Potreba za stvaranjem evropskog odbrambenog identiteta i zajedničke spoljne i bezbjednosne politike (ZSBP) u novom svjetskom poretku pažljivo je praćena od strane SAD-a. Izražavanje želje za stvaranjem Evropskog bezbjednosnog i odbrambenog identiteta (EBOI) na prvom samitu NATO-a nakon Hladnog rata u Londonu 1990. godine, u SAD-u je shvaćena kao izraz jačanja evroatlantskog savezništva, ali i pozitivan znak razvoja nove evropske bezbjednosne arhitekture. Takođe, čelnici NATO-a su na samitu u Rimu 1991. podržali napore Evropljana ka političkom, ekonomskom i monetarnom ujedinjenju, posebno izdvajajući stvaranje ZSBP, koja bi trebalo da bude osnova daljeg razvoja evroatlantskog saveza.
Podrška SAD za stvaranje EBOI i ZSBP EU, ali i spremnost Amerike da pomogne stvaranju evropskih odbrambenih snaga, viđena je kao američka spoljnopolitička strategija jačanja evropske odbrane unutar NATO-a. Suočena sa potrebom redefinisanja nove uloge i ciljeva NATO-a u novom svjetskom poretku, podrška SAD imala je za cilj jačanje Evrope na odbrambenom planu želeći, samim tim, da Evropljani preuzmu više odgovornosti u cilju rješavanja posthladnoratovskih kriza na svom kontinentu.
Suočena sa problemom funkcionalne evropske odbrane, sa jedne strane, ali i nastojanjem da redefinišu odnose unutar NATO-a, sa druge, SAD su zastupale stav da je za razvoj koncepta evropske odbrane najbolje što prije stvoriti zajedničke evropske snage. Obrazlažući činjenicom da želi osnažiti evropske integracione procese, jačajući njenu odbrambenu komponentu kako bi se suočila sa otvorenim oružanim sukobima u bivšoj Jugoslaviji, ali i redefinisati ulogu, stukturu i ciljeve NATO-a, ministar odbrane SAD Les Aspen je, na neformalnom sastanku ministara odbrana članica NATO-a u Travemunde 1993, predložio uspostavljanje novih vojnih snaga unutar NATO-a koje bile poznate pod nazivom „Kombinovane združene snage posebne namjene - Combined Joint Task Forces (CJTF)“.
Na samitu članica NATO-a u Briselu 1994. godine, predlog uspostave koncepta kombinovanih združenih snaga načelno je prihvaćen, da bi na samitu članica NATO-a u Berlinu 1996. ovaj predlog bio i formalno usvojen. Koncept kombinovanih združenih snaga posebne namjene imao je za cilj da ojača evropski bezbjednosni i odbrambeni identitet, odnosno da poveća kredibilitet evropskog stuba odbrane u okviru NATO-a.
Imajući u vidu nesposobnost zemalja EU da razviju adekvatan evropski odbrambeni mehanizam koji bi ravnopravno učestvovao sa NATO u rješavanju svjetskim bezbjednosnih izazazova i prijetnji, ostvarivanje koncepta CJTF-a od strane SAD-a je od izuzetne važnosti za dalji razvoj evropske odbrambene politike. Zapadnoevropska unija može samostalno upravljati vojnim snagama i rješavati krize u Evropi (’WEU-led CJTF’) u okviru ZSBP EU, pri tom dobijati podršku od NATO-a u logistici i vojnim sredstvima, samo ako članice Alijanse izraze stav da ne žele direktno učestvovati u određenoj vojnoj akciji. Evidentno je da je stvaranje kombinovanih združenih snaga posebne namjene imalo za cilj ublažavanje razlike između SAD-a i EU koje su sve više bile vidljivije, ujedno uklanjajući mogućnost da se dupliciraju vojni kapaciteti, naoružanje i tehnika.
Iako se stiče utisak da su SAD izrazile razumijevanje i podršku Evropljanima kroz koncept kombinovanih združenih snaga posebne namjene, jačajući EBOI i zajedničke evropske odbrambene snage, pažljivijim sagledavanjem situacije dolazimo do zaključka da je stav SAD donesen na osnovu realne procjene spoljnopolitičke situacije i potrebe redefinisanja evroatlantskog koncepta u novom svjetskom poretku. Sa druge strane, SAD su, kao dominantna unipolarna sila, svojim evropskim saveznicima jasno stavile do znanja da neće tolerisati nikakve samostalne koncepte evropske bezbjednosne politike u kojima bi se doveo u pitanje opstanak i uloga NATO-a u posthladnoratovskoj Evropi.
Međutim, i pored ograničenja SAD, problem je dodatno usložnjavala nesposposobnost država članica EU da adekvatno pristupe stvaranju EBOI. Razjedinjenost zapadnoevropskih država najviše je proizilazila iz različitih stavova o budućem evropskom poretku i njegovoj ulozi. Dakle, sa političkog aspekta, Francuska, Velika Britanija i Njemačka su imale isti stav kada je u pitanju ujedinjenje demokratske Evrope, ali ono što je izazivalo razjedinjenost među njima je bio budući evropski bezbjednosni poredak i snage za njegovu realizaciju.
Kao najjača unipolarna sila u novom svjetskom poretku, SAD su izražavale zabrinutost po pitanju francusko-njemačkog povezivanja i potrebe za stvaranjem samostalne evropske bezbjednosne arhitekture. Iako ovo povezivanje nije ugrožavalo američko globalno liderstvo niti je dovelo u pitanje opstanak evroatlantskog saveza, SAD su se pribojavale da će neke države sa područja Centralne Azije, Kavkaza i Kaspijskog mora, nečlanice NATO-a, podržati jačanje evropejske ideje i time dovesti u pitanje i dominatnu ulogu SAD u međunarodnoj zajednici.
vladimir.bodin@gmail.com
Bonus video:
