Crnogorski folklor doveden je na najniže grane u istoriji, a kritičku misao koncerata i koncepata folklornih ansambala, odnosno kulturno-umjetničkih društava (KUD), nemoguće je pročitati u javnosti.
To je, kaže za “Vijesti” Davor Sedlarević, spec. vaspitač tradicionalnih igara i umjetnički rukovodilac kolašinskog KUD-a “Mijat Mašković”, posljedica “velikog laicizma kao i nedostatka struke - etno-smjerova u obrazovanju”.
KUD “Mijat Mašković” postoji od 1943. godine, a rješenjem Ministarstva kulture nose zaseban status čuvara nematerijalnog kulturnog dobra “Tradicionalne igre kolašinskog kraja”, i po tome su jedinstveni i na širem evropskom prostoru.
Kvazinauka je, objašnjava Sedlarević, postavila neke “standarde” koji su u opozitu većini etnomuzikoloških i etnokoreoloških.
”Prihvatanjem bilo koga ko obuče nošnju kao reprezenta ‘tradicije’ potpuno je obesmišljeno plasiranje naučne misli. Uplivom politike i šovinizma u ansamble i nespretnog potenciranja ‘multikulturalnosti’ dodatno je degradirano koreografsko stvaralaštvo tradicionalnih plesova ili ‘narodnih igara’, s obzirom na to da dio javnosti upotrebu riječi ‘ples’ tumači kao ‘atak’ na srpstvo i srpski jezik”, kaže Sedlarević.
Prema njegovim riječima, na toj potki grade se i danas “koreografije” koje samo podsjećaju na nekadašnje vrhunske sletove u bivšoj Jugoslaviji.
”Bratstvo-jedinstvo” scenska adaptacija, tvrdi Sedlarević, zadržala se još jedino u Crnoj Gori od svih članica nekadašnje federacije.
”Ipak, nesinhronizovano skakanje plesača u različitim nošnjama... nije multikulutralnost, a ni interkulturalnost, već kič. U plesno-muzičkom smislu, potrebno je cjelokupnom nasljeđu prići više sa naučne, a manje sa emotivno-estradne strane kako bi se na adekvatan način valorizovalo. Nije dovoljno samo obući nošnju (često neispravno) da bi se nešto prikazalo kao kultura sjećanja. Da ne budem pogrešno shvaćen, naglašavam da apsolutno podržavam sve posebnosti svih naroda koji žive u Crnoj Gori”, objašnjava on.
Važno je, kaže umjetnički direktor kolašinskog KUD-a, “demistifikovati ‘atraktivne’ performanse koji u sebi sadrže smješe raznih (ne)uspješnih koreografija”.
On tvrdi da svi ti scenski prikazi imaju i niz nedostataka o kojima se ćuti iz straha “od proglašenja kritičara protivnicima države”.
Sedlarević konstatuje i da je “diskrimisana crnogorska plesno/muzička praksa središnjeg i sjevernog dijela zemlje”.
Nedostatak etnomuzikologa, tretiranje kritike kao “napada na ansamble”, nedodirljivost i višedecenijska povlašćenost takozvanih “velikih” ansambala, ostrašćenost dijela rukovodećog kadra i, na koncu, nepostojanje kriterijuma po kom neki ansambl može zvanično predstavljati zemlju i kojim programom, kaže Sedlarević, samo su neki od razloga dovođenja crnogorskog “folklora” na najniže grane u njegovoj istoriji.
”Određeni dio rukovodilaca ansambala ne prihvata naučne činjenice i rezultate, kao ni ljudi na višim uticajnim pozicijama. Po njima to je ‘livadaranje’ koje ne bi trebalo prikazivati svijetu. Ako samo na tren pređemo u susjednu Hrvatsku, vidjećemo dijametralno suprotan odnos prema takvom nasljeđu koje je dovedeno na izuzetno visok nivo, kako naučni tako i izvođački. Gotovo da nema ansambla koji na repertoaru nema nešto od takozvanog ‘izvornog folklora’, pjevačkih grupa koje čine stariji i mlađi članovi, rekonstruisanih obreda i slično”.
Robotizovani plesači
Izvođenje crnogorskih plesova/igara u obliku najbližem onom zabilježenom na terenskim istraživanjima, tvrdi on, “jedan je od najtežih, ako ne i najteži vid scenskog djelanja”.
Prema njegovim riječima, na sceni se može vidjeti “sve više igranja uz instrumentalne obrade pjesama ubrzanih do neprepoznatljivosti, pa to dovodi i do metroritmičkog apsurda koraka i muzike”.
”Što se tiče kinetičkog segmenta plesa, dakle pokreta, plesači su uhodani u plejbek pratnju i robotizovani. Očigledno je da ne uživaju u igri. Komponovanje obrazaca koraka sa željom da se naprave novi i ‘atraktivniji’ na bazi originalnih, kičast su i neubjedljiv teatralni iskorak. Izvođenje igračkih elemenata koji su svoj puni zamah dostigli u bugarskom, šumadijskom, vlaškom i južnosrbijanskom plesnom/igračkom nasljeđu poptun je promašaj”.
Implementacija tih motiva koreografije u crnogorskoj svitnoj nošnji na sceni, tvrdi, “djeluje ‘montipajtonovski’ i to neko mora otvoreno da kaže”.
Od igrača se, podsjeća, traži i upotreba baletskih tehnika kojima oni nijesu dorasli.
”Da bih ohrabrio ansamble, napomenuću da je i društvo koje vodim bilo pjevački diskutabilnog kvaliteta. Sistematski pristup problemu doveo je do popravljanja i dovođenja nivoa pjevanja na izuzetno visok. To je proces koji iziskuje vešemjesečni, ako ne i višegodišnji rad. Za preokret je potrebno strpljenje i suzbijanje ega”.
Sedlarević kaže da bi trebalo da zabrine i “činjenica da je sve manje publike na koncertima KUD-ova koja nije u rodbinskim vezama sa članovima”. Zbog toga se, prema njegovim riječima, s pravom postavlja pitanje da li postoji objektivna “folklorna publika”.
Osam decenija tradicije
KUD “Mijat Mašković” postoji od 1943. godine, a na repertoaru imaju uglavnom autentične crnogorske plesove, ali i koreografije nadahnute starim plesovima Balkana. Između ostalog i “Tradicionalne igre kolašinskog kraja”, a riječ je o 14 arhaičnih plesova koji su izvođeni samo uz pjesmu ili ritam koraka.
Osnivači su etno-kampa “Kolašin”, međunarodne istraživačke laboratorije posvećene plesnoj i muzičkoj praksi. Kamp okuplja studente i profesore sa renomiranih obrazovnih ustanova regiona, koji tokom avgusta obilaze gradska i seoska domaćinstva snimajući kazivanja o starim, ali i savremenim vidovima zabava i načina života. Na kampu se održavaju i besplatne radionice tradicionalnih plesova i pjevanja koje vode istaknuti predavači.
Pjevačke grupe KUD-a izvode stare i gotovo zaboravljene načine pjevanja. Ženska pjevačka grupa “Đude” pobjeđivala je na prestižnim međunarodnim takmičenja. Priča “Survival - Voices of Hills” (Opstajanje - Glasovi brda) o toj pjevačkoj grupi iz Kolašina, odlukom žirija Dana evropskog nasljeđa Savjeta Evrope i Evropske komisije, uvrštena je među jedanaest pobjednika na Konkursu za dodjelu granta za najbolju evropsku priču o nasljeđu u 2022. godini. Priča govori o putu kojim su djevojke iz Kolašina prošle u želji da očuvaju stari, arhaični način a cappella pjevanja sa povremenim sazvukom sekunde, kome je u Crnoj Gori prijetilo potpuno nestajanje.
Bonus video:
