Primijetio sam da ovih dana mnogi misleći ljudi u Crnoj Gori povlače analogiju između takozvanog “dešavanja naroda” 1988. i 1989. godine, tj. Antibirokratske revolucije, sa jedne strane, i aktuelnih litijâ i protestâ izazvanih izglasavanjem Zakona o slobodi vjeroispovjedi, sa druge. Između ta dva istorijska događaja ne može se, međutim, praviti jednakost, a u ovom članku pokušat ću pokazati i zašto. Dva su krucijalna razloga koji bitno diferenciraju ova dva događaja:
a) istorijski kontekst u okviru kojeg se odvijala Antibirokratska revolucija potpuno je drugačiji u odnosu na istorijski kontekst u okviru kojeg se odvijaju aktuelni protesti i litije u Crnoj Gori. Antibirokratska revolucija desila se, naime, u okviru jedne države potpuno drugačije u odnosu na aktuelnu Crnu Goru i u potpuno drugačijem istorijskom kontekstu u odnosu na aktuelni. Antibirokratska revolucija zbiva se u državi neuporedivo većoj i po svemu kompleksnijoj u poređenju sa aktuelnom Crnom Gorom te u državi (SFRJ) čiji je političko-ideološko-ekonomski sistem bio potpuno drugačiji u odnosu na političko-ideološko-ekonomski sistem u sadašnjoj Crnoj Gori. Takođe, Antibirokratska revolucija dešava se u vrijeme kada je Mihail Gorbačov već uveliko sproveo takozvanu perestrojku u tadašnjem SSSR-u: dakle u vrijeme velikog ideološkog previranja u istočnoj Evropi i uoči pada Berlinskog zida i globalnog kraha komunizma. Povod Antibirokratske revolucije i tadašnjih mitingâ i protestâ bio je potpuno drugačiji u odnosu na povod za organizaciju sadašnjih protestâ u Crnoj Gori. To će reći da je na meti Antibirokratske revolucije bio jedan režim (ne samo u Crnoj Gori nego, još prije i još više, i u užoj Srbiji i u Vojvodini) koji je - od strane Slobodana Miloševića i njegovih pristalicâ - bio targetiran kao, najprije, nedovoljno patriotski, nedovoljno (srpski) nacionalno osviješten, a onda i birokratizovan i, sve u svemu, zastario i nefunkcionalan. Sve što se dešava u vezi sa Antibirokratskom revolucijom u sferi je sekularnog i potiče od dvije premise koje su politički bile formulisane otprilike na sljedeći način: a) prije svega, da Srbija treba da stekne ravnopravan status sa ostalim republikama u bivšoj SFRJ jer, kako su smatrali ideolozi Antibirokratske revolucije, ona do tada - zbog statusa Kosova i Vojvodine kao autonomnih pokrajinâ - nije bila ravnopravna sa ostalim republikama u sastavu bivše SFRJ, b) da dođe do modernizacije sistema, što je, po ideolozima Antibirokratske revolucije, bilo moguće postići samo ako sa vlasti odstupe takozvana stara rukovodstva u užoj Srbiji, Crnoj Gori i Vojvodini, koja su, navodno, simbolizirala to birokratizovano i zaparloženo društvo. (Srpska Pravoslavna) Crkva - za razliku od aktuelnih dešavanjâ u Crnoj Gori - u Antibirokratskoj revoluciji nije, načelno, imala nikakvu bitnu funkciju i ulogu. b) potpuno je drugačija temeljna emocija mase u vrijeme Antibirokratske revolucije, sa jedne strane, i aktuelnih protestâ u Crnoj Gori izazvanih izglasavanjem Zakona o slobodi vjeroispovjedi. U vrijeme Antibirokratske revolucije ljude su na ulicu izveli zanos i vjera da dolazi nešto drugačije, novo i bolje (premda većina njih to nešto drugačije, novo i bolje sasvim sigurno nisu bili u stanju konceptualizirati); to što su se taj zanos i vjera u bolju budućnost ubrzo izvrgli u totalnu suprotnost samima sebi već je neka druga priča. Ljudi koji sada izlaze na litije i proteste u Crnoj Gori na te proteste izveli su i izvode ih očaj, bijes i zgađenost zbog svekolikog moralnog i ekonomskog sunovrata i neizdržive nepravde ovih trideset godinâ, koji kulminiraju posljednjih godinu i pol danâ. Izglasavanje Zakona o slobodi vjeroispovjedi bila je samo kap koja je prelila ionako već prepunu čašu žuči, a MCP se pokazala ogromnom broju nezadovoljnih ljudi u Crnoj Gori kao prihvatljiv stožer za okupljanje oko nje: tim ljudima očito neuporedivo prihvatljiviji nego sve opozicione partije u Crnoj Gori zajedno. Zašto je to tako, to treba da se zapitaju kako crnogorske opozicione partije tako i crnogorski naučnici humanističke provenijencije. A odgovori na tu zapitanost bili bi veoma zanimljivi koliko i zabrinjavajući za crnogorsko društvo.
Premda, kako sam utvrdio, između Antibirokratske revolucije, sa jedne strane, i aktuelnih protestâ u Crnoj Gori, sa druge, nema suštinske sličnosti i dublje veze, jedan elemenat ipak ih povezuje. Taj zajednički elemenat Antibirokratske revolucije i ovih protestâ, po mom mišljenju, upravo je i naveo neke kolumniste i teoretičare na grešku povlačenja analogije između ova dva istorijska događaja. Taj nesumnjivo i nesporno zajednički elemenat Antibirokratske revolucije i aktuelnih crnogorskih protestâ je (srpski) nacionalizam. Sličnost po tom pitanju, međutim, samo je vanjska i fenomenološka. Jer, ni (srpski) nacionalizam iz vremena Antibirokratske revolucije i ovaj sad nisu od iste supstance. Onaj iz davne 1988. i 1989. bio je, da to tako nominujem, poletan, novootkriven, poslije 45 godina komunističkog zatomljivanja istog. Ovaj koji ide uz aktuelne litije više je izraz nekog prkosa, inata; mogao bi se parafrazirati rečenicom: “Sve ste mi uzeli, ali ja sam još uvijek to i to; to vam nikad neću dati i to mi nikad nećete uzeti”. Ukus ovog sadašnjeg (srpskog) nacionalizma u Crnoj Gori je opor i duboko gorak, poslije istorijskog iskustva od 1989. godine do danas.
Na kraju, jedno pavićevsko uputstvo određenom broju (potencijalnih) čitalacâ. Budući da sam se, čitanjem komentarâ ispod mog članka Crna Gora u konfliktu sa Iracionalnim, objavljenom na portalu “Vijesti”, bjelodano uvjerio da su mnogi ljudi - čitajući taj moj članak u kome sam pokušao objasniti razloge masovnosti protestâ povodom izglasavanja Zakona o slobodi vjeroispovjedi - isti potpuno pogrešno shvatili, u smislu da je iracionalno nešto samo po sebi negativno i da ja na neki način osuđujem proteste, nipošto ne bih želio da neko i ovaj članak shvati na isti, dakle potpuno pogrešan način. Jer, tekst koji je pred vašim očima nije ni antisrpski ni anticrnogorski ni anticrkveni; uopšte nije anti - bilo koga. On je, kao i taj moj prethodni članak, jedan uradak fenomenološke prirode: pokušaj da se argumentovanom kritikom negira jedna ideja, jedna postavka, jedna analogija koja, po meni, ne pije vodu. A jesam li uspio u tome i jesam li, u ovoj stvari, bliži istini ja ili oni koje kritikujem, neka sudi opet ta ista čitalačka javnost i publika.
Autor je profesor na Fakultetu za Crnogorski jezik i književnost na Cetinju i odbornik Tivatske akcije u SO Tivat
Bonus video:
