Fudbal odavno ne pratim onim žarom kojim sam ga nekad pratio; u skladu s tim ni Liga šampiona nema za mene onaj “gušt” koji je imala prije nekih dvadesetak i više godina (o nekadašnjem Kupu šampiona i življenju za utorak veče - kad su na programu bile utakmice tog takmičenja - već da i ne govorim). Sve te desetine i stotine miliona eurâ koje pojedini evropski klubovi ulažu u dovođenje (najboljih) fudbalerâ nepovratno su - kad je vrhunski fudbal u pitanju - sahranile magiju igre i čistog nadmetanja, a sa njima i moj nekadašnji entuzijazam da pasionirano pratim fudbalska zbivanja. Zauvijek su u Ligi šampiona - kao i u današnjem fudbalu uopšte (Leicester od prije par godina samo je izuzetak koji potvrđuje pravilo) - uništene i iz istog isključene mogućnosti čuda i neizvjesnosti - elemenatâ tako neophodnih za funkcionisanje i za suštinu sporta kao autohtone ljudske djelatnosti. U današnjem fudbalu, naime, apsolutno je nemoguće da, na primjer, jedna Steaua iz Rumunije i/ili Crvena Zvezda iz bivše Jugoslavije dođu do finala Lige šampiona (a Steaua je 80-ih godina prošlog stoljeća čak dvaput dolazila do finala tadašnjeg Kupa šampiona, preteče Lige šampiona). I ne samo da dođu u finale Kupa (Lige) šampiona nego i da pobijede u njemu.
Nisu fudbalski klubovi iz (uslovno rečeno) istočne Evrope jedini koji su u savremenom fudbalu praktično diskvalifikovani iz sfere postignuća vrhunskih internacionalnih dometâ. Ni neki veliki klubovi iz manjih državâ i slabijih fudbalskih ligâ Zapada odavno ne mogu ni „primirisati“ završnici najjačeg evropskog fudbalskog takmičenja, premda su nekad (davno) osvajali Kup šampiona i bili višestruki finalisti istog. Navedimo kao primjer za to samo portugalsku Benfiku i škotski Seltik. Jedina dva kluba iz manjih zapadnoevropskih državâ i slabijih zapadnoevropskih fudbalskih ligâ koji su od osnivanja Lige šampiona „pokvarili“ planove bogatim i ultrabogatim klubovima iz velikih zemaljâ i jakih ligâ Zapada bili su Porto i Ajax. Porto je, pod komandom tada tek afirmisanog Žozea Murinja, to uradio 2004. godine, a Ajax devet godina ranije, 1995.
Pa ako osvajanje Lige šampiona od strane Porta 2004. i nije bilo baš megaiznenađenje - budući da je isti tim godinu dana prije toga prilično neočekivano osvojio Ligu Evrope i da se već tada vidjelo da su u pitanju odlični trener i tim - baš kao ni Ajaxova titula 1995. godine - jer je ta generacija Ajaxovih fudbalerâ bila vanserijska i od samog početka te sezone Lige šampiona suvereno „mljela“ sve protivnike - ovogodišnji hod Ajaxa u Ligi šampiona ni najbolji poznavaoci fudbala nisu mogli predvidjeti. I nije čudo što nisu. Jer, medijska baražna vatra potaknuta svim tim silnim stotinama milionâ eurâ koje na dovođenje pojačanjâ daju jedan Paris Saint-Germain, oba Manchestera, Liverpool, Chelsea, Juventus, Real Madrid i Barcelona jednostavno nije dozvolila da se uoči da čuveni amsterdamski klub stvara i kompletira (još) jednu sjajnu generaciju. Generaciju koja mene lično po nečemu neodoljivo podsjeća na onaj čuveni šampionski tim splitske Jugoplastike iz druge polovine 80-ih godinâ prošloga stoljeća. Stariji čitaoci ovog članka naslutiće i zbog čega: i taj tim Jugoplastike, baš kao i ovaj Ajaxov, bio je sastavljen listom od sjajnih mladih, dotad neafirmisanih igračâ (Rađa, Kukoč, Perasović, Sretenović…) kojima je, kao vezivno tkivo i kao kec na deset, došao jedan iskusni Duško Ivanović. Čini se da je ulogu Duška Ivanovića u ovom timu Ajaxa odigrao jedan drugi Dušan - Dušan Tadić, koji je, kao prokušani premijerligaški igrač - zajedno sa Blindom, Šeneom i Huntelarom - dao ovosezonskom timu Ajaxa komponentu igračkog majstorstva obogaćenog iskustvom, komponentu tako neophodnu za postizanje vrhunskog rezultata. Kad bih bio sportski komentator koji se uklapa u komentatorske topose, sad bih ovaj članak mogao završiti onom prototipnom patetičnom frazom sportskih komentatorâ: “Ajax je u posljednjoj minuti zaustavnog vremena tragično izgubio prolaz u finale Lige šampiona, ali fudbaleri Ajaxa su moralni pobjednici ovosezonske Lige šampiona“. Oni to možda zaista i jesu, ali slaba (im) je vajda u toga, kao što je to slaba utjeha svima onima koji su navijali za amsterdamski tim u polufinalnom okršaju sa londonskim Totenhamom. Tim više što Ajax - u okolnostima i zakonitostima koje vladaju u aktuelnom vrhunskom fudbalu - teško da će imati šansu da u idućoj sezoni Lige šampiona ponovi rezultat koji su njegovi fudbaleri napravili ove godine. Jer, sasvim je razložno vjerovati da će gore pomenuti superbogati klubovi učiniti sve da temeljno „očerupaju“ ovu sjajnu generaciju Ajaxovih fudbalerâ i da one najbolje fudbalere Ajaxa dovedu u svoje redove.
Sada dolazimo do problema koji nadilazi sudbinu Ajaxa i fudbala uopšte, ali kojeg su Ajax i današnji fudbal reprezentativne metonimije. Riječ je o prirodi savremene civilizacije, prije svega zapadnoevropske civilizacije, koja dominantno diktira i kreira magistralne pravce kojima se čovječanstvo kreće. (Jer, globalizacija je u velikoj mjeri nivelirala razlike između pojedinih kulturâ i vrednosne obrasce, pa su duhovno stanje i izgled savremenog čovječanstva dominantno proizvod centralnih ideoloških tokovâ zapadnoevropske civilizacije. To će reći ideologije liberalizma, koja je na ekonomskom planu najprije rezultirala doktrinom laissez faire-a, a onda liberalnim kapitalizmom kakvog danas poznajemo, te filozofijâ racionalizma i prosvjetiteljstva, čiji je krajnji ishod bio obogotvorenje ljudskog uma, a kao posljedica toga suštinsko razboženje ljudskog bića i desakralizacija života). Sasvim sigurno neću otkriti toplu vodu kad kažem da je u pitanju civilizacija koja je potpuno komercijalizovana i čiji je jedini bog kojeg poštuje i kojem se klanja - njegovo visočanstvo materijalni profit. Neću otkriti toplu vodu ni kad kažem da to ne datira od juče: akumulacija materijalnog bogatstva i uvećanje materijalne, a samim tim i opšte lične moći - tamo negdje od kraja Srednjeg vijeka, sa opadanjem feudalizma, slabljenjem moći (katoličke) Crkve i jačanjem građanske klase - jedna je od dominantnih značajki i tendencijâ zapadnoevropske civilizacije i zapadnoevropskog čovjeka. Ono što je novina civilizacije u kojoj egzistiramo jeste totalno „oprofitljenje“: (hiper)profitizacija i onih sferâ ljudske djelatnosti koje nekad - u istorijskom smislu ne baš tako davno - nisu bile prepoznate i interesantne kao područje u okviru kojih je moguće ostvarivati (hiper)profit. Sport - a pogotovo profesionalni fudbal - jedan je od najmarkantnijih objekatâ i žrtavâ tog totalnog i radikalnog oprofitljenja. Možda i sfera ljudskog pregnuća i postignuća koja je - uz nauku, medicinu i farmakologiju - u aktuelnoj civilizaciji doživjela najgrublju dekadenciju: s obzirom na to da je temelj sporta igra, a igra sobom podrazumijeva čistu radost, slobodu i puno samoostvarenje, bez ikakvih materijalnih stimulansâ.
Uspjeh Ajaxa u ovosezonskoj Ligi šampiona komotno možemo nominovati onako kako sam to i uradio u naslovu članka - kao incident u sistemu i svijetu ultrakomercijalizovanog fudbala. Ljudi koji kreiraju ovakav profesionalni fudbal i ovakvu civilizaciju ne vole, međutim, česta iskakanja iz kolosijeka koji postavljaju i utiru zakoni (finansijske) moći. Dakle, mi fudbalski sanjari samo sa sjetom i nostalgijom možemo se sjećati 80-ih godinâ prošloga stoljeća kad je škotski Aberdin u finalu Kupa kupovâ pobijedio madridski Real i kad su sarajevski Željezničar, baš kao i ovaj Ajax prije nekoliko dana, dva minuta dijelila od ulaska u finale Kupa UEFA. A možda taj treći gol koji je Lucas Moura dao Ajaxu u posljednjoj minuti sudijske nadoknade ima i neko dublje, sudbinsko značenje. Kao da su, naime, i više sile na neki način poslale poruku da je ovo doba kad su prijatna iznenađenja isključena i da je vrijeme kad je David mogao pobijediti Golijata davno iza nas. Mirimo se s tim i prihvatamo stvarnost. Ali ne bez žala i nekog gorkog okusa u ustima.
Bonus video:
