O čemu se radi kad se u Evropi radi o „Evropi“? Ko duže posmatra, taj zna da svaka evropska zemlja pod „Evropom“ i onim što Njemci u svom idealizmu zovu „evropskom idejom“ zamišlja nešto drugo, a sve u zavisnosti od sopstvenih nacionalnih iskustava i interesa. Ono što je jedan analitičar nedavno proglasio „sakralizacijom Evrope“ u Njemačkoj ide ruku pod ruku sa rutinskom ekskomunikacijom svih koji sumnjaju u EU i njihovim javnim obilježavanjem kao „euroskeptika“ ili čak i „anti-evropljana“. Tačno na tom ćošku će vas sačekati obznana bezalternativne kancelarke: „Ako propadne euro, propala je Evropa“ iskaz, kojim je felerično konstruisana zajednička valuta dijela Evrope takođe postsakralizovana.
Ko se usudi da sada ne salutira, rizikuje izgon ispod ustavnog štita, jer je „izviđač desnice“, sem u slučaju da je već predhodno - da stvar bude jednostavnija - ocrnjen kao čisti desničar, a u najidealnijem slučaju kao član mrskog nam AfD. Time vlada, opozicija, mediji i svakolika udruženja zajedničare u naporu da svima utuve kako nema interesa za nacionalnim Evropa-diskursom, a posebno ne njemačkim, nego samo ideja, preciznije Ideje, one „evropske“, a vjera u nju je moralna obaveza i za one članice EU kojima euro - za interes njemačkog trgovačkog bilansa - isisava i posljednju kap ekonomske krvi.
Okretni manevri znavene fizičarke
Iza svega toga stoji jedan politički sistem mutnjikave zatvorenosti, održavan kroz nebroj misaonih, govornih i upitnih zabrana, štićen od „svih demokratskih snaga“, a posvećen kroz desetogodišnji proces sazrijevanja „Sistema Merkel“.
Srce sistema je tehnika vladanja zvana „asimetrična demobilizacija“, uparena sa transformacijom njene pozicije sa kancelarisanja u jednu vrstu personaliziranog vladičanstva. I dok asimetrična demobilizacija birača drugih partija - kroz izbjegavanje javne konfrontacije sa njihovim ciljevima - ima zadatak da te birače obeshrabri da izađu na glasanje, personalizovano vladanje se temelji na prikazu postideoloških političkih manevarskih zaokreta kao doživljaja vazda novih ličnih političkih pokrštavanja, koja građani saosjećajno prate i diskutuju, vođeni vladinom službenom PR-mašinerijom a uz pomoć medija, svih ionako manje-više odanih vladi.
Personalizacija ispunjava ponor praznine legitimacije - nastale primjenom besperspektivne, ali zato pragmatične, „kako vam drago“ politike - time što splet politikom moći iznuđenih promjena programa i koalicija predstavlja kao lični razvojni roman. Preduslov za to je javnost kratkog pamćenja, omanjeg intelektualnog imperativa konzistentnosti, ali veoma visokog sentiment-potenijala, koja je u brazdu uvedena institucionalnim ili moralnim isključivanjem bilo kakavih kritičkih pitanja.
Najbolji primjer: vratolomna pirueta kojom je svojevremena „atomska kancelarka“, do noć pred Fukušimu prvoborac za anuliranje Zeleno-SPD politike izlaska iz atomske energije (jer je za ime Božije kao „fizičarka i naučnica“ naučno bila ubijeđena u prihvativost rizika nuklearnih centala, nevezano što se u Černobilju samo jednim pogledom mogla uveriti u suprotno), nedjelju dana posle Fukušime (sve i dalje ostajući ubijeđena „fizičarka i naučnica“) upravo zbog neprihvatljivosti rizika nuklearnih centrala preko noći postala „kancelaraka energetskog zaokreta“.
Takvi piruetni manevar-zaokreti u Njemačkoj bivaju olakšani poslovnikom parlamenta, koji kancelara oslobađa neugodne obaveze koju ima npr. britanski premijer: da u parlamentu 4 puta nedjeljno diskutuje sa šefom opozicije, koji ga propituje u unakrsnom ispitivanju. Nasuprot tome, Njemačka umjesto „Prime Minister’s Question Time“ ima TV-pričaonicu kod TV-voditljke Ane Vil i diskusije u njenom TV-šou. Čime su ama baš svi izgleda posve zadovoljni.
Ko je zatvorio balkansku rutu?
Svaka država na svoj način, moglo bi se odgovoriti. Ali nacionalne specifičnosti njemačke politike u Evropi, čije su države jedna na drugu poprilično već srasle, imaju eksterne efekte veoma destruktivnog svojstva. Jezgro novonjemačke ideologije je, naime, da podrzumijeva da je njemačka politika u stvari evropska, kao politika proistekla iz evropskog identiteta za evropske interese, a to već i stoga što njemačkog identiteta i njemačkih interesa ne može više da bude. Uz to vezano stiže i moralni zahtjev da svi ostali Evropljani imaju da prate njemačku politiku, što može da izazove samo otpor, umnožen neuračunljivošću njemačke vladine politike „One-Women-Show“ (savezni predsjednik Roman Hercog i njegov „Konvent za Njemačku“), koja slijedi imperative unutrašnjopolitičke partijske i politike moći, a koja je u najmanju ruku isto tako eksepcionalna kao i politika svake druge zemlje.
Tako se već i za Njemce zbunjujuće promjene pozicija, imanentne Sistemu Merkel, prenose na savezničke zemlje a faktičko predefinisanje evropske i politike država članica za njemačke ciljeve - opštinarenje nacionalnih identiteta i suvereniteta ostalih evropskih zemalja u cugu preetiketiranja njemačke politike i identiteta kao evropskog - biva internacionalnim izvorom opasnosti.
Kao i pri spasavanju eura, tako se i u izbjegličkoj politici može jasno ilustrovati razarajuća dinamika novonjemačkog specijalanog pristupa, što počinje sa iščuđavanjem nad njemačkom „dobrodošličkom kulturom“ skoro svuda sem u Njemačkoj, a koje daleko prevazilazi normalni nivo međunarodno ubičajeno-korektnog ophođenja prema strancima. Ovo iščuđavanje biva pojačano u inostranstvu i kroz kao zastrašujuće djelujuću njemačku nacionalnu kulturu konsenzusa, koja konformistička prihvatanja i najčudnovatijih tvrdnji pretvara u, za narodni kolektiv, obligatornu kategoriju.
Tako u Njemačkoj imate da vjerujete, još bolje da ispovijedate, kategorije koje ćemo sada nabrojati, a ako u njih javno sumnjate onda se nalazite u opasnosti izgona iz demokratske komunikacije. A to su: da se međudržavne granice u 21. vijeku ne daju održavati, ali ako ih u Makedoniji ili Mađarskoj zavorite, onda je to protiv ljudskih prava, što ama nikako nije slučaj ako pod njemačkom komandom zatvorite granicu između Turske i Grčke; da između azilanata, izbjeglica i migranata nema pravljenja razlika; da kod migranata postoji samo Push a nikad Pull; da su izbjeglice izbjeglice pa makar se radilo o otpuštenim prevodiocima američke armije u Avganistanu, koje njihov bivši poslodavac iz vjerovatno dobrih razloga neće da pripusti u svoju zemlju; da se pomoć jednom migrantu i humanitarna obaveza prema njemu procjenjuju na osnovu toga da li ima dovoljno novca da plati švercere i snage da prepješači Balkansku rutu te dokle će stići na njoj; da ne smije da bude „gornjih granica“ za prihvat migranata, a da mjere koje je Merkel dogovorila sa turskim dikatorom u cilju zaustavljanja rijeke izbjeglica nisu u koliziji sa tom maksimom; da isto važi i za mjerenje broja ubuduće iz humanitarnih razloga prihvativih Sirijaca i to po osnovu broja njihovih zemljaka uhvaćenih pri pokušaju da maritimno dosegnu početak u međuvremenu zamandaljene Balkanske rute; da je „zatvaranje Balkanske rute“ posle sramotnih dešavanja na dočeku Nove godine u Kelnu uslijedilo kao odluka „Evrope“ pod vođstvom njemačke kancelarke a ne na osnovu odluka Austrije i Slovenije, zbog čega je ovo zatvaranje potpuno u skladu sa „našim vrijednostima“, jer da je bilo ko drugi donio tu odluku, ne bi bilo tako.
Bez gornjih granica
Najzad, Njemci imaju čvrsto da vjeruju da odluka da se njemačke granice otvore nema ama nikave veze sa političkom potrebom korekture imidža kancelarke, kao posljedice uništavanja grčkog zdravstvenog sistema od strane njemačke politike štednje, još manje sa ubrzanim planiranjem koalicionih kombinacija za 2017, a tek nema ništa sa nepremostivim otporom u Merkelkinoj CDU protiv bilo kakvog zakona o imigraciji, sve spojeno sa jasno predvidivim posljedicama tog otpora na njemačko tržište rada i penzionu politiku.
Ne, Njemci moraju čvrsto da vjeruju da za ovu odluku imaju da zahvale isključivo svevodećem moralnom impulsu njihove kancelarke kao ličnosti, zbog čega o tome nije bila potrebna ni odluka vlade, ni parlamenta, ni praćenja slova bilo kog važećeg zakona. Ne, čak ni običnog pisanog upustva nadležnim graničnim organima: dovoljan je bio samo jedan telefonski poziv.
U državama članicama EU je vođenje njemačke političke javnosti na kratkom štapu moralo tim više zastrašujuće da izgleda jer je i od članica EU zahtijevana bezupitna pokornost. Jeste da svako nacionalno blagorazumno zajedničarenje naginje ka tome da spoljni svijet shvati kao prosti nastavak sopstvenog unustrašnjeg svijeta, ali njemačka politika svoju evropsku samodefiniciju povezuje sa imperativom koji kaže da manji susjedi Njemačke njeno bizarno na-vrat-na-nos odlučivanje moraju da shvate i prihvate kao na fabričkoj traci: kao npr. kad Njemačka traži „evropsko rješenje“ za probleme, koji su za sve ostale isključivo njemački problemi. Tako je, što je svima poznato, njemačko-evropski odgovor na pritisak migranata bio njemački zahtjev da se dopusti useljavanje „bez gornje granice“, a da se useljavani po otvorenim „kontigentima“ imaju podijeliti na sve države EU.
Pola godine potom odgovor na prethodno pitanje glasi totalno drugačije: ono što je Merkel već bila proglasila za potpuno neprihvatljivo, barikadiranje evropskih spoljnih granica prema Truskoj, sada je u ime „Evrope“ postala prihvativa realnost. A do sada su se za Merkel neprihvatljivo ukidanje vizne obaveze za Turke, kao i isto toliko za nju do sada neprihvatljivi prijem Turske u EU, preko noći pretvorili u svoju suprotnost.
Vrhovni princip u EU je bila zabrana „nacionalnih unilaterlanih odluka“, ali sada već sa izuzećem Njemačke, kojoj je uspjelo da svima - kao i kod odluke o „energetskom zaokretu“ posle Fukušime - proda to da sopstvene granice „bez gornjih ograničenja“ drži otvorene, a istovremeno okonča rijeku ulazaka izbjeglica u Njemačku zatvaranjem drugih i to stvaljanjem van snage Dablinskog ugovora bez ikakvih konsultacija sa ostalim evropskim zemljama, a sve zbog „unilateralnih“ odluka drugih država, koje je prvo glasno moralno osudila a potom tiho „evropski“ prihvatila.
Jednopartijski komformitetski pritisak
Samo Njemce, koji već dugo žive u Sistemu Merkel, nije od toga zabolio želudac. Ali u inostranstvu nastaje katastrofalni utisak šutke prihvatanja bilo kakve političke i intelektualne eskapade od strane njemačke javnosti, kojoj je Sacrificium Intellectus odavno postao vrhovna obaveza. Konformitetskom pritisku novonastale jednopartijske njemačke javnosti, koji je donedavno njemački izbjeglički diskurs držao na okupu, doprinio je, uz vladin aparat, i ranije veoma kritički lijevi i lijevo-liberalni milje, koji se ovog puta - zbog održavanja nacionalne discipline među Njemcima - rutinirano služi prijetnjom da će svakog ko odstupi, svakog ko svugdje ne želi da vidi i pohvali novo odijelo „naj-kancelarke“ koliko odmah ćušnuti u desni, braonkasti do posve braon ćošak nacizma.
Tako prestravljen, ni jedan Njemac se ne usuđuje ni da zna, a kamo li da priupita, šta tačno Merkel misli kad kaže da će izbjeglice „promijeniti našu zemlju“ i to „na bolje“, a još manje šta je mislila njena buduća vice-kancelarka kad je koju nedjelju posle Merkel objavila da će kroz izbjeglice „naša zemlje biti još religioznija“.
U drugim državama bi ovakvi planovi promjena cijele države i društva bili vrijedni makar jedne sjednice parlamenta. U Njemačkoj ne. Diskusija o tome se prepušta „desnici“, a ko se usudi da smatra da je ovo uopšte tema za raspravu, biva momentalno ocrnjen kao desničar. Isto važi i za pitanje pravne forme i pravnog utemeljenja otvaranja granica, kao i za posljedice njemačke vladine politike useljavanja „naših budućih sugrađana“ za njihove bivše domovine, a tek za zagonetku zašto njemačka vlada nije one najugroženije avionima evakuisala iz sabirnih logora a za ostale tamo gradila škole i bolnice, a one, koje njemačka privreda potrebuje kao radnu snagu (navodno 500.000 ljudi godišnje u narednih 25 godina - prognoza iz aprila 2016.) pronašla po kanadskom modelu tačkica pa i njih avionima dovela u Njemačku.
Kič i Ne-Kič
Post festum se čudom ne možemo načuditi nad javnom diskusijom, kojoj je bilo onemogućeno, a i dalje je, da razluči humanitarne obaveze od interesa privrede a sopstene potrebe od potreba izbjeglica, a sve da bi svima u priči bilo bolje. Kako to može da zvuči pokazao je nedavno niko drugi do Džordž Soroš u svom tekstu za „New York Review of Books”. Umesto toga, za desno-radikalni biva proglašen demokratski common sense, čime se bezglavo ulijeće u opasnost da upravo desni radikali budu privilegovano shvaćeni kao u stvari jedini pravi zastupnici demokratije.
I najveći dio njemačkih vodećih medija (a da o javnim servisima tek ne govorimo!) prosto je zaboravio da u obaveze političkog komentara spada propitivanje „narativa“ produciranih u političkoj mašineriji te njegovoj lokalizaciji u podređenim umrežavanjima kolektivnih i partikularnih interesa, a ne da služe kao Cheerleader karitativog talasa oduševljenja, za koje svako zna da neće biti duga vijeka. Umjesto kritičke analize prečesto sada slušamo psihologizirajuće Dvorske vijesti - što je mora se priznati istovremeno pred i postmoderno - sa temom doživljaja prosvećenja jedne partijske šefice u stilu novozavjetnog Pavlovog „Na putu za Damaskus“, s tom razlikom što je tamo Savle jednom za svagda postao Pavle, a ova, kad god joj se za to ukaže potreba, izgleda sposobna da se iznova „upavliše“: od Fukušime, preko Budimpešte do Istanbula.
Zaludnja je želja pri svemu ovome imati šekspirovski smisao za besmisao ili makar najjednostavniju sposobnost za razlučivanje kiča od ne-kiča. Na primjer, kad zeleni premijer Baden-Virtemberga, Vinifrid Krečman, saopšti da se uvijek prije spavanja moli za Merkel, šeficu crne partije sa kojom je upravo sklopio koaliciju; ili kad „partije zastupljene u Bundestagu“, nakon što sve zajedno dožive debakl na pokrajinskim izborima 13. marta, kolektivno saopšte da je sve u Njemačkoj u najboljem redu jer je „80% građana glasalo za izbjegličku politiku Angele Merkel“; ili kad ta ista šefica vlade jedne republikanske demokratije - sva u monarhističkom tonu- objavi da zemlju, čiji su je građani izabrali na oročeno vrijeme, neće više smatrati „za svoju“, ako i dalje ne bude „pokazivala ljubazno lice“.
Toliko nam Evropa mora biti vrijedna
Ljudsko biće se, kažu, na sve navikava. Posljednja pirueta njemačko-evropske izbjegličke politike izgleda ovako: države-članice EU dopuštaju njemačkoj premijerki, koja u šlepu vuče nekog pod imenom Tusk, da ispregovara „evropske“ ugovore sa potpuno svejedeno kime, a da ni jednoj od njih ni na kraj pameti nije da se slova tih ugovora pridržava. Što je ipak itekako puno bolje od uznapredovale mržnje prema onome što ostatak Evrope doživljava kao njemački imperijalizam: ekonomski, moralni ili i jedan i drugi istovremeno, jer to, možda, priprema popuštanje lateralne nakačenosti država-članica EU na leptirastu njemačku politiku, time što je prejudicira.
Na kraju će se, moguće je, doći do jednog političkog ustava, odgovarajućeg socijalnom ustrojstvu Evrope, u čijem će okviru Njemci moći biti „srećni u svom fazonu“ (kako to reče Fridrih Veliki), a da pri tome svi ostali ne moraju da sudjeluju. I ovdje je neophodno da u interesu dobrosusjedstva radimo na održivom razvoju tematskog i argumentativnog spektra njemačke javnosti, a da pri tome odlučno prenebegnemo misaone zabrane, koje su uspostavili vazda vrijedni medijski dvorski Liferanti poželjnih istina, a još više difamiranje, koje su Liferanti uspostavili zarad odbrane Istine Dvora. Evropa nam mora biti vrijedna rizika, kojeg ovakvim pozicioniranjem uzimamo na sebe: da nas ljudi, koji nikad u životu nisi izašli preko granica Njemačke, izopšte kao „anti-evropljane“ ili čak „socijalne nacionaliste“. Muka, ali vrijedi.
Autor je direktor Maks-Plank Instituta u Kelnu (Frankfurter Allgemeine Zeitung/FAZ)
Prevod: Mirko VULETIĆ
Bonus video:
