Kad su u pitanju priroda aktuelnog crnogorskog društva i njegovo svrstavanje u neki od postojećih društvenih tipova, čini se, sa jedne strane, da niti jedna od postojećih tipologizacija ljudskih društava ne zadovoljava u potpunosti, a, sa druge, da neke - makar u okviru onoga što nazivamo razvijenim svijetom - prevaziđene društvene formacije u Crnoj Gori naših dana doživljavaju renesansu. Ne, doduše, u svojoj klasičnoj i prototipnoj formi, nego u nekom grotesknom obliku; u obliku nečega što liči na san poludjelog istoričara ili na imaginaciju lošeg pisca. A upravo to i jest ono što aktuelnom crnogorskom društvu daje nijansu nečeg literarnog, fantastičnog, monstruoznog; čak infernalnog. Jer, aktuelno crnogorsko društvo je društvo mafiokratskog feudalizma.
Na čemu baziram ovu tvrdnju? Na temelju argumenata dvije vrste. Prvi argument tiče se proizvodnih odnosa: u Crnoj Gori (relativno) mali broj takozvanih kontroverznih biznismena (jedan bivši crnogorski političar je, sad već davno, upotrebio - govoreći o prirodi političke prakse - sintagmu korisne nejasnoće; za sintagmu kontroverzni biznismen, u tom pravcu, moglo bi se reći da je (bes)korisni i (ne)potrebni eufemizam) kontroliše gotovo sve resurse u našoj zemlji. U svojim firmama oni zapošljavaju određeni broj ljudi koji rade za njihov račun - stvarajući na taj način ogroman profit ovim kontroverznim biznismenima - a zauzvrat kontroverzni biznismeni daju tim ljudima koji argatuju za njih neku napojnicu (od uglavnom nekih 300 ili 400 eura), napojnicu koja im omogućava da kako tako prežive.
Ako pažljivije analiziramo i sagledamo ovaj odnos, nedvosmisleno ćemo zaključiti sljedeće: u pitanju je tipičan srednjovjekovni odnos feudalac - kmet, samo modifikovan prema razini tehnološkog razvitka XXI stoljeća. Srednjovjekovni feudalac, naime, daje kmetu jednu malu parcelu u okviru svog feuda, posjeda; tu malu parcelu kmet obrađuje kako bi on i njegova porodica preživjeli; na taj način feudalac vezuje kmeta za svoj feud, a kmet zauzvrat obrađuje cjelokupno feudalčevo imanje i, pored toga, daje još i Crkvi desetinu od onoga što proizvede na toj svojoj bijednoj parceli (u slučaju aktuelnog CG društva analogoni i supstituti srednjovjekovne Crkve su EPCG, Telekom, Vodovod, Komunalno, opštinska uprava sa njenim porezom na nepokretnosti itd.). Kontroverzni biznismeni su, međutim, samo jedan od feudalaca u današnjoj CG, a druga instanca koja se ponaša kao tipični i prototipni srednjovjekovni feudalac jesu Država i njen aparat.
I ovdje postoji potpuna analogija sa srednjovjekovnim feudalizmom. U srednjem vijeku kralj je samo još jedan od feudalaca u svojoj državi, doduše (obično) najmoćniji; njegov položaj označava se izrazom primus inter pares „prvi među jednakima“. Država u današnjoj Crnoj Gori ponaša se kao (još jedan) feudalac na taj način što- po kriteriju podobnosti našem Kralju i njegovoj Partiji- u svojim institucijama i u svojoj administraciji zapošljava ljude koji su prototipni srednjovjekovni kmetovi u tom smislu što im Država-Feudalac daje posao i platu, a oni su zauzvrat gvozdenim lancem pokornosti vezani za Državu-Feudalca. Obaveza pokazivanja pokornosti Državi-Feudalcu dostiže kulminaciju u vrijeme izbora; tada brojni (i sve brojniji) kmetovi iz državne i mnogih opštinskih administracija hrle na biračka mjesta da svojim glasom koji će dati Kralju i njegovoj Partiji - koji su u Crnoj Gori izjednačeni sa Državom - istima izraze zahvalnost na milosrđu što im ovi udjeljuju posao i (često nerealno veliku) platu.
Intelektualnog poštenja radi treba, međutim, notirati i jednu bitnu razliku između srednjovjekovnog feudalizma, sa jedne strane, i aktuelnog crnogorskog mafiokratskog feudalizma, sa druge. Srednjovjekovni kmetovi zakonom su doživotno bili vezani za feud svog feudalca; u slučaju da pokušaju pobjeći bili bi kažnjeni ili brutalnom fizičkom torturom ili smrću. U aktuelnom CG društvu kmet može napustiti jednog feudalca i slobodno preći kod drugog, bez bojazni da će biti išiban ili obješen; to, nažalost, ni za inč neće poboljšati njegov materijalni položaj i egzistencijalnu situaciju zato što se aktuelni crnogorski feudalci-kontroverzni biznismeni po intelektualno-moralno-antropološkim karakteristikama nebitno malo međusobno razlikuju.
Drugi argument - jednako bitan ako ne i bitniji - zbog kojeg je aktuelno crnogorsko društvo nužno svrstati u socijalnu formaciju (mafiokratskog) feudalizma je psihološko-antropološki odnos kmetova iz Crne Gore prema njihovim gospodarima-feudalcima: kontroverznim biznismenima i Državi. A u pitanju je odnos slijepe poslušnosti i slijepog pokoravanja, te divljenja kmetova svojim feudalcima; kmetovi iz CG percipiraju društveno-materijalnu poziciju naših kontroverznih biznismena a priori kao nešto što je apsolutno prirodno samo po sebi i što je rezultat neke više pravde.
Bogatstvo i povlašteni položaj aktuelnih crnogorskih feudalaca-kontroverznih biznismena - u (ne)svijesti kmetova iz CG - nisu rezultat raznoraznih manipulacija i marifetluka tih ljudi u jednom mutnom vremenu opšte dekadencije i opšteg propadanja, nego nešto što je aktuelnim crnogorskim feudalcima-kontroverznim biznismenima dato Proviđenjem. Za prosječnog kmeta iz CG jedan kontroverzni crnogorski biznismen (od onih najpoznatijih, koji djeluju na razini čitave države, do onih manje poznatih, lokalnih) je božanstvo koje svojim milosrđem - u vidu mjesečne napojnice i/ili plate - omogućava njemu - kmetu i njegovoj porodici - da uopšte ustanu ujutro iz postelje i započnu novi dan.
Zašto je aktuelno crnogorsko društvo društvo mafiokratskog feudalizma, i zašto mi ljeta gospodnjeg 2018. u CG imamo feudalce i kmetove, a ne čak ni kapitaliste i radnike iz faze kapitalizma koja se obično naziva prvobitnom akumulacijom kapitala - a kamoli vlasnike firmi u modernom kapitalizmu i radnike organizovane u moćne sindikate - o tome bi se moglo nadugačko i naširoko raspravljati. Jedan od razloga svakako bi bile istorijske okolnosti u CG: stalni ratovi koji su favorizovali autoritarne pojedince i pokoravanje istima u svrhu golog nacionalnog opstanka, a gotovo potpuno onemogućile i zaustavile razvoj institucija i kritičke građanske svijesti. Drugi razlog proizlazi iz prvog: tamo gdje nema i nikad nije bilo razvijene kritičke građanske svijesti, građanskih sloboda i istinske demokratije - ali su se zato diktature smjenjivale jedna za drugom - ne može biti razvijena ni svijest kod radnih ljudi da se bore za svoja prava i da formiraju moćne sindikate koji bi efikasno štitili njihova prava.
Moglo bi se ići i dalje u traženju i navođenju razloga zbog čega mi ljeta gospodnjeg 2018. živimo u (mafiokratskom) feudalizmu, ali to nije intencija ovog članka; to je tema za jedan ozbiljan okrugli stol. A opet, i da navedemo i detaljno analiziramo sve razloge našeg debelog zaostajanja za razvijenim zemljama, to bi nam bila slaba utjeha. Jer, naše društvo - ako se uporedi sa većinom evropskih društava - izgleda kao osamnaestogodišnjak koji je, za razliku od svojih vršnjaka, odbijao da pohađa školu prethodnih dvanaest godina, ali i pored toga misli da je obrazovaniji i pametniji od njih. I, sa onim tupavim osmijehom, i dalje uporno odbija da počne učiti. A njegova nevolja (za koju on ne zna) je u tome što čas kad se u životu mora pokazati (ne)znanje jednom neminovno mora doći.
Autor je profesor Univerziteta Crne Gore
Bonus video:
