prema tome nuditi jednakost ljudima kroz nacionalnu jedinstvenost, njihovu integrisanost u kolektivni entitet nekog određenog etničkog profila, prvo uslovljavati na bilo koji način drugim! Takve potencijalne antidemokratske karakteristike nacionalizma kojima se negiraju vrednosti liberalne demokratije, mogu se međutim potisnuti i prevazići kroz demokratizovanju nacije vodeću građansku emancipaciju njenih pripadnika. I takav proces je upravo na delu, odn. obavlja se u nizu modernih društava, čime onda bivaju osujećeni i zatomljeni oni problematični i destruktivni potencijali nacionalizma. Potencijali, kakvi su se među inim drastično ispoljili krajem XX stoleća na južnoslovenskim prostorima, te na koje je konsekventno kritički upozoravao Kangrga.
Autor je redovni profesor UCG
Bonus video:
