Svojevrstan je fenomen da i danas, nakon svega što se izdešavalo u proteklih 20 i više godina na ovim prostorima, u jugoslovenskim narodima i narodnostima postoje toliko jake emocije prema zajedničkoj državi “od Triglava do Đevđelije”.
Ako je jugonostalgija kao emotivni odnos prema sretno proživljenim vremenima razumljiv u republikama u kojima se objektivno živi mnogo lošije nego u SFRJ, odakle tolika nostalgija u Sloveniji koja je postala članica Evropske unije, a prva je krenula putem samostalnosti? Očigledno, ni u Evropi ne teče med i mlijeko.
Zato se sada svi sa sjetom sjećaju “stare dobre Juge” i bezbrižnog života u zemlji pune socijalne i lične sigurnosti, besplatnog školstva i zdravstva, plaćenih godišnjih odmora i bolovanja, sindikalnih odmarališta, radnih akcija, najvećeg privrednog rasta, neponovljivog socijalističkog morala, crvenih pasoša, povoljnih kredita... Jednostavno, bili smo Amerika za Evropu!
Istorijske odluke Drugog zasjedanja AVNOJ-a na kome su udareni temelji socijalističke Jugoslavije 29. novembra 1943. godine, danas predstavljaju evropske vrijednosti. Crna Gora ima poseban razlog da pamti taj datum, jer joj je odlukama AVNOJ-a, kao ravnopravnoj federalnoj jedinici, vraćen dio državnosti koji je izgubila 1. decembra 1918. godine nastankom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Crna Gora je danas po Ustavu nezavisna i suverena država republikanskog oblika vladavine, ali je iz svog naziva izbacila pojam “republika”. Po kojoj se onda republici preimenovani “Trg Ivana Milutinovića” u njenom glavnom gradu i sada zove “Trg Republike”? Prva asocijacija je, zašto sa ponosom ne reći, upravo Jugoslavija!
Generacije rođene u dostojanstvenoj i slobodarskoj zemlji ogromnog međunarodnog ugleda i vaspitane na tradicijama slavnog NOR-a ne prihvataju ulogu koja im je nametnuta kao “ravnopravnom partneru”, niti život u protektoratima i neokolonijalnom odnosu, jer “ko neće brata za brata, taj hoće tuđina za gospodara”. Zato je i žal za Jugoslavijom sve veća i srazmjerna je protoku vremena.
Nepotrebno je idealizovati našu slavnu istoriju, samo je treba pravilno tumačiti. Jugoslavija je pokazala superiornost u odnosu na sva dešavanja i sve države nastale na njenim prostorima, jer jedino SFRJ nikada nije bila kolonija. To je bila država bez uzora i modela, ali uzor i model mnogim državama. Titovu politiku miroljubive koegzistencije slijedilo je, danas nezamislivih, dvije i po milijarde ljudi iz zemalja trećeg svijeta.
Njegovom smrću postepeno je opadao ugled i uticaj Jugoslavije, a pokret nesvrstanih bivao marginalizovan ostavljajući tako nebranjenim prostor za pogubnu globalizaciju svijeta kao rak-rane čovječanstva. Jugoslavija nije prestala da postoji zato što su AVNOJ-evski principi bili loši, nego zato što smo ih napustili.
Dakako, imala je ona i brojnih mana i trebalo ju je dograđivati, a ne brutalno likvidirati. Čak i njeni najveći kritičari i oponenti se slažu da je tada bilo neuporedivo bolje nego danas. Pojedini visoko pozicionirani i gotovo nedodirljivi političari iz Titovog vremena danas su među glavnim apologetama nastanka novih država na njenim prostorima, čak i onih koje nisu imale svoju posebnu baklju na grbu SFRJ.
Slaviti AVNOJ uživajući na lovorikama demokratičnosti njegovih odluka o samostalnosti republika do otcjepljenja, a istovremeno priznavati miniranje AVNOJ-evskih temelja Srbije kao federalne jedinice, licemjerno je. Dovoljno je sjetiti se kako bi izgledale današnje države da nije bilo AVNOJ-a: Slovenija bez Primorske, Hrvatska bez Istre, Rijeke, Zadra i dijela otoka, Crna Gora bez Boke...
U toj Jugoslaviji Bosna i Hercegovina je stekla punu emancipaciju, Makedonija je bez osporavanja nosila svoje ime, a u njoj su i svi Srbi živjeli u jednoj državi, dok to “Vođi” nije palo na pamet. Zato pri pomenu Jugoslavije brojni pojedinci moraju imati veliki osjećaj nelagodnosti zbog sopstvene nedosljednosti.
Da li je na temelju iskustava iz posljednjih 93 godine državna zajednica južnoslovenskih naroda bila promašena ideja ili će možda nekad biti ponovno moguće obnoviti Jugoslaviju? Jugoslovenska ideja je bila velika, ali smo mi bili mali!
Nažalost, danas kada je potrošen sentimentalni kliše bratstva i jedinstva, pomisao o obnovi Jugoslavije je samo plemenita iluzija, jer bi se sa istim elanom ponovo aktivirale sve one sile mraka koje su direktno učestvovale u njenoj krvavoj demontaži. Ipak, kada se (ili ako) jednog dana nađemo u toj ujedinjenoj Evropi u koju nas vuku ili kojom nam prijete, te ponovo budemo putovali od Triglava do Đevđelije bez pasoša i granica, osjetićemo gorak ukus prevare prostim podsjećanjem da smo mi već jednom davno tako živjeli u jednoj čudesnoj zemlji pod imenom Jugoslavija!
Bonus video:
