Džez muzička forma prošla je kroz fascinantan evolucijski put. Rođena iz spoja afričkih ritmova, evropske harmonije i drugih kulturnih uticaja, džez muzika je postala jedan od najuticajnijih muzičkih žanrova 20. vijeka. Od svojih početaka u Nju Orleansu do globalnog uspona tokom dvadesetog vijeka, džez je stvorio bogatu i raznoliku tradiciju.
Mnogi muzičari svoj umjetnički identitet gradili su kroz ovaj žanr, a sve je više mladih ljudi iz Crne Gore koji se odlučuju za džez. Jedan od onih koji je u ranoj fazi obrazovanja znao da će svoju karijeru graditi upravo kroz džez je i crnogorski multiinstrumentalista Slaven Ljujić. Njegova karijera oblikovana je kroz raznovrsne projekte, a tokom ove godine posebno se istakao sa svojim Slaven Ljujić triom sa kojim je imao i tri nezaboravna koncerta u Parizu.
Ne treba zaboraviti ni njegov doprinos u sastavima među kojima su Kuhinjazz, Senkina Đeca i mnogim drugim, jer smatra da ako se umjetnik fokusira samo na jedan projekat i dometi su mu manji.
Ljujić smatra da svaki muzičar mora da se gradi svirajući autorsku muziku, a on je sa Slaven Ljujić triom odabrao upravo free jazz, a o svemu tome priča u razgovoru za Vijesti...
Tokom ove godine imao si tri koncerta u Parizu sa svojim triom. S obzirom na to da si dosta angažovan sa kolegama iz Kuhinjazza, šta je bio razlog da odlučiš da napraviš novi trio i posvetiš se istom?
U posljednja četiri mjeseca imali smo tri nastupa u Parizu. U maju smo imali dva koncerta u Parizu i sada treći na Džez festivalu u Nojonu, gradu blizu Pariza. Prvi nastup Slaven Ljujić trija bio je prošle godine na DEUS festivalu i odatle smo krenuli svu tu priču. Razlog zašto sam napravio trio je što je moja baza bubanj i što sam oduvijek htio da imam takav sastav. Svo vrijeme, šta god da sam radio me vodila upravo ta želja. U Slaven Ljujić triju sam okružen fenomenalnim muzičarima kao što je Ivan Marović kojem je namijenjena uloga gitariste (električna gitara) iako je džez pijanista, a tu je i izvanredni kontrabasista Tim Džeferović. Obojica žive u Evropi, Ivan u Berlinu, Tim u Beču, pa je zanimljivo i to što kad god se skupimo donesemo energiju gradova kao što su Berlin, Beč i Podgorica, te to prenesemo i na našu muziku.
Kod svih žanrova imamo preokrete u zvuku i trud autora da se prilagode aktuelnom trendu. Kakva je situacija sa džezom i ima li tu “aktuelnih trendova”?
Da, kod svih žanrova imamo preokrete, pa je tako i kod džeza. Moderni džez, popularni je dosta iskomercijalizovan. Dosta se okrenuo ka pop muzici i ka nekom mainstreamu. Naravno, ne sve, ali ono što se najviše sluša izgubilo je, po mom mišljenju, tu neku crtu old school pristupa sviranju džez muzike i u samom zvuku. Zvuk je mnogo u tom modernom džezu moderniji, plastičniji, neakustičan, električan je sve više i više. Primjenjuju se sint-klavijature, sintetički zvuci, to je moderno rečeno “nabudžena muzika”. Mi u triju, pošto sva trojica i dalje najviše volimo old school i prirodan, akustičan zvuk, okrenuti smo ka tom nekom pravljenju muzike koja sa sobom nosi akustičnu crtu i prirodan zvuk instrumenata.
Koristite se metodom komponovanja na licu mjesta. Jeste li sebi, bez obzira na ogromno iskustvo i rad koji imate iza sebe, postavili težak zadatak, s obzirom na to da muzika uvijek prati i trenutno raspoloženje? Dorađuju li se te kompozicije koje ostanu na repertoaru?
Koristimo se metodom sviranja free džeza. To je bila moja zamisao i kad sam okupio ekipu da upravo koristimo taj slobodan izraz kroz muziku sviranja na licu mjesta. Međutim, to nije klasični free jazz na koji su ljudi navikli, nema ni vike, ni buke na instrumentima, već imamo templejt-osnovu na kojoj gradimo taj naš slobodan izraz. To je jedan, dosta jak zalogaj iz razloga što čovjek stvarno treba da bude potpuno slobodan i otvoren da bi mogao da pristupi takvom muziciranju, da nema nikakvih trenutnih okova, već da se potpuno prepusti toj jednoj emociji. Moja je sreća što su Ivan i Tin toliko fenomenalni u poznavanju harmonija i melodija, tako da stvarno ta muzika kad je preslušavamo nakon svih tih koncerata koje snimamo, čujemo koliko to lijepo i skladno zvuči, kao da smo se bavili komponovanjem, a ne sviranjem na licu mjesta. Zaista jako dobro poznaju i koriste se sjajno harmonijom i osjećaju na koju će stranu da odu. Isto tako u tom izrazu veliku stvar čini samo poštovanje između nas. Kad se da potpuno prostor i širina da se svako izrazi na svoj način, onda dolazi do tih najljepših momenata na koje smo mi ponosni. Sama poenta tog sastava je da koristimo trenutke javnog nastupa za što više izražaja emotivnog i mentalnog. Pošto su one free i tako ih odsviramo, onda ih više ne diramo, jer se jednostavno dese i ne trudimo se ništa da dorađujemo. Poenta te muzike je da ne bude dorađivana, već da se desi na licu mjesta kakav je i sam život. Koliko god čovjek pokušavao da dorađuje život kao i svoju muziku, može do neke mjere, ali život se dešava u trenutku i to što se dešava i ostaje. Tako i ova muzika kojom se bavimo i koju takođe usavršavamo kroz sam pristup bavljenja sviranjem tog slobodnog izraza postajemo sve bolji i bolji. Pripremamo se mentalno za zajednički nastup, kojim ćemo sferama da se prepustimo i u koje strane da odemo. Možda i najvažnija stvar u izvedbi takve muzike je upravo ta samokontrola i poštovanje međusobno i dopuštanje jedno drugom da imamo potpunu slobodu i širinu u izrazu.
Tokom koncerata sa Slaven Ljujić triom imali ste priliku da nastupate sa francuskim saksofonistom Batistom Herbinom. Kako je došlo do saradnje s njim i šta Batist donosi vašoj muzici i zvuku?
Do saradnje je došlo preko mog prijatelja Žak Popea i prijateljice Maje Popović i tog jednog sjajnog projekta koji je u razvoju- “Jazz Bakan - France”. U pitanju je projekat koji se odvija između gradova Balkana i Francuske zahvaljujući kojem se putem džeza razvija jači odnos između te dvije regije. Kroz razvoj tog projekta u koji sam bio uključen upoznao sam Popea koji je osnivač “Couleurs jazz radija” koji me je i upoznao sa Herbinom u Parizu i odmah smo zasvirali zajedno. Radi se o jednom predivnom čovjeku koji je imao šansu da živi na Balkanu, tačnije u Srbiji i poznaje naš mentalitet. Herbin voli ovaj dio svijeta, te je predivan osjećaj kad sviramo zajedno. Svirali smo koncerte u Podgorici i na Cetinju u aprilu, zatim na Jazz festivalu u Bitoli i u Kotoru, a onda smo nakon toga imali i dva koncerta u Parizu od kojih je jedan bio samo trio, a drugi sa Herbinom. Sada smo imali taj treći nastup sa njim kao našim gostom. Sve u svemu, jako smo srećni što možemo sa njim da sviramo jer imamo jednu jaku međusobnu koheziju i veoma dobar zajednički zvuk. Kad sviramo sa Batistom svako svira svoje kompozicije i to bude jako zanimljivo, jer iz tog nekog free sviranja odemo i sviramo te spremne kompozicije. Zapravo imamo obije strane uključene. Batist nama donosi poseban zvuk i crtu jer se radi o priznatom virtuozu na saksofonu u svijetu. On je jedan od vodećih saksofonista mlađe generacije evropske i svjetske scene. Počastvovan sam što sviram u društvu fenomenalnih umjetnika i da na sami taj način i moja umjetnost cvjeta. To je i ljepota umjetnosti - međusobno dijeljenje i nesebično davanje.
Kako vidite svoju ulogu u savremenoj džez sceni, posebno u kontekstu Crne Gore i šireg regiona?
Svoju ulogu na džez sceni u kontekstu Crne Gore i šireg regiona vidim tako da čovjek upravo kroz ovakve projekte i više različitih projekata može da djeluje na samu scenu. Ako ima samo jedan projekat kojim se bavi, onda su mu dometi manji. Mogu da se pohvalim sa Slaven Ljujić triom gdje sam bubnjar, sa Kuhinjazzom - sekstetom gdje sam basista, bend lider i producent, sada već mogu da se pohvalim i sa Purple grame triom gdje sviram bas, a Ivan Marović gitaru i Martin Đorđević bubnjeve. To je novopečen džez fusion trio koji je zanimljiv i tu isto pripremamo album. Takođe, mogu da se pohvalim i ulogom perkusioniste u bendu Senkina Đeca koji polako radi na svom prvom albumu i singlovima koji će u sebi itekako donijeti brazilski džez i latino zvuk. Uopšte, uticaj na džez scenu i samu scenu što se Crne Gore tiče se vrši na taj način - imajući što više projekata i šireći pipke na sve strane, gledajući da različitim zvukom i žanrovski se malo više približi široj publici, a da to nije neka loša komercijalna muzika na koju su danas svi navikli. Takođe, sam osnovao Slaven Ljujić kolektiv - bend baziran na rad u Beogradu, tamo su i ljudi sa kojima nastupam. Najviše do sada smo nastupali u jednom džez i bluz klubu, mislim da ćemo tamo imati svirke jednom mjesečno. Tu je pored mene Enes Tahirović na klavijaturi, saborac iz Kuhinjazza, tako da što se Balkana tiče, polako se širimo i mislim da ćemo kroz određeno vrijeme moći da se pohvalimo kako sviramo po regionu.
Moto trija je “bez granica”. Još odavno za muziku važi floskula da “ne poznaje granice”, no muzičari sa ovih prostora mnogo teže grade karijere van Balkana. Kakva su tvoja iskustva i je li publika u Evropi i Svijetu, kao i kolege spremni da čuju nešto novo, inovativno?
Ta floskula za nepoznavanje granica je širok pojam. Mi jesmo ograničeni nažalost kad je u pitanju Crna Gora, jer nemamo izgrađenu scenu. Nemamo predstavnike u svijetu koji bi na neki lakši nači raskrčili put ljudima iz Crne Gore koji se bave muzikom da se lakše predstave. Imao sam sreću da živim u Americi i tamo osjetim tu scenu i sada već da krenem više da sviram, da sam prisutan na evropskoj džez sceni. Mislim da su ljudi u Evropi apsolutno mnogo otvoreniji i brže dolazi do saradnje. Tamo postoji temelj i sama baza je već odavno izgrađena, razvijena je scena, kao i muzički biznis, tako da kad dođe do stvaranja projekta ljudi na lakši način mogu da i svoj rad predstave u različitim zemljama. Kod nas je problematično i to što i kad čovjek stvori album, mora mnogo da se potrudi da uopšte se približi toj nekoj jačoj sceni. A da bi se približio jačoj sceni, mora dobro da zvuči uživo, da može da odsvira dobar koncert, pa da ima i predstavnike po tim evropskim prijestonicama koji će im pomoći da tu muziku rašire i da odsviraju koncert, kao mi sad u Parizu, da iz Pariza mogu da odu u Italiju ili Španiju. Kad je u pitanju nekomercijalna muzika, tu dolazi do problema svuda u svijetu zato što nekomercijalna muzika traži tu svoju određenu publiku kojoj je stalo do tog nekog kvaliteta koji nije popularan, gdje široke mase to ne poznaju. To je već na neki način kamerna muzika koja ima tu neku određenu publiku. Da se dođe do te muzike treba dosta upornosti, rada i truda. Mislim da se kod nas počela razvijati svijest i postoje određeni ljudi i underground bendovi koji se ne bave džezom, već rokrenrolom i raznim tim drugim žanrovima koji stvaraju muziku, snimaju i to je najljepša stvar. To jedino može i da postavi scenu na svoje noge- stvaranje muzike. Bez autorske muzike nema niko ništa, svirati čitav život tuđu muziku to je ograničavajuće i ne vodi ničemu.
Kolege u inostranstvu što se tiče našeg Slaven Ljujić trija su bili veoma zaintrigirani da čuju šta to mi radimo pošto to, makar što se tiče Pariza i pariske džez scene koja se dosta ugleda na američku, tamo neće čuti. Nisu očekivali da će čuti takav pristup muziciranju. To što mi radimo stvarno je jedinstveno i zahtijeva dosta hrabrosti. Dosta ljudi ide sigurnim putevima i koracima, svira se navježban repertoar, tačno se zna šta se svira. Mi smo se uhvatili potpuno nečeg drugog, gdje hoćemo kroz muziku da spoznamo šta to sve mi hoćemo da uradimo, što je podsvjesno, šta mi to možemo da uradimo i tu je u nama samima muzika koja se potpuno oslanja na emotivno stanje duha i svijesti, a i podsvijesti u tom datom trenutku. To je i najljepša stvar kod tog načina izvođenja muzike - što je svaki put drugačije. Svaki put možemo nakon što smo odsvirali koncert i kad poslušamo to, da zapravo vidimo u kakvom smo mi to stanju bili, sva trojica, tokom tog koncerta i uopšte dana. Šta se sve iz tog dana oslikalo na našu muziku.
Crna Gora ima školovane bubnjare
Slaven Ljujić je muzičko obrazovanje počeo na odsijeku za klasičnu gitaru. Opcinjen zvukom bubnjeva odlučuje da im se profesionalno posveti uporedo učeci gitaru u muzičkoj školi “Vasa Pavić” u Podgorici. Nakon završene srednje škole, odlučio je da napravi korak u svijet savremene muzike upisujuci poznati koledž za muziku Berklee u Bostonu.
Profesionalnu karijeru počeo je kao bubnjar i najmlađi član tada najvećeg crnogorskog Diksilend orkestra (“Gradski orkestar Niksic”). Najveći uticaj na njegovo muziciranje imali su Vinx De’ Jon Parrette (pjevač, perkusionista i kompozitor), sa kojim je radio na mnogim projektima.
Kao neko ko iza sebe ima visoko obrazovanje i svira udaraljke u mnogim sastavima, osvrnuo se i na nedavnu izjavu umjetničkog direktora Muzičkog Centra Crne Gore Marka Sinmovića da “u Crnoj Gori nema udarača koji su školovani i mogu da čitaju notaciju”.
“Žao mi je što vodeći ljudi iz tih institucija iz nekog razloga nijesu dovoljno informisani da u samoj zemlji postoje ljudi koji imaju već svjetske diplome kao što je Berkli diploma iz džez performansa i bubnjeva. Vjerujem da će takav stav da se promijeni kad ti ljudi budu upoznati sa tim. Pored mene, tu je i Martin Đorđević koji je doplomirao na džez akademiji u Sijeni baš bubnjeve, a postoji i Milorad Balić koji je diplomirao klasične udaraljke u Beogradu i koji upravo završava Master studije. Vjerujem da će da se vrati u Crnu Goru i da će imati priliku da nastupa sa tim istim orkestrom, pošto je on baš završio Akademiju za klasične udaraljke. Želim da se osvrnem na samu tu izjavu i da obavijestim javnost da u Crnoj Gori postoje školovani bubnjari i udarači koji i te kako umiju da čitaju note i koji se već godinama bave profesionalno sviranjem udaračkih isntrumenata”, napominje Ljujić.
“Upravo kroz ovaj način, nastupe i sve što radim želim da unaprijedim muzičku scenu i da sama javnost bude upoznata da na tom polju moderne muzike postoje svjetski školovani ljudi, koji su znanje sticali na svjetski priznatim akademijama”, dodaje Ljujić.
Bonus video:
