U nedjelju 16. jula, u snu, od posljedica raka pluća umro je George A. Romero, jedna od najvažnijih autorskih figura u žanru strave i užasa. Njegova prva tri filma iz Dead serijala u kojem je na upečatljiv i izuzetno uticajan način definisan karakter zombija kao čudovišta u kome se polemički zrcali savremeni čovjek, kao i dekonstruktivističko tumačenje vampirskog nasljeđa zabilježeno u Martin (1976), predstavili su Romera kao, kako je to istakao John Carpenter, ’oca modernog horora’.
I zaista, zajedno sa Polanskijevim remek-djelom Rosemary’s Baby, upravo u revolucionarnoj 1968, Romero je sa Night of the Living Dead horor odlučno uveo u moderno doba, kada je žanr snažno počeo da reflektuje aktuelnu socijalnu, političku i egzistencijalnu problematiku: s jedne strane Antihrist i, s druge zombi, omeđili su semantički prostor unutar koga će žanr razvijati svoju potentnu retoriku i simboliku i izvan tradicionalne poetike.
Romerov je prvijenac, kroz inteligentnu niskobudžetnu stilizaciju, na nekin način postavio iskrivljeno ogledalo pred pojedinca ulovljenog u zamku agresivnog, violentnog konzumerizma. Temeljni stav hrišćanstva iznio je apostol Pavle u Prvoj poslanici Korinćanima: 'Ako Hrist ne vaskrsnu, uzalud dakle propovjedanje naše, a uzalud i vjera naša'. Romero u Night of the Living Dead upravo naglašava najdublji (hrišćanski) strah: oduzimanje vaskrsenja, odnosno transcendencije. Tačnije, Romero preokreće 25 vjekova religijske i filozofske tradicije: preživljava materija, ne duh!
Groza nadolazi uslijed zlokobne interpretacije Sudnjeg Dana - pejzaž u Night of the Living Dead jeste pustoš: dualizam duh/tijelo razrješava se potpunim ukidanjem duha, a to znači i ličnosti. Vaskrsenje se, istina, zbiva ali samo kao grozomorna distorzija: iz groba ustaje tijelo - živi mrtvaci, zombiji, impersonalna bića, neartikulisana masa, pa tako neminovna kanibalistička orgija koja slijedi omogućava Romeru da metonimijski razotkrije savremenu prevlast tijela nad duhom.
Ako su u Night of the Living Dead zombiji profilisani kao nova, osavremenjena varijanta klasičnih čudovišta, u Dawn of the Dead (1978) Romero ih tretira kao presudno poetičko sredstvo preko kojeg je moguće precizirati potpuni kolaps modernog društva koje doživljava svoju (neminovnu) apokalipsu.
Četvoro preživjelih ljudi su, u ogromnom shopping mallu, sa svih strana okruženi živim mrtvacima: u Dawn of the Dead distopijski pejzaž je dodatno osvijetljen Romerovom satiričnom intencijom jer neartikulisani, bezumni zombi u supermarketu, u prostoru koji isključivo služi prodaji i zaradi, više nije (toliko) entitet užasa, već je stravično-humorna konkretizacija prosječnog potrošača, izgubljenog i anesteziranog unutar pritiskajućih i destrukcijskih sila kapitalističke ekonomije. Zombiji su ‘ovaploćenje’ obezličenog čovjeka koji egzistira unutar konzumerskog društva, u kojem krajnja konzumacija upravo i znači uništavanje svih humanih distinkcija.
Day of the Dead (1985) je, pak, opet posvjedočio da je za Romera splatter retorika najefikasnija za oslikavanje socijalnih tenzija i komunikativnog sloma, za intelektualno svođenje depresivnih antropoloških uvida. Opet u distopijskom kontekstu u kojem svijetom vladaju zombiji, grupica preživjelih, sačinjena od vojnika i naučnika, pokušava da pronađe izlaz.
Ali, ubrzo tenzije unutar grupe postaju nepomirljive, i ljudi počinju da se sukobljavaju između sebe, uprkos spoljašnjoj opasnosti: između njih više ne postoji ništa zajedničko. Kao i u prethodna dva slučaja, za Romera su zombiji ne samo noseći element saspensa, već i poentirajući indikator za obznanu ljudskih deficita.
Mada u Martin Romero bira drugačiju podžanrovsku vizuru, na djelu je ista estetska namjera. Ono što autora fascinira jeste društveni poremećaj: njegova erupcija koja se može desiti u (izdvojenim) lokacijama i grupama, kao u Night of the Living Dead i The Crazies (1973), ili se manifestuje tek pojedinačno. S obzirom na režiserove prioritete, nije čudo što je Martin netipični vampirski film: Romerova revizija nije isključivo vezana za konvencionalnu vampirsku ikonografiju, u smislu da naslovni junak (John Amplas) nema klasične osobine krvopije (u jednoj sceni on čak izvodi parodiju kada stavi lažne očnjake da bi uplašio svog rođaka koji treba da ga izliječi), već je usmjerena i na potcrtavanje ambivalencije oko Martinovog statusa.
Što je, zapravo, on: vampir ili psihopatološki slučaj, istinska inkarnacija zla ili otuđeni tinejdžer koji o svojim mukama voli da se ispovijeda na lokalnom radiju, posljedica porodičnog prokletstva ili neadaptiranosti? Ova pitanja preokupiraju gledaoca, ali to u svakom slučaju neće umanjiti konkretnost počinjenog nasilja, na čemu Romero insistira i kada prikazuje Martinove brižljivo pripremane napade, i kada na kraju, pogrešno donoseći zaključak (možda i jedini put u toku filma!), rođak odlučuje da zabije kolac u srce 'nosferatua'.
Iako ostali filmovi iz Dead serijala, Land of the Dead (2005), Diary of the Dead i Survival of the Dead (2009), kao i filmovi iz osamdesetih, Creepshow (1982), Monkey Shines (1988) i Two Evil Eyes (1990), nisu bili na potrebno visokom nivou, to ne znači da je Romerova dijahronijska pozicija u žanru i van njega imalo ugrožena. Ono što je najvažnije je da je glavna režiserova tema (već ranije) bila moćno i obavezujuće elaborirana. U ovu teritoriju je nemoguće ući, a da ne osjetite dug prema Romerovoj koncepciji i realizaciji.
Naime, Romero je uzeo - dosljednije i paradigmatičnije nego bilo ko drugi - zombija kao krucijalni trop za dijagnosticiranje aktuelne antropološke degradacije. Istovremeno, to je omogućilo da se bazični, ortodoksni horor kombinuje sa distopijom i satirom što je rezultiralo zanimljivim žanrovskim i semantičkim rješenjima. Takvom metodologijom, koja je proširila horizont strave i užasa, režiser nas je uporno podsjećao na jednostavnu činjenicu koja je u njegovom opusu dobila i visceralnu i krajnje mimetičku elaboraciju: tijelo bez duha, nije li to najpreciznija definicija živog mrtvaca.
Ukratko, Romero je bio autor koji je istrajavao na metaforičkom potencijalu, na alegorijskoj adekvatnosti horor priča, na njihovoj imanentnoj i radikalnoj sposobnosti da analiziraju naš svijet i socijalne relacije u njemu. Autorovi monstrumi, posebno zombiji, u principu su indikatori dublje dezintegracije, kao i gubljenja identiteta i naslijeđenih ili projektovanih vrijednosti: horor kod Romera se ne pojavljuje, kao u većini žanrovskih ostvarenja, zbog intenziviranja razlike između Istog (mi) i Drugog (čudovište), već zbog postepenog ukazivanja sličnosti između njih ili uviđanja deformacije upravo u humanoj srži. Otud je režiser i sa lakoćom mogao da pređe - uvijek pazeći na žanrovske postulate - iz otvorenog nasilja u satiru, iz splatter eksplicitnosti u civilizacijsku kritiku. Horor više nije petparačka eksploatacija: to je žanr koji zadire u samo središte stvari, u samo srce ljudske tame.
Bonus video:
