Tumačenje ubistva” debitantski roman Džeda Rubenfelda temelji se na događaju koji se odigrao početkom XX vijeka, kada je Sigmund Frojd prvi i jedini put boravio u Americi.
O onome što se dešavalo Frojdu na tom putovanju malo se zna jer je po povratku u Beč Frojd o njemu rijetko govorio, a Amerikance je do kraja života pominjao kao „divljake“.
Nadahnut pitanjem o kome se raspravlja sve do danas: šta je to zadesilo ovog velikog genija na tim dalekim obalama, Džed Rubenfeld je napisao roman s izvanredno vođenim zapletom i nekim neodoljivim sastojcima, u rasponu od šekspirovskih mozgalica pa do psiholoških zagonetki.
U romanu se prepliću motivi erotike, ubistva, misterije, ludila, Šekspirovih djela, uz izvanredan opis Njujorka na početku XX vijeka.
U Rubenfeldovom drugom romanu “Instinkt smrti” veteran Prvog svjetskog rata Stratam Janger, njegov prijatelj, policajac Džejms Litlmor i liepa hemičarka francuskog porijekla, Kolet Ruso, nalaze se u složenoj mreži zavjere, obmane i pohlepe poslije tajanstvenog napada na njujorški Vol strit.
Niz neobjašnjivih nasrtaja na Kolet, tajna zakopana u njenoj prošlosti i misteriozni tragovi vode Jangera, Litlmora i Rusoovu u uzbudljivu međunarodnu potjeru od Pariza i Praga, pa sve do Beča i vašingtonskih krugova moći.
Njihovoj potrazi ubrzo se priključuje i čuveni psihoanalitičar, doktor Sigmund Frojd, koji će trima istražiteljima pomoći da bolje shvate dubine najskrivenijih ljudskih nagona. Romane “Tumačenje ubistva” i “Instinkt smrti” Džeda Rubenfelda objavio je Vulkan.
Džed Rubenfeld je rođen 1959. u Vašingtonu. Profesor je prava na Jejlu i jedan od najvećih stručnjaka za ustavno pravo. Još prije nego što je diplomirao na Prinstonu, završio je svoju tezu o Frojdu. Na fakultetu Džulijard pohađao je studije o Šekspiru. Živi u Nju Hejvenu sa ženom i dvoje djece.
Vi ste profesor prava na Jejlu, i jedan od najvećih stručnjaka za ustavno pravo. Ali, još kao student pravnih nauka, objavili ste svoj rad o Sigmundu Frojdu. Potom, pohađali ste i studije o Šekspiru. Možete li nam reći od kada potiče vaš interes za psihoanalizu i za književnost?
- Psihoanaliza i književnost nijesu toliko različite. Psihoanaliza je stvorila novi način da spoznamo sebe, našu prošlost i naše najdublje želje. To su pitanja koja se odnose i na sjajnu književnost, naravno. Zapravo, čitao sam Frojda ne kao nauku, već kao književnost. Ili možda filozofiju. Ali, ako pitate o mojim ličnim motivima, moram da dodam - iako se nadam da to ne zvuči previše frojdovski - da je moj otac bio psiholog.
Obzirom da ste u velikoj mjeri proučavali Frojda, recite nam kako Vi tumačite Frojdovu misao, da je za mentalno zdravlje ljudi dobro da se „oslobode svoje prošlosti“? Zašto je Frojd smatrao da prošlost opterećuje čovjeka?
- Frojd je definisao neurozu kao uslov u kojem su pojedinci zatvorenici svoje prošlosti. To podrazumijeva koncept slobode kao oslobođenja od prošlosti - oslobođenje od samog vremena - sloboda da se živi u sadašnjosti. Ovo je koncepcija slobode koju vidimo kroz savremenu kulturu; to je karakteristična osobina moderne ere. Međutim, Frojd je takođe vjerovao da je primarni mehanizam kroz prošlost usmjeren kroz zaboravljanje - represiju. Tako velika ironija i kontradikcija: za Frojda, jedini način da se pobjegne iz prošlosti jeste da se sjeća, da se zadrži u njoj, da je rekonstruiše, da je ponovo oživi. Iako je vođena principom oslobađanja ljudi od njihove prošlosti, psihoanaliza je tražila od ljudi da se bave svojom prošlošću više nego bilo koji drugi medicinski ili psihološki tretman ikada ranije.
Radnja vašeg romana “Instinkt smrti” velikim dijelom smještena je u doba Prvog svjetskog rata. Koji je to glavni razlog zbog koga Vas događanja iz Velikog rata posebno interesuju i inspirišu?
- Veliki rat nije bio direktan fokus moje pažnje. Terorizam je bio. I brutalnost. Napisao sam “Instinkt smrti” dijelom u pokušaju da se bavim fenomenom terorizma, iako nije izrazito terorizam muslimanski. Nakon Prvog svjetskog rata, SAD su doživjele svoj prvi veliki talas terorističkih napada. Htio sam da istražim kako su tada Sjedinjene Države odgovorile - i zašto čovječanstvo neprestano privlači brutalnost, ubijanje i sama smrt.
Kako je teklo stvaranje likova ovog romana, prije svega lika veterana Stratama Jangera, njegovog prijatelja Džejmsa Litlmora, francuskinje Kolet Ruso...?
- Volio bih da vam mogu govoriti o inspiraciji za ove likove. Da sam bio bolji pisac i umjetnik - volio bih da sam bio! - mogao bih to da učinim. Ali, uostalom, moji likovi mi ne dolaze u eksploziji inspiracije. Njihovo stvaranje je teško za mene. To je više rad nego inspiracija.
Složene zavjere, obmane i pohlepe karakterišu zanimljiv zaplet knjige „Instinkt smrti“. Koliko su neka stvarna dogadjanja, kao što je na primjer - napad na Vol strit, uticala na tok radnje ovog romana?
- Istorijski događaji opisani u “Instinktu smrti” - ma koliko oni izgledali fantastični, zapravo su stvarni. Bombaški napad na Vol stritu iz 1920. godine - koji je ostao najgore terorističko bombardovanje u Sjedinjenim Državama do 11. septembra - je centralni dio knjige, i to je naravno istorijski događaj, iako ga je većina Amerikanaca danas zaboravila. Činjenica da su američke rezerve zlata, vrijedne skoro trinaest milijardi dolara (u današnjem novcu), tajno preseljene iz trezora SAD-a tačno preko puta ulice u kojoj je bio bombaški napad, istovremeno kada je bomba aktivirana, istina je iako se danas istovremeno tretira kao “slučajnost”. Evo još jednog primjera. Nedugo prije bombardovanja, čovjek po imenu Edvin Fišer slao je razglednice ljudima upozoravajući ih na eksploziju na Vol Stritu tog dana kada se bombardovanje dogodilo. Fišer je imao prethodne veze sa američkim obavještajnim službama. Kakav je bio odgovor vlade? Fišer je proglašen ludim i zatvoren u mentalnu ustanovu. Do današnjeg dana, njegove razglednice nikada nijesu objašnjene - one su takođe tretirane kao “slučajnost” od strane istoričara. Kada sam čitao o ovim izvanrednim događajima i “slučajnostima”, osjetio sam da moram pisati o njima.
U tok romana „Instinkt smrti“ uključili ste i Sigmunda Frojda. Iz kog razloga?
- Frojd nije centralni lik u romanu, ali on igra važnu ulogu. Kao rezultat Velikog rata, Frojd je formulisao svoju teoriju “instinkta smrti” - nagon koji je duboko ukorijenjen u čovječanstvu koji nas neizbježno okreće ubijanju i smrti. To je djelimično ono čime se bavi moja knjiga - zbog čega je naslov na engleskom “The Death Instinct”.
Knjiga “Tumačenje ubistva” je sačinjena od više različitih motiva: erotike, ubistava, misterija, a sve ovo uklapate u jedinstvenu i uzbudljivu priču. Zašto ste ovdje ubacili ne samo Sigmunda Frojda, već i Karla Junga, ali i ludilo Šekspirovih djela?
- “Tumačenje ubistva” zasnovano je na jednom od najpoznatijih Frojdovih istorijskih slučajeva - takozvanom „Slučaju Dora“. Knjiga počinje Frojdovim dolaskom u Sjedinjene Države 1909. godine - jednoj jedinoj njegovoj posjeti Americi, u pratnji njegovog tadašnjeg učenika, a kasnijeg rivala Karla Junga. Protagonist knjige Stratam Janger je mladi psiholog koji je na početku romana sljedbenik Frojda, uvjeren u istinu Frojdovih teorija, uključujući i ideju da je “Edipov kompleks” ključan u ljudskoj psihologiji. Ali pošto se ubistvo odvija, Janger postaje sve manje i manje siguran. Vraća se u svojim mislima Šekspovom Hamletu - o kome je sam Frojd pisao kao o “dokazu” teorije o Edipovom kompleksu - i počinje da se čudi veoma različitom, needipovskom objašnjenju Hamleta i samog ubistva.
Da nijeste pravnik po obrazovanju, da li biste se bavili psihijatrijom, zapravo, psihoanalizom, zanimanjem junaka vaših knjiga?
- Da nijesam advokat, mislim da bi profesija junaka mojih knjiga mogla biti - advokati.
U kakvom su međusobnom odnosu konstitucionalizam i demokratija? Da li državnim institucijama katkad smeta demokratija? Ili, da li demokratiji smeta konstitucionalizam?
- Odlično i složeno pitanje. S jedne strane, ustavnost stvara i štiti demokratiju; s druge strane, ustavnost može biti uništena od strane demokratije i poslužiti kao njeno ograničenje. Čista neograničena demokratija - populizam - ugrožava ustavna prava. Ali bez ustavnih prava i procedura, ne bi moglo biti demokratije. Kao rezultat toga, demokratija i ustavnost uvijek su u tenziji.
Koliko su danas realne mogućnosti da dođe do rata između vodećih vojnih sila? Hoće li današnji državnici uletjeti u bezumlje Trećeg svjetskog rata?
- Ovo je dijelom pitanje koje pokušavam da osvijetlim u “Instinktu smrti” - kako se snage straha, pohlepe, mržnje, korupcije i kratkovidosti naših političara kombinuju da bi rat učinili gotovo neizbježnim. Opasnost je danas stvarna i rastuća.
U kojem smislu Ujedinjena Evropa može predstavljati realnu opasmost za Sjedinjene Američke Države?
- Ne vjerujem da bi Ujedinjena Evropa u bilo kom slučaju bila prava opasnost za Sjedinjene Države. Evropa i Amerika imaju previše zajedničkog da bi bili neprijatelji.
Sama psihoanaliza je na kraju krajeva detektivska priča
Po povratku Sigmunda Frojda iz Amerike u Beč, ovaj veliki psihoanalitičar, Amerikance je pominjao kao „divljake“. Zbog čega je Sigmund Frojd imao tako loše mišljenje o ljudima iz Amerike?
- Biografi su bili dugo zbunjeni zbog Frojdove intenzivno negativne reakcije na njegov put u Ameriku. U kasnijem životu, Frojd bi krivio Ameriku zbog gubitka zdravlja i uništavanja njegovog rukopisa. Mnogi su spekulisali da se tokom njegovog boravka dogodio neki tajni traumatski događaj, o čemu mi i dalje ništa ne znamo. Djelimično, ta misterija je bila inspiracija za “Tumačenje ubistva”. Moja priča je imaginarna priča o traumatičnim događajima u koje je Frojd postao upleten tokom boravka u Americi.
Knjiga „Tumačenje ubistva“ je uzbudljiva priča sa puno psiholoških zagonetki. U njoj su prisutni najpoznatiji psihoanalitičari: Sigmund Frojd, njegov štićenik i suparnik Gustav Jung kao i Frojdov sljedbenik, američki psihoanalitičar Stratam Janger. Zbog čega?
- “Tumačenje ubistva” je iznad svega detektivska priča, a psihoanaliza je na kraju krajeva detektivska priča. Oni sačinjavaju prirodan par.
Bonus video:
