Ove godine, tačnije 22. jula, obilježeno je 70 godina od strijeljanja 52 rodoljuba na Lazinama kod Danilovgrada. Smatrao sam da je to prilika da se prisjetimo kako je to nekad bilo prije više od 40 godina, kada su Opština Danilovgrad i rukovodstvo omladine Crne Gore te 1969. godine donijeli odluku da se obilježava ovaj datum.
Tako dogovoreni način obilježavanja trajao je sve do 1988. Znam da je teško praviti paralele, jer je to bilo drugo vrijeme, drugi društveni sistem i drugačije državno uređenje Crne Gore u odnosu na današnje. Svečani, dobrim dijelom komemorativni program, na Lazinama imao je višestruki značaj.
Pored onog osnovnog - čuvanje i obilježavanje uspomene na strijeljane rodoljube - to je bio i izuzetan kulturni i umjetnički događaj, ne samo za crnogorske, nego i za jugoslovenske okvire. To je istovremeno bila dostojanstvena afirmacija ove sredine širom Jugoslavije.
Svojom suštinom Lazine su postale svojevrstan simbol svih velikih i masovnih stradanja u Crnoj Gori i pomen svim žrtvama bez obzira na mjesto pogibije. Programski sadržaji svečanosti „Julske vatre mladih“ uvijek su bile izraz dubokog poštovanja za nevine žrtve sahranjene na tome mjestu, sa snažnim patriotskim i slobodarskim porukama.
Angažovani su pojedinci i ansambli iz cijele zemlje koji su u tom trenutku predstavljali visoki umjetnički domet i čija su se ostvarenja svojim sadržajem uklapala u koncept programa na Lazinama. Spisak poznatih estradnih umjetnika iz svih republika i pokrajina Jugoslavije koji su nastupali na Lazinama bio bi dug, ali prostor ne dozvoljava da ih sve nabrajamo.
Ovom prilikom pomenuću samo imena onih ljudi koji su radili na scenariju, režiji, muzičkom programu i scenografiji. U prvom redu mislim na Ratka Đurovića, u to vrijeme dekana Fakulteta dramskih umjetnosti u Beogradu, Radomira Baja Šaranovića, profesora na tom fakultetu i već stasalog režisera, Draga Đurovića - vajara autora spomenika na Lazinama, kao i niza drugih spomenika po Crnoj Gori, pjesnika Petra Đuranovića, publiciste i dramaturga Veljka Radovića i književnika Milorada Stojovića.
Interesantno je napomenuti da su svi ovi poznati stvaraoci iz neposrednog okruženja Lazina, pa je i to bio dodatni motiv njihove angažovanosti, a Organizacionom odboru znatno olakšan posao. Pored navedenih imena, scenario za Lazine radili su i Radoslav Rotković i Zuvdija Hodžić, a režiju Nikola Vavić i Blagota Eraković.
Program na Lazinama ne bi bio tog dometa bez ogromnog doprinosa koji su dali Boro Tamindžić - najveći muzički stvaralac Crne Gore u XX vijeku i arhitekta Velibor Bucko Radonjić, koji je u skladu sa scenarijima pravio scenska rješenja bez patetike, nepotrebnog ideološkog naboja i kulta ličnosti.
Ovom prilikom izdvojiću 1978. godinu, kada smo uspjeli da program koji je Jugoslavija spremala za međunarodnu kulturnu smotru na Kubi, bude premijerno izveden na Lazinama. Veliki doprinos realizaciji te ideje dao je Azem Vlasi, u to vrijeme predsjednik omladine Jugoslavije. U nekim teškim vremenima, često sam komentarisao tu njegovu pozitivnu ulogu, ali nijesam nailazio na razumijevanje. Nadam se da su ta vremena iza nas.
Dakle, te godine, najbolje što je Jugoslavija imala iz oblasti kulture u izvođenju najpoznatijih dramskih umjetnika, horova i baletskih grupa viđeno je na Lazinama, a ukupan broj učesnika u programu bio je oko 500, računajući i tehničko osoblje.
I ostalih godina, sva najpoznatija imena dramske umjetnosti i muzičke scene sa prostora Crne Gore i Jugoslavije, učestvovala su na Lazinama, uz prisustvo nekoliko hiljada posjetilaca. Program je direktno prenošen na televiziji i radiju, prvih godina za područje Crne Gore, a kasnije i za čitavu Jugoslaviju. Nekoliko godina crnogorska televizija dobijala je priznanje od Jugoslovenske radio - televizije za prenos programa, a značajnu ulogu u tome imao je Radomir Pule Milović sa visoko profesionalnim organizatorskim sposobnostima.
Na Lazinama su premijerno prikazivani odgovarajući segmenti velikih stvaralačkih projekata iz tek završenog filma „13. jul“ Baja Šaranovića i nekoliko scena dramatizovanog romana Mihaila Lalića, „Dokle gora zazeleni“. Programu su obično prisustvovali najviši predstavnici državne vlasti Crne Gore i Jugoslavije. Interesantno je napomenuti da njihov dolazak nije posebno protokolisan, niti su pozdravljani, rukovodeći se činjenicom da je program komemorativnog karaktera, a povod okupljanja ne dozvoljava drugačiji odnos.
Za najbliže srodnike strijeljanih na Lazinama bila su obezbijeđena mjesta u prvom redu. I autori scenarija i članovi Odbora smatrali su da uz umjetnički program nije prikladan nikakav poseban govor, a toga mišljenja sam i danas, imajući u vidu da se program odvija pored grobnice strijeljanih, a veličina njihove žrtve nadvisuje svakog pojedinca.
Ovo su neka najosnovnija zapažanja iz tog perioda, sa primarnom porukom da je ovakav način rada od Lazina napravio kulturnu instituciju, koja je živjela sve vrijeme na najvišem nivou, a program koji je prikazivan smatran je praznikom za oči i uši gledalaca i slušalaca.
Bonus video:
