U Atini i Solunu je prošlih mjeseci stotine hiljada ljudi izašlo na ulice da bi demonstrirali za stvar koja ostatak svijeta - u najboljoj varijanti - interesuje koliko i lanjski snijeg: Makedonija je grčka i samo grčka, glasio je moto protesta, na kojima se od vlade Grčke tražilo da mora da insistira na promjeni imena nekadašnje jugoslovenske republike Makedonije. Korijenskog imenitelja „makedonski“, zahtijevali su demonstranti, više ne smije da bude. To što je „svađa oko imena“ u Grčkoj opet u žiži interesovanja javnosti itekako je povezano sa planom Vašingtona da ovaj konflikt riješi do samita na vrhu NATO-a koji će biti održan sredinom jula u Briselu: da bi Makedonija na ljeto mogla da bude primljena u Alijansu.
Prvi takav pokušaj je propao na samitu NATO-a u Bukureštu 2008. Iako se američki predsjednik Džordž Buš jako bio zauzeo da Makedonija bude primljena, iako su sem Atine sve države Saveza bile za to, Grčka je Makedoniju blokirala. Bez promjene imena nema članstva u NATO-u, tako je glasila poruka. Na istom samitu su, sem toga, Njemačka i Francuska blokirale članstva Ukrajine i Gruzije.
U najneozbiljnija opravdanja za takvo pozicioniranje Atine spada i ono po kojem Makedonija ugrožava teritorijalni integritet Grčke: argument, koji se opet čuje i ovih dana. Makedonija ima pretenzije na sjeverno-grčku provinciju Makedoniju i njen glavni grad Solun - ili bi to mogla, moguće u savezu sa Bugarskom, jednog dana i da realizuje.
Da je Makedonija, jedna gorko sirota balkanska država sa dva miliona stanovnika, sa internim etničkim konfliktima i slabo finansiranom armijom, prijetnja za Grčku, najblaže rečeno je smiješna tvrdnja. Takođe i naklapanje o navodnoj ugroženosti Grčke od strane Bugarske, najsiromašnije države EU - zemlje sa najjačim padom broja stanovništva na svijetu, iz koje već godinama građani bježe - spada u dobro opremljeni kabinet kurioziteta balkanskih budalaština. Teško da se može naći i jedan Grk koji u tu priču ozbiljno vjeruje.
No, za Grčki strah od Makedonije ipak postoje istorijski razlozi. Tačno je da su oni odavno prevaziđeni, ali se daju lako instrumentalizovati za masovne mobilizacije u korist politike „Makedonija je naša“.
Od 1912. do 1949. zaista je bilo više pokušaja slovenskih naroda sa Balkana da osvoje Grčku Makedoniju i Solun. Kad su Crnogorci, Srbi, Bugari i Grci 1912. zajednički izagnali Osmansko carstvo sa evropskog kontinenta je hiljadama godina stari lučki grad Solun bio glavna nagrada u takmičenju oko podjele imperijalne turske zaostavštine. Sem Grka, prije svega su Bugari bili bacili oko na grad, Saloniki za Grke, Solun za balkanske Slovene.
U knjizi „Saloniki. Grad duhova“, koja je u Grčkoj bila bestseler, autor, britanski istoričar Mark Mazover, citira rezultate osmanskog popisa stanovništva iz 1904, po kom je u regionu 900.000 ljudi bilo registrovano kao Bugari, 100.000 kao Srbi, a samo oko 310.000 kao Grci. U Salonikiju je tada postojala „gomila bugarskih škola, udruženja, crkava, izdavača, štamparija, novina pa čak i bugarskih političkih partija“, piše i Stefan Troebst, njemački istoričar Jugoistočne Evrope.
Ali prethodnica Bugara je 1912. tek osam sati posle prvih grčkih trupa ušla u grad. Tako da razlika između „Salonikija“ i „Soluna“ principijelno iznosi osam časova. Jeste da su bugarske trupe za prvo ostale u gradu, ali su odatle protjerane već u II balkanskom ratu 1913. U jednoj knjizi, štampanoj 1953, se, iz grčke vizure o „Boju za Thessaloniki“, kaže da je trajao cijelu noć: „Ali iz sata u sat odbrana Bugara biva sve slabija, jedna postaja pada za drugom.“
Najkasnije 1940, kad je postalo jasno da će Nemačka napasti Grčku, slovenski sjever opet počeo da sanja o Solunu. Bugarska i Jugoslavija su špekulisale o zaposijedanju grada kao nagradi za učešće u Hitlerovom ratu. U arhivu Ministarstva spoljnih poslova u Berlinu postoje na desetine dokumenata o tome.
Njemački ministar spoljni Joahim od Ribentropa je, u martu 1941, susret kancelara Adolfa Hitlera sa jugoslovenskim knezom-namjesnikom Pavlom, na Berghofu, zaveo kao „tajnu stvar Rajha“. Za Jugoslaviju se otvara „jedinstvena i neponovljiva prilika“, kazao je Hitler knezu Pavlu, „da obezbijedi izlaz na Egejsko more.“ Njemačka, Hitler, će se pobrinuti za to „da po okončanju rata Saloniki pripadne Jugoslaviji.“ Knez Pavle se snebivao iz dinastičkih razloga, s obzirom na to da mu je žena, princeza Olga od Oldenburga, bila grčka kraljevska princeza ali generalštab jugoslovenske kraljevske armije, kojim su dominirali Srbi, ga je bio pritiskao da kao nagradu za učešće u Hitlerovom ratu zahtijeva Solun.
Stvar je postala toliko konkretna da je Beograd preko Ribentropa sa Hitlerom već pregovarao o preciziranju sadržaja teksta, kojim se Saloniki dodeljuje Kraljevini Jugoslaviji. Istovremeno je premijer carske bugarske vlade, Bogdan Filov, na Obersalcbergu, pokušavao da iskamči Trakiju i Grčku Makedoniju za svoju državu. Carski bugarski ambasador u Berlinu je u MIP Njemačke molio da Solun ne bude dat odmah Jugoslaviji, nego tek poslije njemačkog finalnog trijumfa u ratu.
Koji je, poznato je, izostao. No i kasnije je jedna slovenska sila ponovo posegla za Solunom. U grčkom građanskom ratu novi beogradski vladar Tito podržavao je komunističke partizane. Kako je u grčkoj Makedoniji tada postojalo mnogobrojno stanovništvo slovenskog jezika, na strani komunista su se organizovale jake bojovničke grupe, tzv. „slovensko-makedonski narodno-oslobodilački front“, koji je zahtijevao priključenje Grčke Makedonije komunističkim državama - Bugarskoj ili Jugoslaviji.
Na vrhuncu Grčkog građanskog rata su većina od 25.000 komunističkih bojovnika bili „slavenofilni Grci“ – ili slovenski Makedonci: pitanje, iz koje perspekive se posmatra. Grčka Komunistička partija je „makedonskom narodu“ u Grčkoj koliko odmah obećala „nacionalnu rekonstituciju“, čim ona pobijedi u građanskom ratu. A Tito je zahtijevao ujedinjenje „svih Makedonaca“ kao i anšlus Egejske Makedonije komunističkoj Jugoslaviji, ne bi li se „makedonski narod“ oslobodio „od grčkog jarma“.
Istina je da ovi detalji nisu dio grčkog opšteg znanja, no Grci itekako znaju da su slovenski susjedi više puta pokušavali da im otmu Saloniki. I time politički žongliraju potpirivači u Grčkoj kad tvrde da postoji „samo jedna Makedonija i da je ona grčka.“
(Frankfurter Allgemeine Zeitung/FAZ)
Prevod: Mirko VULETIĆ
Bonus video:
