Kada je bio najveći uspon ljudske civilizacije? Prema agentu Smitu, negativcu kompjuterskog programa u filmu “The Matrix”, to je bila 1999. godina. U kultnom prvom dijelu naučnofantastične franšize, ljudi su porobljeni od strane vještačke inteligencije, a ono za šta vjeruju da je stvaran svijet zapravo je simulacija. Prema agentu Smitu, virtuelna stvarnost, poznata kao Matriks, kreirana je upravo na kraju 20. vijeka, jer nakon toga za našu vrstu, sve kreće nizbrdo.
Osvrćući se unazad, mora se priznati da je Smit donekle bio upravu. Ekonomija je tada bila u procvatu, septembar 11. se još uvijek nije odigrao, a pandemija je bila daleko sjećanje na minule godine.
Ta 1999. godina bila je značajna i za filmsku industriju - dobili smo filmove kao što su “Fight Club”, “Office Space”, “Being John Malkovich” i naravno “The Matrix”, koji nas je natjerao da preispitamo svoj svijet, realnost i samo postojanje.
”The Matrix” je bio toliko uvjerljiv da je neke fanove ubijedio da se njegova radnja zaista dešava u stvarnosti.
U ovogodišnjem dokumentarcu “A Glitch in the Matrix” režisera Rodnija Ašera, veliki broj ljudi potvrđuje da zaista vjeruju da svi mi živimo u Matriksu.
Film Vačovski sestara bio je nesumnjivo dio sajberpanka, podžanr naučne fantastike sa futurističkom tehnologijom kombinovanom sa crnim distopijskim svijetom.
Četvrti film čija je premijera zakazana za 22. decembar, vratiće tri voljena lika koji su u prethodnim djelovima umrli, a to su naravno Neo, Triniti i Morfijus.
Iako radnja još uvijek nije u potpunosti jasna, centralna priča danas nam je bliža nego ikada prije. U svijetu u kojem je istina čudnija od naučne fantastike - šta nam novi “Matrix” film može ponuditi?
Početak sajberpanka
Ovaj termin skovan je 1983. godine kada je američki autor Brus Betke napisao “Cyberpunk”, kratku priču u kojoj grupa buntovnih klinaca živi u tehnološki naprednom društvu. Još jedan autor bitan za rani sajberpank je Filip K. Dik, ali tek pošto je njegov “Do Androids Dream of Electric Sheep” adaptiran za bioskopska platna 1982. godine, pod nazivom “Blade Runner”. Ovaj film postao je jedan od najznačajnijih u svijetu sajberpanka. U spisak se ubrajaju i japanska manga serija “Akira” i anime istog naziva, ali i roman “Neuromancer” i role-playing društvena igra “Cyberpunk 2000”.
Ono što je karakteristično za sajberpank jeste velika razlika između bogatih i siromašnih, kao i visoka stopa kriminala, narkotici, korpumpirana vlada, zagađenje vazduha, klimatske katastrofe... Najkraće rečeno: Razvijena tehnologija i loš život.
Još jedna stvar bila je karakteristična za ovaj pravac - pobunjenici poput Nea.
”Mislim da je jedan od ključnih elemenata rečenica: “ulica nalazi svoj način za korišćenje stvari”, objašnjava jedan od sajberpank autora Nil Stivenson.
”Kada je elektricitet postao dostupan svima, puno toga je počelo da radi na struju. Inženjeri su počeli prirodno da razmišljaju u pravcu stvaranja mašina za pranje veša, tostera, pa na kraju i automobila. Ali mislim da niko od njih tada nije pomislio na električnu gitaru. Čak i da jesu, nisu mogli ni pretpostaviti koliko će biti moćan pokret u modernoj muzici”, ističe za BBC Stivenson.
”Da ste tako nešto napisali u romanu objavljenom 1920. godine, čitaoci bi to vidjeli kao nešto bizarno. Ali to je ono što se desilo. Tako su za mene električne gitare klasičan sajberpank fenomen”, smatra autor “Snow Crash” romana.
Sajberpank danas je u procvatu, što dijelom dokazuje i video igra “Cyberpunk 2077” u kojoj igrači zaposijedaju napušteni grad 50 godina u budućnosti, a koja je najprodavanija proteklih godina, a za samo mjesec dana od kako se našla u prodaji, kupljeno je više od deset miliona.
Jedan od njenih likova, Džoni Silverhend, kojeg igra zvijezda “The Matrixa” Kijanu Rivs, inspirisao je neprofitnu organizaciju Limbitless da štampa 3D verzije njegove vještačke ruke za sve ljude kojima je stvarno amputirana.
U međuvremenu, serije žanra sajberpank “Blade Runner: Black Lotus”, “Cowboy Bebop”, “Altered Carbon”, “Omniscient” i “Ad Vitam”, ostvarile su veliki uspjeh. Čak je i u muzici uticaj sajberpanka prepoznatljiv, a primjeri su spotovi u kojima se pojavljuju hologrami i letjeći automobili.
Ali šta je to što pokreće sajberpank? Možda to što je naše okruženje postalo previše slično svim tim prikazima koje smo gledali ili čitali. Zapravo, živimo u eri koju su mnogi kreatori djela sajberpanka vidjeli kao daleku budućnost.
”Blade Runner” i “Akira” su smješteni u 2019, “Cyberpunk 2020” u 2020, “Johnny Mnemonic” u 2021... Još uvijek nemamo letjeće automobile i kiborge u našem društvu, ali sajberpank kao ideja je jači nego ikada.
Koncept koji je osvojio svijet
Vilijam Gibson je upotrijebio naziv sajberpank u “Burning Chrome”, prije nego što je popularizovan u romanu “Neuromancer”, kultnom hitu u kojem haker Henri kreće u misiju u virtuelnu realnost zvanu Matriks.
”Svjesna halucinacija kojoj se svakodnevno predaje milijarde ljudi”, riječi su kojima Gibson opisuje nešto što se danas može iskoristiti za internet mrežu.
On je popularizovao i naziv megakorporacija, aludirajući na konglomerate sa monopolističkim moćima uz pomoć kojih upravljaju vladama.
Neki bi rekli da su megakorporacije danas realnost, jer ih vode ljudi moćniji od predsjednika.
Stivenson ističe da još uvijek nemamo zlikovce koji stoje iza velikih kompanija, ali da smo “nekako došli do tačke kada kao društvo gledamo na milijardere kao na ljude koji rješavaju probleme”.
Virtuelna stvarnost, viđena u “The Matrixu”, “Neuromanceru” i drugim postala je naročito popularna tokom pandemije, omogućavajući ljudima da prisustvuju svirkama, festivalima, treninzima, protestima “Black Lives Matter”, pa čak i vježbanju operacija, bez napuštanja domova.
Sve to omogućeno je zahvaljujući “augmented reality” (proširena stvarnost) u vidu naočara i kontaktnih sočiva.
Tu su i kriptovalute, koje je Nil Stivenson predvidio u romanu “Cryptonomicon” iz 1999. godine.
Džon Henke, bivši direktor odsjeka Google kompanije, koji je kreirao Google Earth, inspirisan fiktivnim softverom iz “Snow Crasha” koji omogućava da likovi vide planetu uz pomoć replike.
Još jedan fan djela “Snow Crash” je i koosnivač Googlea, Sergej Brin, koji je nedavno u jednom intervjuu otkrio da je počeo da pravi spisak ljudi koji su nešto osmislili inspirisani tom knjigom, ali je “u jednom trenutku prestao, jer je lista postala predugačka”.
Iako metavers koji je centar radnje pomenute knjige, još uvijek ne postoji, posljednjih mjeseci smo mu veoma blizu, nakon što je Facebook objavio da bi mogao kreirati jedan.
”Prisustvo u internetu, a ne samo gledanje”, opisao je Mark Zakerberg, osnivač Facebooka, koji je čak i kompaniju preimenovao u Meta.
”Bićete u mogućnosti da radite sve što možete zamisliti: sresti se sa porodicom i prijateljima, ići na posao, učiti, igrati se, kupovati”, dodao je on.
”Nemam ništa sa tim što Facebook kreira metavers”, ogradio se Stivenson u oktobru, ali to nije u potpunosti istina, jer je zaposleni u Facebooku, Din Iklis otkrio da je Zakerberg sve menadžere u kompaniji natjerao da pročitaju “Snow Crash”.
Kao i u djelu Stivensona, i u Zakerbergovom metaversu će postojati avatari koji će predstavljati ljude, a njima će se upravljati uz pomoć naočara, ali i telefona i kompjutera.
Da li fanovi sajberpanka griješe?
Svi oni koji se dive metaversu možda treba da razumiju da distopija prikazana u “Snow Crashu” nije otisak boljeg svijeta.
“Knjiga je na neki način distopijska i upozoravajuća. Pokušaj da se implementira sve iz nje možda ne šalje dobru poruku”, kaže Stivens, ali se ne usuđuje da odbaci metavers u realnosti.
”Metavers sam po sebi, onako kako je opisan u knjizi, zaista ne ide u jednom ili drugom pravcu. To je neutralna komunikacija koju koristi više ljudi na različite načine. Neki su loši, ali obični ljudi samo žele da održe komunikaciju međusobno, na način na koji to danas radi Zoom. Neki ljudi možda koriste Zoom da planiraju pljačku banke, ali ga drugi koriste za dobrotvorne ustanove ili kreativnost”, ističe on.
Ipak, oni koji navijaju za metavers možda propuštaju poentu, a Vilijam Gibson otkriva da je cenzurisao sam sebe, pa neke ideje nije dodao u knjigu, jer nije želio da ih neko kopira u stvarnosti.
”Sajberpank je upozorenje, a ne inspiracija”, kaže i Majk Pindsmit, dizajner igre “Cyberpunk 2077”.
Ovaj citat pojavio se i u CYBR magazinu 2018. godine koji je posvećen futurističkoj tehnologiji.
Prevela i priredila
Mirela Zogović
Bonus video:
