Stogodišnjica smrti francuskog pisca, kritičara, angažovanog intelektualca Oktava Mirboa (Octave Mirbeau), prilika je da ova komemorativna 2017. bude godina revalorizovanja i reaktualizovanja nezasluženo zanemarenog autora. Vrlo uticajan i internacionalno prepoznat za života, u slavnom periodu poznatom kao Belle Epoque, posthumno će, da citiramo Pjera Mišela, Mirbo “proći šezdesetogodišnji period čistilišta“. Kraj XX vijeka će, preko novih izdanja, univerzitetskih radova i publikacija, a naročito aktivnošću Društva Oktav Mirbo i pomenutog gospodina Pjera Mišela, otkriti značaj i aktuelnost ovog “velikog demistifikatora“.
Oktav Mirbo je autor priča, romana i pozorišnih komada, objavljivao je često pod pseudonimom ili anonimno. Najpoznatije knjige su mu zbirke priča Pisma iz moje kolibe (1885), 21 dan jednog neurastenika (1901), romani Raspeće (1886), Opat Žil (1888), te kod nas poznati i prevedeni romani Sebastien Roch (1890), Vrt mučenja (1899) i Dnevnik jedne sobarice (1900). Stvarajući u periodu izuzetno bogate francuske književnosti i prateći je kao kritičar, tražio je put između tada dominatnih poetika, naturalizma i simbolizma. Slavio je velike literarne figure, od Balzaka i Flobera do Mopasana i Zole, podržavao je simbolistički teatar, no tražio je svoj osobeni književni put. Od naturalista je prihvatio da bude na strani poniženih, jadnih, marginalnih, da nam svijet prikaže precizno surovim, da opiše silovanje dječaka u katoličkoj školi, ili da kroz uvijek popularni erotski tekst oslika socijalnu neravnopravnost. No ovaj modernista je tražio nove forme i glasove, nakon velikih francuskih devetnaestovjekovnih romana i popularnih pozorišnih komada, kao što je roman u kome je junak automobil (La 628-E8) ili pas (Dingo).
Najpoznatiji pozorišni komadi su mu Posao je posao, postavljen na sceni nacionalnog teatra Comedie Française i drama Ognjište. U prvom komadu nam oslikava kapitalističko društvo i skorojeviće, a u drugom razotkriva licemerje milosrđa i pokazuje ekonomsku i seksualnu eksploataciju adolescentkinja. Kako pokazuje rad Jelene Novaković o recepciji Mirboa, drama Posao je posao igrana je 1906. godine u Zagrebu i u Beogradu, 1907. u Novom Sadu, a 1926. u Sarajevu.
Ako je literaturom upirao prst tamo gdje boli, još više je to činio u brojnim novinama kao hroničar, umjetnički i književni kritičar, pamfletista, što mu je omogućavalo da oblikuje, izaziva i skandalizuje javno mnenje u četrdesetak godina novinarskog pisanja. Da za sada ostavimo u zagradi da se tu nalazi moguće objašnjenje za posthumni zaborav, istaći ćemo ovom svečarskom prigodom da je kritičarski glas Oktava Mirboa skrenuo pažnju na imena iz književnosti, slikarstva i vajarstva koja će do danas imati etablirana mjesta u istorijama književnosti i umjetnosti. Prijatelj i korespodent sa Malarmeom, Moneom, Pisaroom, Rodenom, pasionirani obožavalac Sezana, svojim tektsovima brani Gogena, otkriva Van Goga i genijalnost Kamij Klodel. U literaturi, karijera nobelovca Morisa Meterlinka počinje upravo Mirboovim tekstom iz 1890. godine.
“Ne znam ništa o gospodinu Morisu Meterlinku. Ne znam ni odakle je ni kakav je. Da li je star ili mlad, siromašan ili bogat, ne znam. Znam samo da niko nije tako nepoznat kao on i isto tako znam da je napisao remek-djelo. Ne remek djelo koje se unaprijed tako etiketira, kako to svakodnevno objavljuju naši mladi majstori, krešteći na liri, ili bolje, na flauti. Ne, ovo je zadivljujuće, i čisto, i vječito remek-djelo koje je dovoljno da jedno ime učini besmrtnim a da svi gladni lijepog i uzvišenog slave to ime; jedno remek-djelo kakvo su časni i nemirni umjetnici, ponekad u trenucima zanosa, sanjali da napišu, i kakvo nisu napisali do sada. Na kraju, Moris Meterlink nam je dao najgenijalnije djelo ovog vremena, najposebnije, najnaivnije takođe, uporedivo i - usudiću se da kažem, superiorno u ljepoti u odnosu na ono najljepše kod Šekspira. Djelo se zove Princeza Malena. Postoji li u svijetu dvadeset osoba koje poznaju to djelo? Sumnjam u to.“
Ne samo da je francuskoj publici otkrio novog autora, nego se i buduća uspješna međunarodna recepcija belgijskog nobelovca najčešće oslanjala na Mirboov tekst. Rembo, Rodenbah, Žari, Marsel Švob i brojni, uglavnom mladi pisci imali su Mirboovu pomoć i podršku. Njegovi kritičarski sudovi, makar ponekad više “osjećaji“, prepoznavali su lako originalnost i genijalnost, novi glas ili novu formu. Njegovo ime svakako je jedno od onih koji su novinarsku književnu kritiku činili bitnom. Doduše, u vrijeme kada je i sama književnost imala mnogo veći značaj nego što je to danas slučaj.
Književnost i novinarstvo nisu bile njegove jedine borbe. Antiklerikalan, pacifista, ateista, anarhista, vatreni je drajfusovac, organizator peticija, borbeni tribun protiv nacionalista, Zolin saborac.
Angažovani intelektualac u najboljem značenju pojma, borio se protiv svih oblika moći, naročito institucionalnih. Paradoksalno, po želji Edmona Gonkura, biće u prvom sastavu žirija prestižne nagrade, no zastupao je mlade i nepoznate autore koji se neće upisati u liste dobitnika.
Vrijeme je da otkrivamo i ponovo čitamo Mirboa. Bilo da su u pitanju romani, priče, dramski tekstovi, bilo da razmatramo njegove kritike i njegove estetičke, literarne i političke borbe, kako su naknadnim izdanjima naslovljeni skupljeni tekstovi, materijala i građe imamo da bolje sagledamo jednog časnog i strastvenog autora. Zahvaljujući izuzetnom pregnuću Društva Oktav Mirbo, pored objavljivanja časopisa Sveske Oktava Mirboa, organizovanja međunarodnih konferencija, objavljivanja novih izdanja i prevoda, danas postoji višejezični internet portal na kojem se nalaze Mirboovi tekstovi i značajna kritička literatura.
Istorija književnosti jeste dinamična aktivnost, a ne okamenjeni repertoar, a autor koji bez ikakve sumnje zaslužuje u procesima rekanonizovanja i revalorizovanja posebno mjesto u istorijama francuske književnosti, u kojima ga do sada uglavnom nije bilo, svakako je Oktav Mirbo.
*** Roman Dnevnik jedne sobarice je ekranizovan čak četiri puta. Kao nijemi film, godine 1916. režirao ga je M. Martov u Rusiji. Mnogo poznatiji Žan Renoar pravi svoju verziju na engleskom 1946. godine sa Polet Godard u glavnoj ulozi. No najpoznatija je Bunjuelova verzija na francuskom iz 1964. godine sa jedinstvenom Žanom Moro u ulozi Selestine. Novo interesovanje za Mirboa donijelo je svježu adaptaciju romana 2015. godine koju režira Benoa Žako.
Bonus video:
