Onaj ko želi da dobije lakmus papir na osnovu koga će tačno utvrditi količinu spremnosti i odgovornosti koliko smo odmakli u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, samo neka pogleda modele uprava u Crnoj Gori i vrlo brzo će doći do značajnih otkrića koji su nepogrešivo tačni.
Ako uzmete za analizu nivo lokalne vlasti, odnosno uprave kao najboljeg pokazatelja modela vlasti na mikro planu, koja treba da se razvija u smjeru uprave kao servisa građana, onda ćete doći u zonu paradoksa i kontorverzi koji nikako ne idu u prilog evropskim integracijama kojih su svima puna usta.
Najnovija dešavanja oko mrcvarenja i usvajanja izbornog zakonodavstva pokazuju da se svaki nivo uprave, pogotovo onaj na mikro nivou, želi držati pod političko-partijskim uzdama.
(De)centralizacija
Prvi paradoks kojeg želimo otvoriti jeste činjenica da je lokalna samouprava bila mnogo liberalnija i decentralizovanija u periodu otvaranja višestranačkog parlamentarnog sistema u CG nego danas, kad smo otvorili pregovarački proces sa EU. Primjera ima napretek, a bitno je istaći neke značajnije.U jednopartijskom sistemu nivo lokalne samouprave bio je usmjeren na sve oblike života u lokalnoj zajednici. Što je potpuno logično, normalno i prirodno. Tako smo imali delegatski sistem koji je počivao na Društveno političkom vijeću, Vijeću udruženog rada i Vijeću mjesnih zajednica. Sva pobrojana vijeća reprezentovala su u lokalnom parlamentu sve oblike društvenog života od privrede, kulture, sporta, zdravstva, školstva, mjesnih zajednica, itd. Taj oblik organizovanja vlasti na lokalnom nivou možda nije bio previše demokratičan jer je imao delegatski, a ne neposredni izborni model, ali je u nekom dubljem smislu bio pravedniji i logičniji od modela krutih partijsko-političkih oligarhija, koji proizilaze iz višestranačkog i demokratskog modela.
Na mikro nivou se najbolje ogleda demokratski ambijent nekog društva. Modeli uprava u CG jasno pokazuju gdje smo u integracijama
Pa i reformisani model lokalne vlasti, prilagođen višestranačju i pluralizmu, unekoliko funkcioniše sve do sredine 90-ih, kada lokalne samouprave djeluju toliko samostalno i svojim zakonodavnim okvirom i činjenicom da utiču na privredni život opštine, do trenutka, kada opozicija počinje osvajati opštine početkom 90-ih. Tada DPS, zbog bojazni da bi mogao imati državice u državi, mijenja Zakon o lokalnoj upravi koji će učiniti da lokalne samouprave budu hronično zavisne od Vlade CG. I od tada do danas svi zakonodavni akti koji su se odnosili na lokalnu samoupravu ticali su se iznalaženja što sofisticiranijih i zbunjujućih modela kako bi se lokalna uprava što čvršće vezala i uslovlajavala Vladom. I sve do današnjeg dana usvajaju se Povelje o lokalnoj samoupravi (donešene u Strazburu 1989.), integrišu se u zakonodavni sistem, simulira se praćenje evropskih tekovina o razvijanju ovog modela lokalne uprave, priča se o decentralizaciji lokalne samouprave i fiskalnoj i ekonomskoj, a ona postaje sve zavisnija i zavisnija, sa sve manje i manje nadležnosti, kao davljenik, kome ne samo što ukidate hranu i vodu, nego još i vazduh. U tom kontekstu bio je briljantan komentar lucidne “Žozefine” na portalu Vijesti kada je komentarisala decentralizaciju lokalne samouprave, gdje kaže Decentralizacija ne postoji, u posljednjih 25 godina postoji samo centralizacija i pretvaranje lokalne samouprave u mjesnu zajednicu, a mjesne zajednice će sigurno ukinuti.
Zamislite situaciju, koja danas izgleda gotovo nevjerovatna i nemoguća u aktuelnom izboru predstavnika sudske vlasti, da su predstavnici te iste vlasti svojevremeno birani u lokalnom parlamentu. Što svakako lokalnoj zajednici daje neophodni dignitet, autoritet i nadasve samostalnost. Tako smo sa konfuznim zakonodavstvom od 90-ih do danas dobili rješenje gdje je model lokalne samouprave sa veoma malim stepenom ingerencija i nadležnosti, a sa ogromnom prezaduženoću idealan za kontrolisanje sa najvišeg nivoa izvršne vlasti. Pogledajte trenutnu situaciju - po zvaničnim podacima Ministarstva finansija CG ukupan dug lokalnih uprava u CG iznosio je 448 miliona eura. I šta dobijate kao rezultat - prezaduženost kao idealan model za kontrolisanje lokalnih uprava.
Obesmišljavanje funkcije odbornika
Drugi paradoks je, a mogao bi biti i prvi, je taj da sve dok ne budemo imali razdvojeno izborno zakonodavstvo, u distinkciji odbornik - poslanik, imaćemo reprint pojave nikšićkog odbornika koji će moći da izbornu volju, recimo 24.000 građana, maksimalno obesmišljava i ustavno derogira. Tu, naravno, Ustavni sud pokazuje ne samo autodestrukciju, već se pozicionira kao najviša pravna instanca koja obesmišljava čitav političko-pravni poredak. I zato pomalo čudi da niko još, čak ni iz opozicije, nije predložio modele razdvajanja izbornog zakonodavstva na lokalni i državni.
Sve dok ne budemo imali otvorene liste na lokalnom nivou i mogućnost opoziva odbornika koji ne zastupa izbornu volju građana, imaćemo izopačene i mutirane demokratske tvorevine, koje prerastaju u korumpirane partijske kreature koji će bezočno i jednokratno zastupati uske stranačke interese, pri tom se pozivajući na loše rješenje Ustavnog suda (za ovaj politički trenutak i ambijent) da je poslanik, odnosno odbornik, vlasnik svog mandata. I u toj konstalaciji odnosa dobijamo strogu partijsku kontrolu za strančke interese koja je iz odborničke, odnosno parlamentarne perspektive generator svih problema koji se samo usložnjavaju i multiplikuju, a nikako rješavaju.
Partijski, a ne servis građana
Treći paradoks je taj da sve što se više priča o lokalnoj samoupravi kao servisu građana ona postaje direktno proporcionalno partijski servis, ćelija, baza i ispostava. I zbog toga je teško otvoriti priču o reformisanju, decentralizaciji , demokratizaciji, depolitizaciji lokalne samouprave, uspostavljati antikorupcijske politike, boriti se protiv nepotizma i težiti ka modelu servisa gradjana. Jer je jako teško partijski kadar u nekim četrdesetim ili pedesetim godinama obučavati u administrativnom, tehnološko-kompjuterskom, pa i u kulturno-jezičkom smislu.
Na mikro nivou se najbolje ogleda demokratski ambijent i razvojni kapacitet jednog društva. Što će reći, ako vam je stalo do te mjere da politički, odnosno, partijski kontrolišete jednu mjesnu zajednicu, onda se ne možete hvaliti da razvijate institucionalnu demokratiju na državnom nivou.
Početak razvoja modela autonomne i decentralizovane lokalne samouprave treba da krene od izbornog zakonodavstva
Jednom prilikom sam pitao i gospodina Mitju Drobniča, ambasadora Evropske komisije u CG, o izbornom zakonodavstvu u CG i Sloveniji, sa pozicija lokalne samouprave i njene demokratičnosti i autonomnosti. Odgovorio mi je da je moje pitanje više za Brisel nego za njega i da je u Sloveniji svojevremeno bilo 40 opština, a da ih danas ima 200, ni sam ne bi mogao da objasni zašto.
Opštine bez uticaja, prezadužene...
Danas imamo situaciju da lokalna samouprava ne utiče ni na jedan segment života u lokalnoj zajednici počev od zdravstva, školstva, sudstva, čak ni nadležnosti upravljanaja izvodima iz knjige rođenih, umrlih, uvjerenja o državljanstvu, biračkih spiskova, što opet govori o oštroj tendenciji centralizacije i svođenja lokalne samouprave na običnu administrativnu jedinicu u kategorizaciji uprava u CG. Što je opet čini lako kontrolisanom administrativnom jedinicom od strane vlade.
Ako, pak sa druge strane analiziramo finansije lokalnih samouprava vidjećemo da su crnogorske opštine prezadužene, izuzev jedne ili dvije (Plužine i Tivat), što je opet, sa aspekta što potpunije kontrole od strane Vlade, potpuno jednostavno objašnjivo. Posljednji izvještaj Ministarstva finansija govori o zaduženosti CG opština blizu 400 miliona eura. I tu se otvara čitav set pitanja i problema, počev od Zakona o lokalnim i komunalnim taksama, Zakona o finansiranju lokalne samouprave, Egalizacionom fondu, itd, koji su puni kontroverzi jer se preko njih topila i istopila. Zbog toga se i opozicione partije, ako dođu u mogućnost da nakon izbornog rezultata formiraju vlast teško usuđuju na taj korak, jer ih, po zakonu, ukoliko ne servisiraju svoje obaveze šest mjeseci čeka bauk prinudne uprave koju uvodi Vlada. Imamo svježi primjer kolašinske Opštine, kao i primjer Opštine Nikšić čiji se dug procjenjuje na 50 miliona eura, a recimo 2005. je ta opština bila razdužena.
Dalje, sa političko-partijsko-nacionalnog aspekta imamo jedan krajnje neutemeljen i kontroverzan pristup ka težnji za samostalnim i autonomnim opštinama, kao što su Gusinje, Petnjica, Tuzi, koje u ovoj zakonodavno-političkoj konstelaciji ne da nemaju realan koncept održivosti ni sa aspekta najminimalnije administracije, nego ne mogu opstati gotovo ni na papru. Zamislite kako bi li izgledali njihovi budžeti i iz kojih bi izvora bili servisirani. Zatim jako su čudna rješenja koja su dali razni eksperti bilo iz OSCE-a, bilo iz Savjeta Evrope, jer nijesu unaprijedila ovaj oblik vlasti. Pa zato pred svake izbore imamo obećanja i obećanja pripadnicima nacionalnih manjina za dobijanjem samostalnih opština. Imamo obećanja za jednu administrativnu atomiziranost koja prvo treba da prođe revizije političke, finansijske, ekonomske, administrativne da bi imala kapacitet održivosti.
Početak razvoja modela autonomne i decentralizovane lokalne samouprave treba da krene od izbornog zakonodavstva gdje bi se više razvijao građanski model udruživanja u zastupanju interesa građana, a ne partija. Sve dok se ta partijska krutost ne razbije kroz izborne modele, ne možemo pričati o lokalnoj samoupravi kao servisu građana.
Bonus video:
