„Brate moj, znaj da svaki simbol ima jedno, dva ili više značenja. To su značenja dnevna i noćna. Dnevna su korisna, a noćna štetna.“ (Kajdara, fulska legenda)
Spomenik u simbolizmu ima najupečtljivije značenje. Ovaj materijalizovani iskaz ośećanja i mišljenja ima bremenito značenje - njegovim postavljenjem nešto se naslućuje i podstiče. Iako je pojavno statičan, doživljaj spomenika u ljudskoj (pod)svjesti veoma je dinamičan.
Njegova simbolička anticipacija, odnosno njegova najava određenog ponašanja u skorijoj ili daljoj budućnosti, svojevrsni je socijalni (ideološki) putokaz i onima koji su ga podigli i onima koji će stojati pred njime. Njegovi tvorci identifikuju se sa ličnošću ili događajem kome je spomenik posvećen, a budućim generacijama u prostoru i vremenu ostavljaju vrijednosni reper.
Sa čime se identifikuju oni koji su podigli spomenik Puniši Račiću ili oni koji su prisustvovali njegovom postavljenju? Kakvu struktuiranu društvenu reakciju oni preporučuju našim pokoljenjima?
Na prvi mah, upućeni će lakonski konstatovati da se radi o još jednom pseudoistorizmu koji ima tribalističke korijene, o još jednoj manifestaciji regionalnog trenda (čitati brenda) - ideološkom revidiranju prošlosti, ali i o, što uopšte nije zanemarljivo, još jednom dnevnopolitičkom manevru namijenjenom preusmjeravanju pažnje javnosti. Naravno, ponašanje javne uprave povodom nezakonitog postavljenja ovog spomen obilježja biće još jedan pokazatelj (ne)funkcionisanja pravne države. Ipak, pored navedenih, simbolika ovog čina ima još svojih značenja.
Višedimenzionalnost ovog spornog obilježja možemo tražiti i u liku i djelu onoga kome je ono posvećeno, kao i u reakcijama onih koji su njegovo postavljenje osporili ili podržali.
Ako je vjerovati jednom od vodećih simbolista, Mirči Elijadeu, on simbolima pripisuje njihovo „vječno vraćanje“ i „slobodno kretanje kroz sve nivoe stvarnosti“ u kojoj njihova misao „neprestano smišlja nekakav odnos“. Podizanje spomenika osobi koja je u svojoj biografiji, i to nesporno, imala skoro sve radnje političkog terorizma nije odgovarajući civilizacijski legat budućim generacijama.
U slobodnoj interpretaciji, „odjek“ ovog spomenika u budućnosti trebalo bi da motiviše sve oblike konspirativnih političkih djelovanja čiji zahtjevi moraju biti sprovedeni „ili smrt“ oponenata biva određena kao jedina alternativa, kao i da preporuči upotrebu eksplozivnih sredstava zarad smjene vlasti i likvidaciju političkih oponenata u parlamentu. I ne samo to!
Spomenici na stratištima opominju i pozivaju na oprez, ratna obilježja veličaju hrabrost i odlučnost, kulturno-istorijska obilježja ukazuju na značaj razvoj intelekta i kreativnosti, ali spomenici kontroverznim istorijskim ličnostima onemogućavaju kritički osvrt i civilizovani, tzv. mirni susret sa prošlošću. Ovakvo postavljanje spomenika, uz prateću sintagmu “preneseno sa koljena na koljeno” i uz prenaglašenu kolektivnu identifikaciju, u ovom slučaju srpsku, onemogućava objektivno sagledavanje opravdanosti ovakvih postupaka.
Naime, ako kritičari dolaze iz zajednice koja podiže spomenik ekspresno će biti etiketirani epitetima izdajice i izroda, a kritike ostalih građana biće tumačene kao ataci na nacionalnu ili neku drugu pripadnost. U ovakvoj konstelaciji odnosa ne možemo govoriti o otvorenom društvu, odnosno građanskoj demokratiji.
Tačnije, kada se unaprijed opominju oponenti ili suzdržani građani da im “sud istorije to sigurno neće oprostiti” onda se krši osnovni postulat otvorenog društva - znanje koje se uvijek dopunjava i provjerava, znanje koje je u neprestanom toku. Kada se pozivanje na ustavno pravo zaklanja iza licemjerne konstatacije da je ovo “obilježje koje ne vrijeđa nikog” onda ne možemo govoriti o građanskoj demokratiji.
Potvrda ovog stanovišta, i još jedno svojevrsno licemjerstvo, jeste i reagovanje Hrvatskog nacionalnog vijeća Crne Gore povodom ovog slučaja. Navodi istaknuti u ovom reagovanju stvarno upućuju da su inicijatori spornog spomen obilježja svojom neprimjerenom i jednostranom interpretaciom istorijskih činjenica povrijedili hrvatsko nacionalno osjećanje.
Ali, ovi isti principi nisu saopšteni onima koji su podigli spomenik Miru Barišiću, onima koji ovih dana postavljaju obilježje Juri Francetiću i onima koji su sve ovo trebali da spriječe i konačno uklone tablu sa ustaškim pozdravom u Jasenovcu. Manje je poznato, ali bi i albanski intelektualci u Crnoj Gori trebalo da budu „samokritični“ prema kontroverznim obilježjima koja se nalaze ne samo u njihovoj matici, već i na samoj teritoriji Crne Gore.
Prisustvovanje određenih intelektualaca i javnih ličnosti podizanju spomenika u čast osobi koju su ubili pripadnici partizanskog pokreta, kao i članova DPS-a, najbolje je podvesti pod Jungovu konstataciju da je „odabrani izraz najbolja moguća oznaka ili formula za ono što je relativno nepoznato, ali se zna da postoji ili bi moralo postojati“, a u ovom slučaju to možemo odrediti kao ideološko konvertitstvo!
Na kraju, spomenici nisu samo u funkciji socijalizacije budućih generacija. Gledajući spomenike jednog društva zapravo gledamo materijalizovani iskaz njegovog civilizacijskog razvoja - oni su lična karta jednog društva, a odnos prema njima najbolje pokazuje stanje u tom društvu. Danas u Crnoj Gori pored protivzakonitih podizanja spomenika imate i protivzakoniti odnos prema postojećima.
Učestale devastacije naše kulturno-istorijske baštine, tajkunizacija prostora i institucionalni nerad tragično su svjedočanstvo jednog društva koje uništava dokaze svog milenijumskog postojanja. Čak i podizanje spomenika u skladu sa važećim propisima ima dozu infantilnosti. Tačnije, stilska forma spomenika koje je postavila, ili će postaviti, aktuelna vlast ima zajedničko obilježje sa Galima iz crtanih romana i filmova - Obeliks(a)!
Povodom ovog, našeg neprekidnog tranzicionog ludila, možda se i Barani odluče na podizanje spomenika jednom svom oriđinalu. Ako Mostar ima bistu Brusa Lija, onda istu takvu zaslužuje i onaj koji je u iracionalnim situacijama smireno izgovarao svoje geslo - Bože, čuvaj pamet!
Bonus video:
