Iskustvo Srbije 2014-2018.
Odlazak sa vlasti (jedno)partijske državne uprave, poslije 30 godina, otvorio je prostor, mogućnosti i šansu za izgradnju demokratske i ekonomski uspješne države. Decenije lošeg upravljanja i korupcije (“endemska korupcija”), partijskog klijentelizma, uz stalno podsticanje unutrašnjih tenzija, ostavila je razarajuće posljedice na crnogorsko društvo i ekonomiju.
Što je sistem više nedemokratski i centralizovan, pad i posljedice su veći.
Poslije njegovog kraha će trebati mnogo dobre političke volje, napora i vremena za demokratsku konsolidaciju društva i izgradnju funkcionalnih institucija i održive ekonomije.
Područje na kojem se pozitivni rezultati mogu najbrže postići je svakako ekonomija.
Dvije su grupe aktivnosti, međusobno uslovljene, koje država treba što brže i što uspješnije da sprovede. Prva grupa aktivnosti je konsolidacija javnih finansija i njena održivost na dugi rok. Druga grupa aktivnosti je podsticanje ekonomskog razvoja i rasta uz uvođenje novih znanja i tehnologija, povećanje produktivnosti, kompetitivnosti i snažno podsticanje održivog zapošljavanja i izvoza.
Crna Gora danas nema kredibilne i međunarodno verifikovane srednjoročne ni fiskalne niti šire ukupne ekonomske strategije i politke razvoja zemlje.
Nemanje političkog konsenzusa, izostanak jake političke volje, nepostojanje objedinjenih napora, pa i znanja, da se snažno krene u ekonomske reforme, dodatna je i otežavajuća okolnost. Od uspješnosti vođenja ekonomske politike direktno će zavisiti i rješavanje većine drugih realnih, izmišljenih ili vještački isforsiranih problema crnogorskog društva.
Uspješnost vođenja ekonomske politike se najdirektnije tiče svih građana Crne Gore.
U tom cilju, najhitnije treba obezbijediti i “uvesti” kredibilitet ekonomskoj politici i strategiji uz pomoć Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) i Svjetske banke (SB), koristeći njihovu finansijsku, tehničku i analitičku podršku. I to na način da ih Crna Gora odmah pozove i direktno uključi u procese ekonomskih reformi sa ciljem trajnog oporavka javnih finansija i sprovođenja širih reformi. Crna Gora treba da zatraži tehničku pomoć pri izradi dugoročne strategije i operativnih politika održivog ekonomskog rasta, jer to ne može niti umije sama!
To podrazumijeva postizanje konsensusa od strane glavnih političkih aktera, zatim dobijanje šire parlamentarne podrške.
Vlada i parlament zajedno treba formalno da pozovu MMF i SB na među njima (MMF-SB) koordinisane razgovore o budućoj usklađenoj i komplementarnoj podršci programu reformi Crne Gore, uz direktno učešće, saradnju i tehničku pomoć MMF-a i Svjetske banke.
Napore treba fokusirati i usmjeriti zajedno sa MMF-om i Svjetskom bankom, na ključne prioritete, probleme i potrebe CG i naći načina da MMF i SB rade što je moguće bolje rade, u korist i za bolju budućnost CG.
Bilo bi važno da se obezbijedi dugoročni kontinuitet ove aktivnosti. Podrška parlamenta je ključna pri ovakvim naporima. Ona može najbolje da obezbijedi neophodnu transparentnost, trajnost i efikasnost procesa i aktivnosti.
Primjer uspješnog programa u saradnji sa MMF-om i Svjetskom bankom
Geografski najbliži uspješan primjer su aktivnosti u Srbiji u periodu 2014-2018. godine. Zemlja je 2013. bila u opasnosti od suverenog defolta (nemogućnost da se otplaćuje spoljni javni dug i nalazila se pred krahom javnih finansija). Pozvani su SB i MMF. Zatim je slijedio veliki program podrške MMF-a i Svjetske banke, koji je bio u potpunosti ispunjen (ministar Dušan Vujović). Obezbijeđena je fiskalna konsolidacija i veliko obaranje javnog duga obavljeno je prema planu.
Kreditni rejting zemlje je značajno poboljšan, a 2019. zemlja je imala budžetski višak i umjereni dug zbog čega je i mogla da odgovori na kovid krizu velikim paketom fiskalnog stimulansa koji je značajno ublažio posljedice krize. Reforme urađene zajedno sa MMF-om i Svjetskom bankom su upravo u korijenu ekonomskog oporavka i napretka Srbije posljednjih godina. Crnu Goru čeka sličan put. Što prije njim se krene, to bolje.
Svakog narednog dana cijena reformi postaje sve veća. Ekonomska situacija u CG je već dramatična. Zemlja rizikuje da uđe u spriralu stalnih kriza i nestabilnosti i višedecenijsko ekonomsko siromašenje bez vidljivog izlaza i kraja nestabilnostima i krizama.
Crna Gora niti može niti će uspjeti sama da na valjan način sprovede potrebne reforme.
Dalje odlaganje će izazvati nove ekonomske, socijalne teškoće i društvene lomove, sa nesagledivim posljedicama.
Na čelu važnih ministarstava nalaze se ljudi bez dovoljno iskustva. Sve i da se sva ekonomska pamet ujedini i koncentriše na jednom mjestu, za čim nema ni volje ni sposobnosti, ni to ne bi garantovalo uspjeh bez međunarodne podrške. Da upotrijebimo automobilsku paralelu - ljudima koji voze skutere i ebike dali ste da voze formulu 1 i sjeli ih za volan. I sama pomisao je pogubna, a rezultat ne može biti do loš.
Za ovakve snažne, istorijske, zaokrete i reforme od kritičke je važnosti spoljnja podrška MMF-a i SB i njihova tijesna, otvorena i partnerska saradnja sa Vladom i parlamentom i radnim grupama.
Jedino ovim pristupom bi budžetska i ekonomska politika dobila srednjoročnu međunarodnu i unutrašnju vidljivost i transparentnost koja je neophodna kreditnim rejting agencijama i domaćim i stranim investitorima, a na osnovu čega bi privreda počela brže da se oporavlja.
Povjerenje u ekonomsku politiku i njeno uspješno vođenje jedan je od kamena temeljaca svakog ekonomskog napretka. Sada tog i takvog povjerenja nema. Međunarodni monetarni fond i Svjetska banka dolaze jedino na direktan poziv za pregovore i na inicijativu iz same zemlje. Može ih pozvati i predsjednik parlamenta i predsjednik Vlade, ili im zajedno zakazati konsultativni razgovor. MMF-u i Svjetskoj banci je bitan politički i operativni kontinuitet, snažna politička podrška i unutrašnji konsensus oko programa, tu parlament igra nezamjenljivu ulogu.
Koordinaciono, radno i operativno tijelo najbolje je izmjestiti izvan Vlade, uz punu koordinaciju sa njom, ali van dnevne, tekuće politike, tako mu obezbijediti kontinuitet, bez ozira na političke dinamike.
Najbolje je da po funkciji to tijelo odgovara i informiše o svom radu i predsjednika parlamenta i predsjednika Vlade.
Operativno, pri realizaciji programa, vršiće se dalja horizontalna i vertikalna koordinacija i saradnja sa ministarstvima i dr.
I tu MMF i SB mogu biti od pomoći, oko izbora najboljih i najefikasnijih operativnih modela rada.
Poželjno je da uz postojanje snažne političke podrške i političkog konsensusa, parlament kontroliše realizaciju i dinamiku sprovođenja Programa, da dobija redovne izvještaje od svih radnih tijela, Vlade, ministarstava, pa i MMF-a i Svjetske banke.
Prethodno navedeno treba shvatiti kao najbolji rasoloživi i realni model, kao istorijsku šansu za ekonomski oporavak i međunarodni kredibilitet zemlje. Ali i izvačenje ekonomske politike zemlje i njene ekonomije iz ralja, blata i apetita uskih partijskih politika.
Sve vodeće investicione grupacije i banke prate i slijede šta rade MMF i SB u nekoj zemlji. Time bi se, sa najvećeg nivoa, dobila i podrška za investitore, poboljšao kreditni rejting, otvorilo interesovanje novih investitora za CG. Jednom uspješno pokrenut i dobro vođen proces, može prve rezultate dati već za nekoliko mjeseci.
Zajedno sa programom reformi mogao bi se, paralelno, pripremiti i jedan ili dva veća razvojna, investiciona projekta, od državnog značaja, i direkno tražili investitori, partneri za realizaciju takvih projekata, što bi dodatno osnažilo kredibilitet zemlje u međunarodnim finansijskim krugovima.
Primjer: brza cesta južni Jadran od granice sa Hrvatskom, koja bi povezala aerodrome Dubrovnik, Tivat i Tirana. CG bi ih tada bolje koristila u službi svog turizma, a i uvezala bi se na obali sa autoputem Trst-Igumenica. Investitor u ovu dionicu bi se mogao naći i direktno putem međunarodnog tendera, ili uz podršku Svjetske banke i MMF-a.
Drugi projekat bi mogao biti npr. dugoročno osmišljen i programiran razvoj elektroprivrede i elektroprenosa, sa većim ulaganjima u proizvodnju i distribuciju električne energije. Za ovaj projekat, takođe bi se mogao naći i zainteresovati veliki strateški partner i invesitor iz EU ili članica NATO-a. Veliki investitori tog tipa će biti zainteresovani i u stanju da daju podršku stabilnosti a i daljem razvoju zemlje.
Uludo trošenje vremena na besplodne političke rasprave, nekompetentno i netransparentno vođenje ekonomske politike, političke igre i igrokazi umjesto razvojne politike, ne vodi nikuda do u nova siromašenja, posrtanja i stranputice.
Jedno za drugim zaduženje, bez ekonomskog razvoja u cilju, vodi zemlju u ekonomski sunovrat i krah javnih finansija. Hitan poziv u pomoć, put je sa mogućim uspjehom na kraju. Put kojim se sada ide, u vođenju ekonomske, razvojne i fiskalne politike, ne može imati srećan kraj.
Bonus video:
