Posle Drugog svetskog rata, SAD je bila neosporno najveća svetska ekonomska sila, a ona je verovala da je njena vojska jednako moćna.
A opet, posle najmanje osam godina borbi, uprkos ulaganju beskrajnih resursa u vidu novca i ljudstva u sukob, SAD su poražene od snaga Severnog Vijetnama i njihovih gerilskih saveznika Vijetkonga.
Na pedesetu godišnjicu od konačnog povlačenja američkih borbenih snaga (29. marta 1973. godine), pitali smo dvojicu stručnjaka i akademika kako to da su SAD izgubile Vijetnamski rat.
Desilo se to na vrhuncu Hladnog rata - komunističke i kapitalističke svetske sile bile su u sukobu jedne sa drugima.
Francuska, koja je bankrotirala u Drugom svetskom ratu, pokušala je da zadrži koloniju u Indokini i u tome nije uspela, a mirovna konferencija podelila je današnji Vijetnam na komunistički sever i južnu državu koja je uživala podršku SAD.
Ali poraz Francuza nije okončao sukobe u zemlji i motivisane strahom da će se, ako čitav Vijetnam postane komunistički, isto desiti i sa okolnim zemljama, SAD su ušle u rat koji će trajati decenijama i odneti milione života.
- Masakr u Mi Laju - zataškavanje zločina američke vojske
- Zašto se Kabul poredi sa povlačenjem Amerikanaca iz Vijetnama
- Kako je propala potraga za iračkim tajnim oružjem
- Gde su ključni igrači rata u Iraku 20 godina kasnije
Kako je, dakle, najjača vojna sila na svetu izgubila rat od pobunjenika i novoformirane države u osiromašenoj jugoistočnoj Aziji?
Evo šta su dvojica stručnjaka imala da kažu o nekim od najčešćih objašnjenja za to.
Zadatak je bio prevelik
Sasvim sigurno je vođenje rata na drugom kraju sveta ogroman poduhvat.
Na vrhuncu rata, SAD su imale više od pola miliona vojnika u Vijetnamu.
Cena je bila zapanjujuća - izveštaj američkog Kongresa iz 2008. godine procenio je ukupne troškove rata na 686 milijardi dolara (više od 950 milijardi dolara u današnjem novcu).
Ali SAD su potrošile više od četiri puta više u Drugom svetskom ratu i pobedile, a nedugo pre toga vodile su rat na daljinu u Koreji, tako da im nije nedostajalo samopouzdanja.
Doktor Luk Midap, specijalista za američku spoljnu i odbrambenu politiku sa Univerziteta Sent Endrjuz u Velikoj Britaniji, kaže da je u ranim godinama rata vladalo opšte osećanje optimizma.
„To je jedna od istinski neobičnih stvari koje su obeležile čitav Vijetnamski rat", kaže on za BBC.
„SAD su bile savršeno svesne mnogih problema - vladala je velika skepsa da li američka vojska uopšte može da operiše u tom okruženju, a opet, sve do 1968. godine, američka vlada je bila uverena da na kraju može da pobedi."
To uverenje će, u međuvremenu, splasnuti - njega je posebno narušila komunistička Tet ofanziva u januaru 1968. godine - a na kraju će odsustvo kongresne podrške plaćanju rata primorati Ameriku na povlačenje borbenih trupa 1973. godine.
Međutim, doktor Midap se pita da li je uopšte trebalo da američke trupe idu u Vijetnam, baš kao i drugi stručnjak, profesor Tuong Vu, šef odseka za političku nauke na Univerzitetu u Oregonu, u SAD.
Američke snage nisu bile spremne za ovu vrstu borbi
Holivudski filmovi često predstavljaju mlade američke vojnike kako se muče po vijetnamskim džunglama, dok se vijetkongovski pobunjenici spretno kreću kroz gusto rastinje i prelaze u iznenadne napade.
„Svaka masovna vojska će imati poteškoća sa borbama u nekim od okruženja u kojima su se borile SAD", priznaje doktor Midap.
„Ova zemlja ima delove koji spadaju među najgušće džungle koje možete da nađete bilo gde u jugoistočnoj Aziji."
Ali, kaže on, razlika u sposobnosti između dve strane mogla bi biti preuveličana.
„Postoji mit koji je nastao tokom rata da američke vojska ne može da izađe na kraj sa tim okruženjem, dok su Severni Vijetnamci i Vijetkong naviknuti na njega - to nikad zapravo nije bila istina", kaže on.
„Severni Vijetnamci i Vijetkong su se i sami izuzetno mučili boreći se u takvom okruženju."
Prema doktoru Midapu, značajnije je to što su pobunjenici uvek bili ti koji su birali vreme i lokaciju borbi, pa su mogli lako da se povuku na bezbedne položaje duž granice u Laosu i Kambodži, gde je američkim snagama obično bilo zabranjeno da ih prate.
Za profesora Vua, do poraza je dovela usredsređenost SAD na borbu protiv gerile Vijetkonga.
„Pobunjenici s juga nikad ne bi uspeli da pobede Sajgon", rekao je on za BBC.
Ali ova strateška greška, kaže on, omogućila je redovnim trupama vojske Severnog Vijetnama da ulaze na jug i te infiltrirajuće snage dobile su rat.
SAD su izgubile rat kod kuće
Ovaj sukob često se naziva „prvim televizijskim ratom" i dobio je do tada neviđen stepen medijske pažnje.
Godine 1966, američki Nacionalni arhiv procenjuje da je 93 odsto američkih porodica imalo televizijski prijemnik kod kuće, a snimci koje su gledali bili su manje cenzurisani i direktniji nego u prethodnim ratovima.
Zbog toga su snimci borbi oko američke ambasade u Sajgonu tokom Tet ofanzive bili toliko upečatljivi.
Publika je maltene u realnom vremenu mogla da vidi da Vijetkong može da dovede sukob u samo središe vlade Južnog Vijetnama - i u dnevne sobe američke javnosti.
Od 1968. godine pa nadalje, izveštavanje uglavnom nije bilo povoljno po rat - slike ubijanja, sakaćenja i mučenja nevinih civila prikazivane su na televiziji i u novinama, a mnogi Amerikanci bili su užasnuti time i okrenuli su se protiv rata.
Iznikao je ogroman protestni pokret sa masovnim mitinzima održavanim širom zemlje.
Na jednim takvim demonstracijama 4. maja 1970. godine, četiri mirna studentska demonstranta na Državnom univerzitetu Kent u Ohaju ubili su članovi Nacionalne garde.
„Masakr na Kentu" samo je okrenuo još više ljudi protiv rata.
Izuzetno nepopularna regrutacija mladih takođe je imala katastrofalne posledice po moral, baš kao i slike kovčega sa telima američkih vojnika koji su stizali kući - u ratu je poginulo ili nestalo oko 58.000 američkih regruta.
Za profesora Vua, to je bila ogromna prednost za sever: iako su njihovi gubici bili mnogo veći, njihova totalitarna država držala je apsolutnu kontrolu nad medijima i monopol na informacije.
„SAD i Južni Vijetnam nisu imali kapaciteta niti volje da oblikuju javno mnjenje do mere do koje su to činili komunisti", kaže on.
„Oni su imali masivni propagandni sistem. Zatvorili su granice i gušili svaku pobunu. Ko god se nije slagao sa ratom, išao je u zatvor."
- Nije lako biti prvi čovek Amerike - predsednici i mentalno zdravlje
- Džonson, Klinton, Tramp (i Nikson): Svi članovi „ozloglašenog" kluba
- „Nedelja koja je promenila svet“: Kako se Kina pripremala da dočeka Niksona
SAD su izgubile i bitku za naklonost naroda Južnog Vijetnama
Ovo je bio posebno brutalan rat tokom kog su SAD upotrebile čitav dijapazon jezivog naoružanja.
Korišćenje napalma (petrohemijska zapaljiva materija koje gori na 2.700 stepeni i zalepi se za sve što dodirne) i „ejdžent orindž" (još jedno hemijsko oružje koje se koristi za uskraćivanje šumskog zaklona neprijatelju, ali koje je takođe uništavalo useve izazivajući masovnu glad) imali su posebno štetan uticaj na percepciju SAD među ruralnim stanovništvom.
U misijama sa naređenjem „pronađi i uništi" ubijeno je nebrojeno mnogo civila u događajima kao što je masakr u selu Mi Laj 1968. godine, tokom kog su američki vojnici ubili nekoliko stotina vijetnamskih civila u najozloglašenijem incidentu iz čitavog Vijetnamskog rata.
Broj ubijenih civila otuđio je lokalno stanovništvo koje nije nužno naginjalo podršci Vijetkongu.
„Nije da su većina naroda Južnog Vijetnama bili posvećeni komunisti - većina ljudi samo je želela da živi svoj život i da izbegne rat kako god može", kaže doktor Midap.
Profesor Vu se slaže da su SAD imale problema sa sticanjem naklonosti naroda.
„Uvek je stranoj vojsci teško da zadovolji ljude - uvek možete da očekujete da neće biti previše voljena", kaže on.
Komunisti su imali bolji moral
Doktor Midap veruje da su uopšteno gledano ljudi koji su odlučili da se bore na komunističkoj strani bili mnogo više posvećeni ostvarivanju pobede od ljudi koji su bili regrutovani da se bore na južnokorejskoj strani.
„Postoje studije koje su SAD sprovodile tokom rata koje potvrđuju da je došlo do ogromnog broja saslušavanja komunističkih zatvorenika", kaže on.
„I američko ministarstvo odbrane i korporacija Rend (ekspertska grupa povezana sa američkom vojskom) proizveli su studije za pojačavanje motivacije i morala koje se bave time zašto se bore vojnici Severnog Vijetnama i Vijetkonga, i zaključak do kog su sve jednoglasno došle jeste da su oni motivisani zato što doživljavaju ono što rade kao patriotski čin - ponovno ujedinjenje zemlje pod jednom vladom."
Sposobnost komunističkih snaga da nastave uprkos ogromnom broju žrtava verovatno je još jedan dokaz snage njihovog morala.
Američko rukovodstvo bilo je opsednuto idejom broja mrtvih - ako uspeju da ubijaju neprijatelja brže nego što te trupe mogu biti zamenjene, komunisti će izgubiti volju za borbom.
U ratu je ubijeno oko 1.100.000 Severnih Vijetnamaca i Vijetkongovaca, a opet su komunisti uspevali da popune vlastite redove sve do samog kraja rata.
Profesor Vu nije siguran da li je sever imao bolji moral, ali priznaje da je indoktrinacija koju su prolazile severne trupe pretvarala ljude u „oružje".
„Oni su uspevali da navedu ljude da veruju u borbu. Zahvaljujući propagandi i obrazovnom sistemu, uspevali su da pretvore ljude u prave metke."
Vlada Južnog Vijetnama bila je nepopularna i korumpirana
Doktor Midap smatra da je ključni problem sa kojim se suočavao jug bio nedostatak kredibiliteta, kao i veze sa bivšom kolonijalnom vlašću.
„Podela na Severni i Južni Vijetnam uvek je bila veštačka, do koje je doveo Građanski rat", kaže on, „ne postoji kulturni, etnički ili lingvistički razlog da se Vijetnam deli na dve zemlje."
On smatra da je jugom počela da vlada verska manjina - katolici.
Iako je ova grupa zastupala možda svega 10 do 15 odsto stanovništva (Vijetnam je većinski budistički), mnogi sa severa bežali su na jug da bi izbegli progon, stvorivši ono što doktor Midap naziva „kritičnom masom" u politici juga.
A ti južni političari, poput prvog predsednika juga Ngo Din Diema, imali su moćne katoličke prijatelje u Americi - ljude kao što je predsednik Džon F. Kenedi.
Ova dominacija verske manjine „učinila je državu Južnog Vijetnama nepopularnom kod ogromne većine stanovništva, koji su bili budisti", kaže doktor Midap.
To je dovelo, smatra on, do krize legitimiteta i vlade koju je većina Vijetnamaca doživljavala kao strani uvoz, nasleđe francuskog kolonijalizma, jer su se mnogi katolici borili na strani Francuza.
„Samo prisustvo pola miliona američkih vojnika potcrtavalo je činjenicu da se ova vlada oslanjala na strance u svakom zamislivom pogledu", dodaje doktor Midap.
„Južni Vijetnam nikad nije bio politički projekat koji može da ubedi veliki broj ljudi da je vredno boriti se i umreti za njega."
Ovo, kaže on, postavlja pitanje da li je uopšte trebalo slati američke trupe kao podršku državi koju opisuje kao izjedenu korupcijom.
„Od njenog nastanka do njenog uništenja, Republika Vijetnam bila je jedna izuzetno korumpirana država, što je bilo pogoršano ogromnim uplivom američke pomoći od 1960. do 1975. godine - to je potpuno narušilo privredu Južnog Vijetnama", kaže on.
„To je praktično značilo da niko ne može da dođe ni do kakvog položaja, civilnog ili vojnog, a da ne podmiti nekoga."
Tako nešto, smatra on, ostavilo je ogromne posledice na oružane snage.
„To znači da SAD nikad nisu mogle da izgrade pouzdanu, sposobnu vojsku Južnog Vijetnama", kaže on.
„I zato je oduvek bilo neminovno - a čak je i američki predsednik Ričard Nikson priznao da je neminovno - da se država Južni Vijetnam u jednom neodređenom trenutku u budućnosti, kad američke trupe budu otišle, raspadne."
SAD i Južni Vijetnam su se suočavali sa ograničenjima koja sever nije imao
Profesor Vu se ne slaže da je poraz juga bio neminovan i smatra da američko učenje o Vijetnamu obično traži izgovore.
„Oni žele da okrive nekoga za poraz, a najlakše je okriviti Južne Vijetnamce", kaže on, dodavši da su kritika korupcije i favorizovanje katolicizma u američkim izveštajima preuveličani.
„Bilo je mnogo korupcije, ali ne na nivou koji bi doveo do gubitka rata. Ona je stvorila mnogo nesposobnosti i neefikasnih vojnih jedinica, ali celokupno gledano, vojska Južnog Vijetnama se borila veoma dobro", tvrdi on.
Čak toliko dobro, veruje profesor Vu, da bi bilo bolje za jug - koji je tokom rata izgubio od 200.000 do 250.000 vojnika - da je sam vodio sve borbe, doduše uz američko oružje i sredstva.
Na kraju, za profesora Vua, odlučujući faktor bio je sposobnost severa da veoma dugo održava potpunu ratnu mašineriju - što je bila koncentracija dejstava kojoj liberalniji jug naprosto nije mogao da parira.
Sama priroda političkog sistema značila je da je javnost verovala u rat i manje znala za žrtve.
„SAD i Južni Vijetnam naprosto nisu uspevali da oblikuju javno mnjenje onako kako su to uspevali komunisti", kaže profesor Vu.
„Uprkos velikim gubicima u ljudstvu, oni su ipak uspevali da mobilišu ljude", ističe on, što je značilo da su vojne taktike kao što su samoubilački napadi u 'ljudskim talasima' bili dostupni severu, ali ne i jugu."
Ključno, dodaje on, finansijska i vojna podrška severu od Sovjetskog Saveza i Kine nije posustajala, kao što jeste američka podrška jugu.
Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
Bonus video:
