Od početka treba reći da “Velebilje tuge” (1973) (“Belladonna of Sadness”/”Kanashimi no Beradonna”) nije namijenjen publici mlađoj od 18 godina, s obzirom na to da film sadrži veliki broj scena seksa, nasilja, silovanja, ubistava i sličnog sadržaja.
”Velebilje Tuge” (1973) predstavlja jedan od filmova iz trilogije “Animerama”, koji obuhvata tri anime filma za odrasle, za čiju je ideju odgovoran legendarni Osamu Tezuka (1928 – 1989) i njegov studio “Mushi Production”. Druga dva animea iz trilogije su “Hiljadu i jedna noć” (1969) (“A Thousand and One Nights”/”Senya Ichiya Monogatari”) i “Kleopatra” (1970).
Iako je čitav projekat pokrenuo Tezuka, režiju potpisuje Eići Jamamoto, reditelj, scenarista i animator, koji se i proslavio na animeu “Velebilje tuge” (1973), međutim potpisuje režiju i na druga dva filma iz trilogije, dok na anime “Kleopatra” zajednički radi sa Tezukaom kao reditelj. Zanimljivo je reći da Yamamoto radio i kao asistent režije na animeu “Astro Boy” (1963), koji predstavlja jedan od najvažnijih i najpopularnijih animea današnjice, ali i djelo koje je vjerovatno zacementiralo Tezukau u anale anime istorije. Generalno govoreći, jamamoto kao reditelj je ostao prepoznat po trilogiji “Animerama”, ali najviše po “Velebilje Tuge” (1973) s obzirom da je anime imao veoma minimalan budžet i veoma teške produkcijske uslove, što se možda može i vidjeti kroz odluke o animaciji, koja je veoma nesvojstvena i unikatna, usljed produkcijskih poteškoća.
”Velebilje tuge” (1973) (“Belladonna of Sadness”/”Kanashimi no Beradonna”) (1973)
Interesantno je reći prvo nekoliko riječi o samom naslovu filma, Belladonna kako je i naziv filma referenciran na engleskom, ali i japanskom jeziku, daje višeznačnu odrednicu - a) na italijanskom bi značila lijepa žena/djevojka, što vizuelno i predstavlja glavnu junakinju u animeu; 2) predstavlja biljku atropa beladona, iliti velebilje na našem, čije bobice su veoma otrovne i izazivaju teške halucinacije, što će isto biti referencirano u kasnijem dijelu filma.
Radnja filma prati glavnu junakinju Žan i njenog muža sa kojim dijeli isto ime. Radnja filma se odvija u srednjovjekovnom selu u Evropi, vjerovatno u Francuskoj, s obzirom na to da je scenario donekle baziran na knjizi “Satanizam i vještičarenje” od francuskog pisca i istoričara Žil Mišeleta (Jules Michelet). Radnja se komplikuje i nagovještava samom gledaocu u kojem će pravcu ići još u prvim minutima filma, kada Žan biva grupno silovana od strane lokalnog barona/kralja i njegovih dvorjana, pod okriljem surovog instituta droit du seigneur (pravo gospode). U velikoj ličnoj boli i traumi koju je preživjela, sramoti koju lično proživljava, ali i bolu koji osjeća njen muž, Žan ulazi u faustovski pakt sa đavolom ne bi li uspijela da se izbori sa posljedicama zadobijene psihološke traume. Međutim, u prvom dijelu filma, ne prodaje sve, jer u ovoj instanci, falusoidno animiranom đavolu prodaje samo svoje tijelo ali ne i dušu, što i biva suptilno grafički prikazano kroz sami karakter dizajn đavola i animiranih scena u ovom dijelu filma.
Radnja animea se naravno do kraja filma komplikuje više puta, jer Žan biva izdata od strane svog muža, što dovodi do njene odluke da se žrtvuje đavolu postajući njegova žena, ultimativno mu dajući i svoju dušu, gdje zauzvrat dobija moći iscjeljenja i velika znanja iz oblasti korištenja travki i pravljenja napitaka. Ovo su i djelovi filma koji su najbolje animirani, s obzirom da vizuelno predstavljaju kulminaciju Žaninih psiholoških trauma prouzrokovanim izdajama bližnjih, silovanjima i blizu-smrtnih iskustva koje je proživjela tokom cjelokupnog filma.
Poslednja četvrina filma opisuje Žanine iscjeliteljske osobine i njenu samosvjesnu ulogu vještice i žene đavola, njene samovjesnosti svoje ljepote, seksipila, zavodljivosti, ali i mogućnosti da iskazuje svoju moć nad lokalnim mještanima.
Usljed skoro nepostojećeg budžeta, animacija od početka filma je veoma minimalna, dok se pokret i dinamika na ekranu prikazuju dugim švenkovima kamere preko ogromnih panoramskih akvarela, dok se samo mimika lica može vidjeti na glavnoj junakinji, i to u nekoliko emocija i facijalnih ekspresija. Međutim, vrhunac animacije u filmu prikazuje metoforičke scene bahanalija, tj. Bahusovskog orgijanja, lokalnog stanovništva, koja prikazuje Žaninu pobjedu, ali potajno đavoljevu pobjedu, nad svim onima koji su je izdali i povrijedili - na kraju, tjera i barona/kralja da ubije svoju ženu, koja je bila ekstremno ljubomorna i zavidna prema Žaninoj ljepoti, snazi i mladosti. Iako netipična animacija, znajući pozadinsku priču produkcijske kompanije, mora se pohvaliti svaki napor reditelja i animatora, da jednu veoma traumatičnu i tešku životnu priču, prenesu u cjelosti na gledaoca. Koristeći se akvarelima i umjetničkim izrazima Art Nouveaua i raznih slikara, poput, Klimta, Degasa, Kandinskog, Redona, Munka i dr., u kombinaciji sa dočaravanjem stanja ekstaze pod uticajem teških psihodeličnih droga, animacija biva vanvremenska, skoro poznata, ali opet i dalje veoma nepoznata, nedostižna, na vrhu jezika, koja se mijenja iz sekunda u sekund u ezoteričnom plesu simboličkih orgija.
Na kraju vrijedi dodati da anime obuhvata veoma kvalitetna muzička pratnja pod dirigentskim štapićem avangardnog džez muzičara Masahiko Satoha, pa kad budete puštali ovaj anime, dočekaće vas pjesma koju bi najbliže opisao kao japanski pandan Josipe Lisac - “O jednoj mladosti” ili nekog od izabranih djela Bisere Veletanlić.
Zaključno, film predstavlja jedan od osnova feminističke anime literature, jer transgresivna fikcija Žaninog života kao vještice alegorijski predstavlja sve ono što žene u današenjem društvu žele - da pređu sve one vjekovne neprelazne, neprevaziđene granice, da imaju svoje mjesto u društvu u skladu sa svojim željama i mogućnostima, ali i da učestvuju u preraspodjeli uloga moći, čime bi njihov, kao i Žanin, položaj u društvu bio ravnopravan.
P.S.: Ukoliko želite da istražujete dodatno, Atropa Belladona je dobila naziv po imenu Atropa, jednoj od tri suđaje, mitskim stvorenjima iz slovenske mitologije, koja po nekom vjerovanju, određuju sudbinu djeteta, treću noć po njegovom rođenju.
Mali filmski rječnik - feminizam u filmskoj teoriji - Laura Mulvey
Feminizam želi da smanji nejednakosti među polovima, a smatra da je jedan od načina da se to učini kroz kulturu i reprezentaciju. Glavni aspekt feminističke teorije filma je da istraži kako su žene prikazane i predstavljene u filmovima. U svijetu uređenom seksualnom neravnotežom, zadovoljstvo u gledanju je podijeljeno na aktivno/muško i pasivno/žensko. Laura Mulvey govori o “muškom pogledu” (“male gaze”) u filmskoj umjetnosti u njenom članku “Vizuelno zadovoljstvo i Narativna kinematografija” (1975). Muški pogled se odnosi na način na koji, uglavnom heteroseksualni muškarci, posmatraju i predstavljaju ženu kao seksualni objekat koji služi samo za njihovo uživanje. Ona tvrdi da je svaki od pogleda u Holivudu muški pogled. Kao primjer možemo uzeti Hičkokov film “Prozor u dvorište” (Rear Window) (1954). Prvobitno, muški pogled se ogleda kroz pogled muškog lika u priči koji je usmjeren na ženski lik. Pogled protagoniste je usmjeren na sve žene koje može da vidi sa svog prozora. Drugi stepen jeste pogled kamere koja prikazuje žensko tijelo i način na koji su njihova tijela prikazana (obično velika dubinska oštrina). U Hičkokovom filmu, kamera blago švenkuje po tijelu komšinice koja se isteže i pleše u minijaturnom kostimu. Treći pogled je pogled publike koja gleda u ekran, dok se gledalac identifikuje sa glavnim muškim protagonistom. Kao publika, počinjemo da posmatramo žene kroz kombinaciju prva dva pogleda. Odlučujući muški pogled projektuje svoju fantaziju na žensku figuru koja diktira način na koji će biti prikazana.
U svojoj tradicionalno egzibicionističkoj ulozi žene su istovremeno gledane i prikazane na način u kojem je njihov izgled kodiran za snažan vizuelni i erotski uticaj, tako da se može reći da konotiraju glednost (“to-be-looked-at-ness”). Žene su predstavljene kao seksualni objekat i služe da izazovu reakciju kod muškarca, dok žena u njoj nije toliko bitna. Žena je, međutim, i izvor nezadovoljstva jer predstavlja prijetnju kastracijom i motiviše sadističko-voajerističke i fetišističko-skopofilske mehanizme koji pokušavaju da izbjegnu njenu prijetnju.
Frojd je povezivao skopofiliju sa tretiranjem drugih ljudi kao objekata, podvrgavajući ih kontrolišućem i radoznalom pogledu. Iako je instinkt modifikovan drugim faktorima, posebno konstitucijom ega, on nastavlja da postoji kao erotska osnova u kojem osjećamo zadovoljstvo dok posmatramo drugu osobu kao objekat. Ekstremni kontrast između mraka u bioskopskoj sali (koji takođe izoluje gledaoce jedne od drugih) i jake svjetlosti pokretnih slika pomaže da se promoviše iluzija voajerističke odvojenosti. Gledalac projektuje potisnute želje na izvođača, u ovome slučaju ženskog lika u filmu.
Mateja Raičković, prijateljica emisije “Pipci hobotnice”, filmska i televizijska rediteljka
Bonus video:
