U doba društvenih mreža, citati poznatih autora su među najčešćim objavama, a u sveopštem trendu motivacionih postera i memea, često se dešava da bilo šta ispisano u toj formi bude uzeto kao apsolutno tačno. Tako nastaju i pogrešni citati, pa se često pored slike Iva Andrića ili Meše Selimovića nalazi u najboljem slučaju parafraza, a dosta često i čitave rečenice koje nemaju nikakve veze sa njima.
Taj problem je zainteresovao Garsona O'Tula, istraživača koji započeo projekat Quote investigator preko kog traga za porijeklom citata. On je objavio knjigu pod nazivom “Hemingway Didn’t Say That: The Truth Behind Familiar Quotations" (Hemingvej to nije rekao: Istina iza poznatih citata), u kojoj se nalazi zbirka objava sa sajta, ali i teorije o tome kako nastaje pogrešno pripisivanje izreka.
"Kada sam počeo, bilo mi je misteriozno odakle dolaze pogrešni citati, i bilo je zanimljivo da nekada pronađeš dokaze koji te vode ka tačnom momentu kada je citat nastao, priča on za NY Times. O'Tul za objave koristi alijas, a pravo ime mu je Gregori Saliven, bivši je nastavnik i istraživač u naučnom odjeljenju Džon Hopkinsa, a sada se bavi pisanjem.
On je identifikovao deset najčešćih mehanizama koji dovode do pogrešnog citiranja ili pripisavanja citata porgrešnom autoru.
Jedan od tih mehanizama je "tekstualna približnost", kada poznatoj osobi pripisuju citat jer se ime te osobe našlo u blizini objavljenog teksta. Drugi mehanizam je "trbuhozborenje", kada izjava o nečijem radu se doživljava kao da su ustvari riječi opisane osobe.
Tim principa je Saliven otkrio da su neki od citata koji se pripisuju Marku Tvenu, ustvari bili prvobitno pripisivani Džonatanu Sviftu, ali da ih je i on "pokupio" od jednog sveštenika iz viktorijanske ere. Takođe, jedan od citata Čehova, je ništa drugo do objava iz knjige koja je stara svega četrdesetak godina, i bavi se istorijom pozorišta te se citira jedan holivudski film iz sredine 20. vijeka. U tom filmu je u scenariju iznesen citat: "Svaki idiot može da se nosi sa krizom, življenje dan za danom je ono što te troši". Ispostavilo se da je scenario pisao Kliford Odets, nasljednik dramske tradicije Antona Čehova i on u toj jednoj liniji, odao počast svom uzoru. Tek deset godina nakon objave knjige je počeo citat da se pripisuje Čehovu.
Od ranije je poznat primjer jednog od najčuvenijih svjetskih citata koji se pripisuje Volteru: "Možda se ne slažem sa tim što govoriš, ali ću do smrti braniti tvoje pravo da to kažeš". Međutim, to je citat iz knjige "Volterovi prijatelji", koju je napisala Evelin Beatris Hol koje doista odslikavaju Volterove principe, ali tačan taj citat nikada nije lično zapisao ili izgovorio, a da je to zabilježeno.
Drugi mehanizmi koje Saliven su proces pojednostavljivanja citata tokom vremena, zatim poslovična pamet gdje se citat diže na nivo poslovice jer mu je autor nepoznat, zatim realna bliskost kada poznat autori bude pogrešno naveden kao izvor jer je u stvarnosti blizak sa pravim autorom... Neki od mehanizama su i sličnost imena stvarnog i pripisanog autora, zatim naravno tu su i potpune izmišljotine, zatim istorijska fikcija gdje autori u nekom umjetničkom djelu stavljaju poznatoj ličnosti riječi u usta, a onda se to uzima kao istorijski tačno, a ne kao fiktivno djelo, a dešava se i da poznata osoba citira nekog manje poznatog i tako praktično preuzme citat.
Bonus video:
