Pokušavajući da damo odgovor na ovo pitanje vrlo lako možemo upasti u zamku da tražimo najboljeg đaka u grupi ponavljača. Naime, ekonomska izvrsnost ne stanuje na prostoru Zapadnog Balkana. Međutim, možda je ekonomska izvrsnost karakteristika nekih drugih regiona i zemalja, ali mi koji se nalazimo na ovom prostoru i svoj život vežemo za ovaj region moramo učiniti sve da on bude bolji nego što jeste. Na samom početku da vidimo gdje se to nalazimo?
Zapadni Balkan kao nov naziv za grupu zemalja koju čine: Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Sjeverna Makedonija, Srbija i Crna Gora ne obuhvata naše susjede koji nakon što su nas u ekonomskom razvoju prevazišli sada se i geografski svrstavaju u drugu grupu (Hrvatska i Slovenija). Na pitanje da li se treba porediti sa sebi sličnima ili boljima od sebe odgovor su dale međunarodne institucije i Evropska unija, pa stoga Zapadni Balkan predstavlja naš okvir.
Kvalitet života ljudi se mjeri mnogim indikatorima, dinamična je debata o tome koji indikator najbolje reprezentuje kvalitet života ljudi i u skladu sa tim svake godine se pojavljuju novi i mijenjaju postojeći indikatori. Međutim, postoji konsenzus da određeni tradicionalni indikatori ipak daju dovoljno dobre informacije o nivou blagostanja u nekoj zemlji.
Prosječna plata - lider Srbija, posljednja Albanija
Pri komparaciji prosječne plate u različitim zemljama mora se voditi računa o razlikama u cijenama, stoga se poredi prosječna plata po paritetu kopovne moći. Usled približno jednakih cijena u zemljama, rang plata prema kupovnoj moći i rang zemalja prema neto plati u eurima je isti što nam olakšava analizu. Najveću prosječnu platu u regionu imaju stanovnici Srbije u iznosu od 562 eura, zatim stanovnici Crne Gore u iznosu od 527 eura, dok slijede Bosna i Hercegovina, Sjeverna Makedonija, Kosovo i Albanija. Najniže prosječne plate imaju stanovnici Albanije i Kosova u iznosima od 356 eura i 420 eura respektivno.
BDP po stanovniku - lider Crna Gora, posljednje Kosovo
Posmatrajući bruto domaći proizvod u skladu sa paritetom kupovne moći po stanovniku u zemljama Zapadnog Balkana Crna Gora je lider u 2020. godini. Zatim slijedi Srbija koja ima bruto domaći proizvod po stanovniku manji za 0.5% u odnosu na Crnu Goru, dok ostale zemlje regiona imaju značajno manje vrijednosti BDP-a. Sjeverna Makedonija se nalazi na 87% crnogorskog BDP-a, Bosna i Hercegovina na 78%, Albanija na 74%, a Kosovo na 59%.
Odnos ukupnog duga i BDP - lider Kosovo, posljednja CG
Kada uzmemo u obzir odnos ukupnog duga i BDP-a zemlja sa najmanjim učešćem duga u BDP-u je Kosovo sa 24%. Zatim su Bosna i Hercegovina, Sjeverna Makedonija i Srbija sa 38%, 51% i 58% respektivno. Albanija ima učešće od 76%, dok je odnos ukupnog duga i BDP-a u Crnoj Gori približno 109%. Crna Gora je zemlja sa najvećim učešćem ukupnog duga ua BDP-u što predstavlja značajan ograničavajući faktor.
Stopa nezaposlenosti - lider Albanija, posljednje Kosovo
Od svih zemalja Zapadnog Balkana Albanija ima najmanju stopu nezaposlenosti koja iznosi 12.5%. Zatim slijede Srbija sa 13.3%, Sjeverna Makedonija sa 16.4% i Crna Gora sa 17.9%. Bosna i Hercegovina sa 19.0% i Kosovo sa 25.6% su zemlje koje imaju najveće stope nezaposlenosti u regionu. Stopa nezeposlenosti na nivou Evropske unije iznosi približno 7.5%.
Deficit tekućeg računa u odnosu na BDP - lideri Sjeverna Makedonija i Bosna i Hercegovina, posljednja Crna Gora
Posmatrajući odnos deficita tekućeg računa i BDP-a, lideri među zemljama Zapadnog Balkana su Sjeverna Makedonija i Bosna i Hercegovina. Nakon Sjeverne Makedonije i Bosne i Hercegovine čiji deficiti iznose približno 3.5% slijede Srbija sa deficitom 4.3% i Kosovo sa deficitom 7.5%. Albanija ima deficit u iznosu od 9.6% BDP-a, dok je Crna Gora zemlja sa najvećim deficitom tekućeg računa u iznosu od čak 25.9%.
Jednoznačan zaključak je teško donijeti, ali ono što sa sigurnošću možemo reći jeste da ni jedna zemlja iz grupe zemalja Zapadnog Balkana nije značajno bolja u odnosu na okruženje. Crna Gora je izgubila poziciju lidera koju je imala u određenom periodu, pa je danas jedino BDP po stanovniku u Crnoj Gori veći u odnosu na zemlje okruženja. Prosječne plate su najveće u Srbiji, stopa nezaposlenosti je najmanja u Albaniji, dok je najmanje zadužena zemlja Kosovo. Crna Gora ima najlošiji odnos deficita tekućeg računa i BDP-a, kao i odnos ukupnog duga i BDP-a, što će predstavljati ograničavajuće faktore rasta plata i BDP-a u narednom periodu. Crna Gora se nalazi pred velikim izazovima smanjenja ukupnog duga, uz vođenje odgovorne fiskalne politike i politike smanjenja deficita tekućeg računa. Ne mogu se ostvariti svi ciljevi ekonomske politike istovremeno u kratkom roku, pa će se zbog toga pred Crnom Gorom naći pitanja koja će zahtijevati jasne i precizne odgovore, a iznad svega posvećen, stručan i odgovoran rad.
Autor je saradnik na Ekonomskom fakultetu Univerziteta Crne Gore
Bonus video:
