GRANICE I ISTORIJA
Međudržavne granice su, istorija nas to uči, osjetljiva tema. Posebno u svjetlu činjenice da granice među državama nisu konstantna kategorija.
Granice su nerijetko bile casus belli, dakle povod za rat. Isto kao što su granice nekada posljedice završenih ratova.
Poljska je zemlja koja je u istoriji, zahvaljujući, susjedima Njemačkoj i Rusiji, u tom slučaju “geografiji kao sudbini”, često, i na svoju štetu mijenjala granice.
Uzbudljive su bile i istorijske granice između Francuske i Njemačke (ranije Pruske), jer su ih susjedi s dvije strane rijeke Rajne često mijenjali, sa promjenljivom ratnom srećom.
Velike promjene, neki bi rekli pometnje, sa granicama nastale su nakon Prvog svjetskog rata, između ostalog i padom četiri carstva, zapravo poraženim u ratu imperija - Otomanske, Austrougarske, Njemačke i Ruske.
Nije mali broj onih koji su vidjeli trajanje geopolitičkih nestabilnosti na Bliskom istoku i Istočnoj Evropi kao posljedicu novih državnih realnosti nakon mirovnih konferencija i sporazuma započetih 1918. Tada su nastale tri nove države Jugoslavija, Sovjetski Savez i Čehoslovačka, koje će se 70 godina kasnije, dakle 90-ih godina prošlog vijeka, dezintegrisati - prve dvije sa mnogim geopolitičkim zapletima, negdje i spornim granicama.
Na jadranskoj obali kao posljedica raspada Jugoslavije postoje dvije sporne granice. Jedan spor sa intenzivnim diplomatskim i međunarodno sudskim dinamikama je između Slovenije i Hrvatske.
Drugi je na crnogorsko-hrvatskoj granici, oko poluostrva Prevlake.
Ako crnogorska javnost nije bila udostojena ni elementarnih informacija o stanju spora oko Prevlake, sve zbog nerada i bestidnog obmanjivanja građana u dužem periodu, od dpsovskih do apostolskih vlada, posredstvom medija se mogao pratiti slovenačko-hrvatski granični spor. Ljubljana i Zagreb su javno i precizno saopštavali svoje legitimne ciljeve i argumente, jedni i drugi vodili intenzivne diplomatske aktivnosti u koje su uključeni Evropska unija i druge međunarodne strukture.
Za razliku od odmaklog rješavanja veoma složenog slovenačko-hrvatskog spora oko Piranskog zaliva, situacija povodom Prevlake se nalazi u dvojstvu: mrtvog slova na papiru sa crnogorske strane i objektivno sada mnogo bolje pozicije hrvatske države, zahvaljujući i njihovoj ozbiljnijoj državnoj politici sa svim strateškim, taktičkim i vremenskim komponentama.
PREVLAKA - PRIRODNA I ISTORIJSKA GRANICA
Postoje državne granice povučene na bazi različitih kriterijuma - etničkih, istorijskih, strateških, geopolitičkih.
I one druge, tzv. prirodne granice koje su definisane na osnovu specifičnosti geografskih detalja - planinski vijenac, more, rijeka, jezero, zaliv...
Prevlaka sadrži više navedenih elementa.
Sporna je mala, ali strateški važna kopnena teritorija koja determiniše još osjetljivije pitanje - državno vlasništvo Bokokotorskog zaliva.
Hoće li morski bazen uskog Bokokotorskog zaliva imati jednog ili dva vlasnika?
Da li će usta Boke (“bocca” u prevodu sa italijanskog znači usta, otuda riječ i ime Boka) biti dio jedne glave ili dvije?
Smatramo, pritom ne vođeni latinskim apriornim geslom pro domo mea, da zaliv pripada jednom vlasniku. Zapravo onako kako je uvijek bilo u istoriji na Jadranskom moru, i povijesti same Boke.
U vrijeme Venecije i Austrije, koje su najduže dominirale jadranskom obalom, a u nekim fazama imale i susjede na jugu, situacija oko Prevalake je bila jasna. Ko je držao Boku Kotorsku držao i je Prevlaku kao sastavni dio Bokokotorskog zaliva. Prevlaka je fizički neodvojivi dio morskog bazena Boke Kotorske i zato uvijek i primarno pod njenom direktnom jurisdikcijom, odnosno gradova i države u čijem je sastavu bila Boka Kotorska.
JUGOSLOVENSKA FAZA
Preskočićemo ustrojstvo Kraljevine Jugoslavije u kojoj se u jednom periodu pokušalo izbjeći poklapanje administrativnog određenja sa onim etničkim, pa se Zetska banovina sa sjedištem na Cetinju protezala od Dubrovnika do Peći, a recimo Drinska banovina sa sjedištem u Sarajevu obuhvatala i Čačak.
Nećemo se nešto više osvrtati ni na ugovor gdje se prvi put pominje Hrvatska kao državni subjekat u kojem se, istina uzgred, pominje i Prevlaka - dakle, sporazum u Rimu 18. maja 1941. koji su potpisali Benito Musolini i Ante Pavelić.
Za našu temu je od većeg značaja status Prevlake u socijalističkoj Jugoslaviji i ono što će dogoditi poslije njenog života.
Naime, tokom državno-pravnog konstituisanja socijalističke Jugoslavije i njenog federalnog sistema sa šest republika, označene su međurepubličke granice.
Taj posao je obavljen na bazi određenih kriterijuma, pri čemu treba imati u vidu i dva momenta.
Prvo, radilo se o unutrašnjim granicama, izvjesno drugog reda u odnosu na one primarne, spoljne granice jugoslovenske države koje su bile međunarodno priznate.
Drugo, kada su komunistički drugovi poslije rata crtali međurepubličke granice, nisu imali u vidu, a vjerovatno niti mogli sanjati, da će se Jugoslavija jednog dana raspasti.
Prema tim granicama, poluostrvo Prevlaka se našlo kao dio teritorije Socijalističke Republike Hrvatske. Paralelno, u svim zakonskim propisima Bokokotorski zaliv je imao status unutrašnjih morskih voda. Svim upravno-administrativno-pomorskim poslovima se upravljalo iz nadležnih opština Kotor i Herceg Novi.
POSTJUGOSLOVENSKI PERIOD
Već na početku burnog raspada Jugoslavije, čija haotično-tragična drama nije detaljniji predmet ovog osvrta - aktuelizovano je i pitanje granica. One su crtane, ispravljane, brisane, opet crtane - da nije bilo jako tragično, bilo je i komičnog, a svemu je pogodovao raspad države bez pravila, dogovora, pa i neslaganja međunarodnih faktora, dakle i velikih sila, posebno na početku izbijanja krize.
U svakom slučaju, bilo je više pretenzija na prostor Prevlake. Pretendovala je Hrvatska, ne bez argumenata, pozivajući se primarno na avnojevske granice. Ovaj ozbiljan argument ponekad je bio praćen i nesrećnim izjavama da “svaki kamen Boke govori hrvatski, da je Gospa od Škrpjela hrvatska Sikstinska kapela…” Čule bi se i izjave iz vrha vlasti da i ostrvo Mamula pripada Hrvatskoj.
Eksponenti srpskog nacionalizma držali su temu Prevlake kao potencijalni casus belli, pa je jedan od očeva tog nacionalizma, Dobrica Ćosić, često ponavljao: “SRJ se brani na Prevlaci”.
U Crnoj Gori se vrtjela populistička, s pretenzijom valjda humornog, rečenica: “Te granice je crtao Franjo Josip, a Josip Broz ih podebljavao”.
Milo Đukanović je tada prednjačio, ne samo ispraćajem vojnika na dubrovačko ratište, već i drugim huškačkim izjavama, pa i uvredama - recimo ona saopštena u intervjuu “Pobjedi” o “ustaškoj nemani” što ih je “zamalo koštalo Dubrovnika”.
I tu se nije završavalo s pretenzijama na Prevlaku. Naime, nisu se krile kombinacije “izlaska na more” Republike Srpske, pa je Momčilo Krajišnik taj plan, koji je podrazumijevao i preuzimanje Prevlake, detaljno obrazložio i na radiju Herceg Novi.
REZOLUCIJA SAVJETA BEZBJEDNOSTI UN
Ipak, vremenom, i sve više pod uticajem međunarodnih faktora, prevladavao je stav da se na jugoslovenskom prostoru unutrašnje, administrativne, tzv. avnojevske granice između šest republika proklamuju za međunarodne. Upravo takav princip zastupala je i Badinterova komisija u ime EU.
Crna Gora je uspjela da u izuzetno teškom i tragičnom vremenu, okružena raznim nacionalizmima, donekle odbrani, u svakom slučaju internacionalizuje pitanje Prevlake, malog poluostrva, tačnije njegovog vrha rt Oštro kojim se zaokružuje ulazak u Boku Kotorsku.
Naime, bio je to, usuđujem se reći, relativan diplomatski uspjeh kada je rezolucijom UN u oktobru 1992. odlučeno da Prevlaka postane teritorija pod međunarodnim nadgledanjem “plavih šljemova”. S Hrvatskom je postignut modus vivendi, postepeno su padale političko-propagandne tenzije.
Govorim o svemu ovome i kao skroman akter, u svakom slučaju kao svjedok, jer sam u drugoj polovini 1992, kao nestranačka osoba, dvije godine vodio inostrane poslove u vladi u kojoj su se našli i ministri iz Liberalnog saveza, Socijaldemokratske partije i Narodne stranke. To nam je dalo i određeni kredibilitet, cijenilo se jedinstvo zemlje, makar i nakratko, u teškom unutrašnjem i spoljnom trenutku.
Na međunarodnim konferencijama, posebno u Ženevi, a i bilateralno 1994. u Zagrebu, imao sam prilike da o Prevlaci, i ne samo o njoj, miroljubivo razgovaram s hrvatskom stranom i, razumije se, mnogim inostranim zvaničnicima.
Ukratko, imao sam utisak da se naši argumenti o prirodnoj granici Prevlake kao crnogorske teritorije, kojom se prirodno zaokružuje ulazak u Bokokotorski zaliv, uvažavaju na međunarodnom planu.
Naravno, nisu nestali ni hrvatski argumenti koje je trebalo s pažnjom čuti i kulturno uvažavati.
Dakle, Rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN br. 779 od 6. oktobra 1992. Prevlaka je proglašena za demilitarizovanu zonu pod nadzorom Unprofora, tj. sa vojnicima UN na poluostrvu.
Ova rezolucija je u Savjetu bezbjednosti svake godine potvrđivana, povodom Prevlake su prestali incidenti, avnojevska granica je postala “ničija zemlja”, Bokokotorski zaliv, taj prirodni, cjeloviti, ulazni morski bazen imeđu dva poluostrva Prevlake i Luštice kontrolisala je crnogorska država, otvorio se prostor za diplomatske kanale i ozbiljan rad, s ciljem pronalaženja miroljubivog i trajnog rješenja.
PREVLAKA I UMORNI RATNICI
Vremenom i teško shvatljivo, vlast u Crnoj Gori je sve više napuštala temu Prevlake. Ozbiljnog rada nije bilo. Izbjegavan je javni dijalog i odgovorno demokratsko sučeljavanje o tom važnom pitanju. Strategija ignorisanja pitanja Prevlake pokrivana je konfuzno-kontradiktornim saopštenjima uglavnom s ciljem obmanjivanja javnosti.
Mnogo toga je prepušteno saveznoj diplomatiji, pa su 10. 12. 2002. tadašnji ministar SR Jugoslavije Goran Svilanović i ministar Hrvatske Tonino Picula potpisali sporazum nazvan “Protokol između Vlade Hrvatske i Vlade Savezne Republike Jugoslavije o privremenom režimu uz južnu granicu između dviju država”. U najkraćem, periculum in mora, cjelovito rješenje je odloženo.
I kratkim podsjećanjem, dostupnim i putem interneta, mogla bi se slijediti dokumentacija o farsi tzv. angažovanja crnogorskih vlada.
Poslije simuliranja pregovora i vijesti da sve ide dobro u dogovaranju sa hrvatskom stranom, premijer Milo Đukanović je iznenada javno objavio svoj “dogovor” sa hrvatskim premijerom Ivom Sanaderom 2008, sve bez prethodne odluke crnogorskog parlamenta, da će se pitanje Prevlake rješavati na međunarodnom sudu u Hagu.
Odmah je u resornom ministarstvu podržana “mudra i državnička odluka premijera” i saopšteno je da se formira zajednička komisija koja će za kratko vrijeme izaći sa predlogom prema međunarodnom sudu.
Na međunarodnom sudu nikada nije pojavio predmet o sporu dviju država povodom Prevlake.
Kako su prolazile godine bez ikakvog rezultata, ali sa jakim intenzitetom obmanjivanja javnosti o nekakvom državnom radu, resorno ministarstvo je jednog dana izašlo sa “novom strategijom” - ne više rješavanje pitanja Prevlake na međunarodnom sudu, već putem bilateralnih pregovora i direktnog sporazuma sa Hrvatskom.
Ni u periodu nove “strategije” nije se pojavila ozbiljna aktivnost, još manje neki konkretan rezultat.
U najkraćem, dugogodišnje crnogorske vlasti su i povodom Prevlake demonstrirale svoje ciklične krajnosti.
Jednom, zbog Prevlake (i ne samo nje) vodili besmislene ratove.
Drugi put olako prepustiti sve - skrivajući se iza izmišljenih aktivnosti pregovora i sudske arbitraže kojih nikada nije bilo u pravom smislu riječi.
Mogući razlozi za naglu, veliku miroljubivost i retoriku bivših ratnika “sve rješavamo civilizovano” posebna su tema.
U međuvremenu, Hrvatska je postala članica EU, radeći paralelno kao ozbiljna država na zaštiti legitimnih državnih interesa, pa i povodom Prevlake. Status članice EU je znatno mijenjao u njenu korist odnos diplomatskih snaga i raspoloživih međunarodnih mehanizama.
DEFANZIVA CRNOGORSKE I OFANZIVA HRVATSKA STRANE
I kada je ofirano da godinama s crnogorske strane nije bilo, bar ne ozbiljnog, doprinosa bilateralnom rješavanju spora, niti rezultata u tzv. zajedničkoj komisiji kojim bi se išlo prema Međunarodnom sudu - pojavila se nova faza u kojoj je Hrvatska uputila svoj predlog sporazuma o razgraničenju.
Naime, prije nekoliko godina crnogorska javnost je iz zvaničnih hrvatskih izvora saznala da je u Podgoricu stigla nova inicijativa iz Zagreba. I ta tema je brzo zataškana u domaćoj javnosti, ostajući bez jasnog zvaničnog odgovora.
Crnogorski zvaničnici su gotovo ostali bez reakcije i kada su novljanski ribari kod Prevlake, ponekad i ponižavajuće, hapšeni i kažnjavani zbog ulaska - kako je saopštavano - u tuđe vode.
Zatim su uslijedili najnoviji događaji u kojima je hrvatska Vlada proglasila dio crnogorskih državnih zvaničnika personama non grata, da bi posljednjih sedmica Zagreb blokirao zatvaranje Poglavlja 31 u crnogorskom integracionom procesu prema EU, isporučivši i druge uslove, među kojima razgraničenje, čitaj Prevlaka, čija ispunjenja uslovljavaju “normalizaciju sada narušenih odnosa između dvije zemlje”.
Neshvatljivom ležernošću i neodgovornošću crnogorske vlasti su dobrim dijelom ispustile svoje šanse, dakle priliku da miroljubivo i šire diplomatski afirmišu ozbiljne pravno-istorijske argumente koji objektivno postoje povodom Prevlake. I da ostanu prijateljski susjed Hrvatske.
Sada je objektivno za crnogorsku stranu mnogo teže.
Možda najteže, zbog nedostatka ozbiljne, elementarno usaglašene državne politike, koja na momente, sa ne malim brojem nedoraslih protagonista na sceni, sve više liči na provincijski vašar.
Zato je na djelu latentni potencijal crnogorske autodestrukcije, što je, razumije se, jedna druga, zapravo prva tema Crne Gore danas.
Da li će i Prevlaka u tome biti žrtva? U tom slučaju bi se dogodio ne mali crnogorski poraz.
Ili će se, u posljednji čas, nešto promijeniti i konstituisati makar elementarno ozbiljna državna politika i odgovoran rad na jednom tako važnom pitanju?
Bonus video:
