Devastirani spomenik na Ravnom lazu u Piperima, posvećen organizatorima Trinaestojulskog ustanka tokom Drugog svjetskog rata, može se obnoviti i obnoviće se, ali da bismo spriječili ponavljanje ovakvih događaja potrebno je jasnije i energičnije pokazivati na značaj antifašizma, posebno kroz obrazovni sistem, ocjenjuje u razgovoru za "Vijesti" istoričar Miloš Vukanović.
Mermerna ploča spomenika na Ravnom lazu koji predstavlja jedan od simboličnih kamena temeljaca antifašističkog nasljeđa polomljena je u nedjelju, na šta je ukazala Građanska alijansa koja je na svom Fejsbuk profilu objavila fotografiju oskrnavljenog spomenika, a što je izazvalo oštre reakcije većeg broja političkih partija, nevladinih organizacija, pojedinaca, kao i Ministarstva kulture. Počinioci ovog nedjela nijesu pronađeni.
Centar za građansko obrazovanje (CGO), Akcija za ljudska prava (HRA) i Centar za mirovno i žensko obrazovanje - ANIMA saopštili su juče da očekuju od policije da “hitno otkrije počinioce skrnavljenja spomenika organizatorima Trinaestojulskog ustanka 1941. godine na Ravnom Lazu u Piperima”. U zajedničkom saopštenju koje potpisuju Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO, Tea Gorjanc Prelević, izvršna direktorka HRA i Ljupka Kovačević, koordinatorka ANIMA, navode da su sa “velikom tugom i razočarenjem primili vijest o skrnavljenju spomenika organizatorima Trinaestojulskog ustanka 1941. godine, prvog opštenarodnog antifašističkog ustanka u porobljenoj Evropi”.
U saopštenju iz Ministarstva kulture, ministar Aleksandar Bogdanović procijenio je da je “riječ o još jednom besprizornom ataku sa dobro poznatih adresa na najuzvišenije vrijednosti Crne Gore”, kao i da je u pitanju “nastavak devastiranja naših kulturno-istorijskih znamenja”.
"Moramo imati u vidu da su, ne tako davno, na ovim prostorima vođeni krvavi ratovi zbog različitosti i promašenih ideja. Ko iz toga nije izvukao pouke, taj ima problem sa Crnom Gorom - demokratskom, građanskom, multikonfesionalnom državom, koja je i u najtežim danima sačuvala mir. Jedno je sigurno - nećemo dozvoliti da naša država postane poligon za realizaciju pogubnih planova nalogodavaca sa strane. Prizivanje nestabilnosti u Crnoj Gori nije prolazilo nikad, pa neće ni sad“, poručio je ministar Bogdanović.
Centar za demokratsku tranziciju (CDT) pozvao je državne organe da u hitnom roku otkriju i saopšte imena počinilaca i naručilaca ovog “fašističkog čina”, skrnavljenja spomenika na Ravnom lazu. Oni su kazali da taj “napad na temelj Crne Gore znači i napad na sigurnost svakog građanina i sijanje straha i poziv na sukob”.
"Crnogorsko društvo, odnosno svi njegovi akteri ne smiju pokazati ni najmanju toleranciju na pojave ovoga tipa jer bi to značilo da tolerišu konačan raspad bilo kakvih pozitivnih vrijednosti”, kazali su iz CDT-a.
Istoričar Vukanović dodaje da ne bi “upirao prstom prije nego što se završi istraga, ali zna se koje su snage u Crnoj Gori koje se jedine aktivno zalažu za podrivanje antifašističkog nasljeđa”.
“Ukoliko se radi o pojedincu, nakon sankcionisanja, bi trebalo bolje da sagledamo obrazovne politike koje se vode u našoj državi. Cijeli naš obrazovni sistem usklađen je tako da promoviše antifašističko nasljeđe, ali mislim da postoje određene varijabile koje sprečavaju njegovu kompletnu promociju i usvajanje, prije svega antifašističkih ideala. Očigledno je da neki nenaučni narativi uzimaju maha među građanima i da zbog toga antifašističko nasljeđe postaje disonantno, odnosno kod određenih grupa izaziva podijeljeno mišljenje. Sa druge strane, ukoliko se radi o organizaciji koja je učestvovala u vandalskom činu to je već mnogo dublji problem i radi se o pojavi radikalnog ekstremizma i tu već država mora da preduzme neke konkretne mjere, a samim tim mislim da je već vrijeme da i mi počnemo da pričamo o određenim zakonskim normama koje će se odnositi na protivljenje antifašističkim idealima, kao i na rehabilitaciji antifašističkih ideja, jer mnoge evropske države imaju te zakonske norme”, smatra Vukanović.
Takvo mišljenje dijele i CGO, HRA i ANIMA i dodaju da ukoliko se radi o aktu pojedinaca to predstavlja “nedostatak prenosa znanja o antifašističkoj tradiciji, antifašističkim idejama i njihovom značaju za oblikovanje modernog građanskog društva”.
“Skrnavljenje svakog kulturnog dobra je primitivan i anticivilizacijski čin, ali i uništenje antifašističkog obilježja, pored toga znači i podršku idejama fašizma i kolaboracije. Spomenici NOB-a nijesu samo kulturno-istorijsko bogatstvo svih građana i građanki, već i vrijedno nasljeđe našeg društva koje smo i u najmračnijim godinama devedesetih, jedini u regionu, uspjeli sačuvati. To naglašava obavezu nadležnih ograna da što prije otkriju pojedince ili organizacije koje su bile spremne na ovaj čin i da ih procesuiraju”, navodi se u zajedničkom saopštenju.
Ukoliko iza ovog čina stoji neka organizacija, oni smatraju da je neophodan “sistemski i posvećen pristup nadležnih institucija ka suzbijanju i zabrani ekstremističkih grupacija, široka javna rasprava u kojoj će se analizirati kako je takva organizacija nastala i šta se može uraditi u obrazovnom i zakonskom okviru da se napadi na antifašističko nasljeđe i revitalizaciju fašizma i kolaboracije na vrijeme spriječe”.
“Posebna je obaveza vlasti da dokaže antifašističko opredjeljenje, jer retorički insistira na tim vrijednostima, a praksa to ne pokazuje. To uključuje, u ovom slučaju, pronalaženje i sankcionisanje vinovnika ovog čina, ali i sadržajan i kontinuiran rad na zaštiti antifašističkog nasljeđa”, zaključuje se u saopštenju CGO, HRA i ANIMA.
Vukanović smatra da se ne radi dovoljno i konkretno na promociji i očuvanju antifašističkih vrijednosti, iako se u temeljima današnje Crne Gore prepoznaje važnost tog nasljeđa, jer se još od vremena kraljevine vidi kontinuitet tih vrijednosti, prije svega poštovanje multikulturalnosti, poštovanje drugih vjera i građana druge kulturološke religijske pozadine.
“Međutim, mislim da se dubinski i konkretno ne radi na samoj promociji i očuvanju. Pokretna i nepokretna kulturna dobra iz ovog perioda su skoro dvije decenije bila zapuštena i izložena zubu vremena. Država je uložila velika sredstva da se obnove monumentalni prikazi spomenika antifašističkog nasljeđa, ali primjera radi, da li je isti postupak i na lokalnom nivou? Da li imamo aktivnu promociju zaštite antifašističkog nasljeđa u svim selima? Nemojmo zaboraviti da imamo 600 antifašističkih spomenika na nivou Crne Gore. Poređenja radi, u Sloveniji lokalne zajednice aktivno održavaju spomenike. Kada dođemo do antifašističkog obrazovanja, mi imamo lekcije zastupljene u knjigama, no da li đaci idu na terensku nastavu, da li obilaze lokalna mjesta sjećanja, muzeje posvećene antifašizmu? Mislim da osim nominalnih proklamacija temeljnog posvećenja nema. U najmanju ruku, ne samo da nam fali praksa, nego nam fali sveobuhvatnost učenja antifašističkog nasljeđa da bismo mogli da se suprotstavimo nenaučnom revizionizmu”, poručuje Vukanović.
Veći naglasak na obrazovanje, zaštitu nasljeđa, sjećanje...
Ipak, samo antifašističko nasljeđe nosi sa sobom i određene kontroverze, smatra Vukanović.
“Mi nikada nismo na naučnom nivou dali ocjenu zločina koji su potekli iz antifašističkog nasljeđa. To sa opšteg stanovišta ne bi trebalo da bude kontroverzno, jer je bilo potrebno, ali dok nauka ne dâ tu ocjenu, imaćemo ovakve negativne trendove i nenaučne ocjene kontroverznog antifašističkog nasljeđa. Sami smo krivi što nismo dali konačni sud o svemu, a prije svega mislim na zločine koji su nastali i tokom Drugog svjetskog rata i u mjesecima pri samom kraju ratu, te zbog toga neki krugovi to zloupotrebljavaju”, kaže Vukanović koji ističe i da je u državnom interesu i u interesu svih građana da se počinioci nađu.
“Suštinski, mislim da većina nas prepoznaje koliko je bitan antifašizam i da nas to donekle razlikuje od regiona. Međutim, očigledno je da postoje i struje koje rade na osporavanju tog nasljeđa i suprotstavljanje takvim strujama jedino može biti: veći naglasak na obrazovanje, veća zaštita lokalnog antifašističkog nasljeđa, posjete mjestima stradanja, odnosno sjećanja, predavanje sa posjetama muzejima...”, zaključak je istoričara Vukanovića.
Pobijedili smo fašiste i 1945, vandali da osjete snagu države
Socijaldemokratska partija osudila je vandalski čin uništavanja spomen-ploče na Ravnim lazima.
“Vandalima su zasmetali i stihovi Petra II Petrovića Njegoša na tabli sa imenima devet hrabrih ustanika, jer je njihova ideologija i danas, kao njihovim izdajničkim precima, sluganska i poslušnička, uz negiranje svoje države i svoga naroda. Takvi moraju osjetiti snagu države koja baštini antifašizam kao temeljnu vrijednost i biti oštro kažnjeni za ovaj kukavički čin. A nama, koji smo ponosni i na 13. jul 1941. ali i na 9. maj 1945, ostaje u amanet da nove generacije učinimo ponosnim na slavnu slobodarsku prošlost našeg naroda kojoj nijesu mogle ništa ni fašističke i nacističke divizije, pa neće ni par zaluđenika koji su nasrnuli juče na partizansku tablu”, piše u saopštenju SDP-a koje potpisuje Mirko Stanić.
“Sa svakim procentom pada rejtinga DPS-a, sa svakom aferom ili pogubnim potezom po građane slijedi lomljenje spomenika, skrnavljenje simbola ili iscrtavanje fasada na zgradama širom naše države”, navodi se u saopštenju Demokrata.
“Oštro osuđujemo ponašanje hibridnog DPS režima koji je krenuo sa udarima na spomenike, državne simbole i vjerske objekte. Toliko je političkoj garnituri autokrata stalo do istorije, tradicije i kulturne baštine, da su spremni da je odmah unište samo da posvađaju građane i opstanu”, tvrde Demokrate.
Snežana Burzan iz SD kazala je u saopštenju da je “čuvanje nasljeđa antifašizma u Crnoj Gori obaveza svih i nedopustivo je da se na ovakav način skrnavi jedna od temeljnih vrijednosti na kojima počiva samosvjesna Crna Gora”.
“Ovakav akt simbolizuje pokušaj revizionizma istorije koji je uzeo maha u susjednim državama i koji se pokušava nametnuti i u Crnoj Gori. Zagovornici revizionizma moraju znati da je antifašizam naša najveća vrijednost i da revizionizam nikada neće biti dozvoljen u Crnoj Gori”, navodi se u saopštenju koje potpisuje potpredsjednik Crnogorske Đorđije Kovačević.
Bonus video:
