Petak posle Dana zahvalnosti (koji se slavi svakog četvrtog četvrtka novembra) obilježava se u Sjedinjenim Državama, a sada praktično i širom svijeta, kao vrlo poseban dan, tokom kog svi polude od kupovine.
Milioni ljudi izlaze na ulice i zatrpavaju tržne centre gazeći sve pred sobom, internet stranice se urušavaju i obaraju lani postavljene rekorde prodaje.
Ovaj globalni fenomen jednim imenom se naziva "Crni petak", potrošački ritual koji se ponavlja svake godine. Ali, da li je "Crni petak" izum modernog potrošačkog društva, da li je nastao u osvit doba "onlajn kupovine", ili ima starije korjene?
Кako je došlo do ideje
Postoji nekoliko teorija o porijeklu "Crnog petka" u Sjedinjenim Državama. Jedna od prvih koja je vjerovatno i najraširenija, ali i najvjerovatnije potpuno pogrešna jeste da je u vezi sa trgovinom robovima. Naime, trgovci crnim robljem snizili bi cijene dan nakon Dana zahvalnosti zbog nadolazeće zimske sezone.
Druga hipoteza, vjerodostojnija, je da je ovaj izraz nastao u petak, 24. septembra 1869. godine, kada su dva brokera sa Vol strita (Džej Gould i Džim Fisk) pokušala da monopolizuju cjelokupno tržište zlata u dogovoru sa čuvenim političarem Bosom Tvidom. Iako njihov naum nije urodio plodom, termin se zadržao. Tročlani tandem pokušao je da potkupi nekoliko političara i činovnika na visokim položajima, uključujući i određene sudije. Ali plan nije uspio, prvenstveno jer je cijena zlata pala u roku od nekoliko minuta, a sa njom i mnogi investitori, zbog čega je dan ostao poznat kao "Crni petak".
Izraz Crni petak korišćen je gotovo vijek kasnije, dan nakon Dana zahvalnosti, sredinom pedesetih godina prošlog vijeka. Prema telegrafskom listu, u subotu poslije praznika trebalo je da se odigra meč američkog fudbala između timova vojske i mornarice. Glavni grad Pensilvanije bio je potpunom kolapsu. Ulicama Filadelfije protekla je prava poplava ljudi koji su stigli u grad da obave božićnu kupovinu i gledaju najavljenu utakmicu. Zbog haosa koji je nastao policija je u tih nekoliko dana imala pune ruke posla, kasnije proglasivši taj dan kao "Crni petak". Trgovci iz Filadelfije potom su, veoma brzo, počeli da koriste taj izraz da bi opisali horde ljudi koji su se okupili u gradskim prodavnicama.
Termin je postao širepopularan 1966. godine, a prvi put se štampao u časopisu The American Philatelist, da bi se proširio po cijeloj zemlji nakon što je Njujork Tajms taj izraz upotrebio 19. novembra 1975. godine sa namerom da njime označi problem koji je nastao u gradu kao rezultat popusta dan nakon Dana zahvalnosti.
Uspjeh u 21. vijeku
Od tada termin je samo napredovao, a već u 21. vijeku tradicija kupovine proširila se na mnoge zemlje širom svijeta. Od 2013. godine 41 milion ljudi u Sjedinjenim Državama kupovalo je na "Crni petak", potrošivši ukupno 57,4 milijarde dolara, a prodaja na mreži dostigla je 1200 miliona dolara.
Izvor: Nacionalna geografija
Bonus video:
