Početkom i tokom potonje decenije XX vijeka, u vrijeme raspada SFRJ i ratova na njenom tlu, kad je bio delirijum i trijumf nacional-šovinizma i ratnog ekspanzionizma, dominantno sa velikosrpskih pozicija, postojala je, i hrabro, i izuzetno moralno djelovala je ona, manjinska “druga Crna Gora”; antiratna, pacifistička, demokratska i građanska, koja se borila za pravo, čast, slobodu i dignitet Crne Gore i zalagala se da ona, u disoluciji SFRJ, treba da postane suverena i nezavisna država. Pod udarom režima SKCG/DPS CG našli su se glavni protagonisti tog emancipatorskog koncepta, a tada (tokom 1990. i 1991), mediji u službi režima, primarno su demonizirali glavne političke i ideološke, suštinski objektivne, vođe samosvjesne i slobodne Crne Gore: Slavka Perovića, Jevrema Brkovića, prof. dr Miodraga Perovića, odnosno, nezavisni antirežimski nedjeljnik “Monitor”, te akademika prof. dr Pavla Mijovića i prof. dr Radovana Radonjića. I druge javno angažovane ličnosti u Crnoj Gori je, dakako, velikosrpska mašinerija proganjala, ali su oni, uglavnom, bila prioritetna i glavna meta napada opskurnog režima i njihovih janičara i propagandista. Pisanje režimske “Pobjede”, 1990-1992, pogotovo pokazuje kulmen režimskog velikosrpskog i profiterskog besčšaća i laži u klevetama i satanizaciji dominantno Slavka Perovića, Jevrema Brkovića i dr Miodraga Perovića i “Monitora”, bastadura tadašnjeg crnogorskog pokreta otpora i nacionalnog identiteta Crne Gore i Crnogoraca i otpora pomamljenom ratnom zlu i nililizaciji Crne Gore.
LSCG i njegovo vođstvo, predvođeno Slavkom Perovićem, je još od 1990, pa potom dugi niz godina u kontinuitetu, isticalo javno da je Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori, odnosno, njena eparhija Mitropolija Crnogorsko-primorska na čelu sa mitropolitom dr Amfilohijem Radovićem, jedan od glavnih bastiona, fortifikacija, velikosrpske i osvajačke ratne politike, odnosno, agresije na Hrvatsku i besmislenog rata za Dubrovnik, te da je ona relevantan, klerikalno-politički, faktor, primarno angažovan u funkciji protiv Crne Gore, te autohtonog nacionalnog identiteta Crnogoraca i remetilački činilac građanskog mira, tolerancije i političko-bezbjednosne stabilnosti Crne Gore. To potvrđuju brojna tadašnja javna reagovanja LSCG. U centru političkog sistema i režima u Crnoj Gori (1989-1997) nalazila se jedna dominantna stranka - SK CG/DPS (pod tim imenom od 1991).
Za Crnu Goru onog vremena, pod okriljem apsolutne vlasti i moći DPS i drugih saučesnika politike i ideologije tadašnjeg režima, koji je bio pod presudnim uticajem srpskog “vožda” Slobodana Miloševića, prof. dr Pavle Mijović, akademik CANU, predsjednik Crnogorskog PEN Centra, napisao je (22. maja 1992), između ostalog, da ona “pred našim očima nestaje”, te da “ubijamo Dubrovnik”. Akademik Mijović, u istorijskoj retrospektivi, potom konstatuje: “Ubili smo nezavisnu, samostalnu državu Kraljevinu Crnu Goru i svrgli njenu najzaslužniju dinastiju Petrovića” (misli na - tragičnu po Crnu Goru - 1918. godinu - Prim.N.A). Svjestan činjenice ondašnje naše opskurne, društvene stvarnosti i političke zbilje, kad je monolitni DPS vršio apsolutnu vlast u Republici Crnoj Gori, dr Pavle Mijović, zatim, bilježi: “Sad se naočigled svijeta ubija ime crnogorsko i crnogorski Njegoš, crnogorska književnost i umjetnost”. Ipak, uprkos tadašnjoj, našoj sumornoj stvarnosti, akademik Pavle Mijović vjeruje u buduće uskrsnuće slobodne i nezavisne Crne Gore, pa, u tom smislu, predviđa, kada veli: “Vjerujem u Feniks- pticu koja će iz pepela vaskrsnuti i vratiti nam slobodu, pravo na sopstveni život u svojoj zemlji”. Akademik Mijović izražava nadu i očekivanje da će se Crnoj Gori i Crnogorcima, vratiti u budućnosti sva, njoj i njenom narodu, prirodna, pripadajuća i neotuđiva, ljudska, građanska, politička i kulturna prava. Za akademika dr Pavla Mijovića nema dileme u uvjerenju da će se to, zaista, futuristički i dogoditi. Zato on, optimistički za budućnost Crne Gore i crnogorskog naroda, konstatuje: “Kad već vjerujem u Feniksa - vjerujem i u neuništivost Crne Gore i Crnogoraca, i crnogorskog Njegoša i crnogorske književnosti i umjetnosti i uopšte u onaj dio našeg narodnog uma i njegovih oživotvorenja u jedan entitet koji se uklapa u evropske i mediteranske civilizacije. Ta svijetla budućnost, u ovom čašu, nam se ukazuje slomom jedne unutrašnje agresije posljednjim činom, zla i otimačina, prevara i opsesija lažnim veličinama, podlošću i besprimjernim lukavstvom”. Ne zaboravlja akademik Pavle Mijović da prezentira činjenicu da je “našem narodu očigledno um bio pomračen posljednjih godina” i nagovještava da se “pomaljaju zraci izlaska iz teške depresije, koja je porodila sve naše histerije, šizofrenije i sve porive agresivnosti pa pokrenula i zaspali sindrom divljaštva. Mi eto, živimo u takvo eri”, rezolutan je dr Pavle Mijović. (Vidi o tome detaljno: Prof. dr Pavle Mijović, “Moj penovski lament”, “Monitor”, Podgorica, broj 83, od 22. maja 1992, str. 38-39).
O ondašnjoj zlehudoj, sudbini Crne Gore i Crnogoraca i njenog društva, njenoj društvenoj agoniji, dok su se režim i njegovi pitomci i favoriti, naprasno, bogatili, a narod kontinuirano i dominantno i masovno pauperizovao, govori i javna konsideracija i analiza prof. dr Miodraga Perovića, koji je 10. septembra 1993. godine, u nezavisnom nedjeljniku „Monitoru“, pored ostalog, zapisao i sljedeće: “Crnogorci su jedini balkanski narod koji nema matičnu državu izvan srpske. Po drugi put u ovom vijeku pod imenom Jugoslavija Srbi započinju da prave državu za sve Srbe. Međutim, moderni srpski nacionalisti neće da reskiraju. Ne streme više državi u kojoj žive svi Srbi, već državi u kojoj žive samo Srbi... Kakva je sudbina planirana za Crnu Goru i Crnogorce, to je odavno poznato. Svaki srpski nacionalni program u toku posljednih 150 godina predvidio je brisanje crnogorskog identiteta. Prosrpsko osjećanje Crnogoraca je 1918. godine brutalno zloupotrijebljeno i najstarija balkanska slovenska država nasilno je izbrisana“. Potom, profesor Miodrag Perović, činjenički fundirano, s pravom i argumentovano, konstatuje: “Srpski nacionalisti su 1989. bili inventivniji. Koristeći njemačko iskustvo iz 1938, pučem su instalirali prosrpski režim u Crnoj Gori da bi ovaj Podgoričku ’narodnu skupštinu’ ponovio u formi ’referenduma’. Seyss-Inquart je na ’plebisticu’ 1938. dobio 97% Austrijanaca za anšlus sa Njemačkom. Bulatović (Momir - predsjednik DPS i Predsjednik Predsjedništva CG - prim. N.A) 1992, 66% građana Crne Gore za ostanak u Jugoslaviji sa onim republikama ’koje to žele’. Bulatović, crnogorskog imena a srpskog prezimena, konsekventno ostvaruje tzv. srpski interes u Crnoj Gori. Medije, policiju, državne institucije, institucije kulture dao je u ruke srpskim nacionalistima, i podršku Amfilohiju Radoviću da prepravlja imena tradicionalnim crnogorskim institucijama kakav je manastir cetinjski, a i samim Crnogorcima. Uveo je Crnu Goru u rat sa susjedima s kojima nikad u svojoj hiljadugodišnjoj istoriji nije ratovala kako bi joj zatvorio sva vrata osim prema Srbiji. Hrabrio je Crnogorce u JNA da ruše Dubrovnik i Bosnu“. Između ostalog, dr M. Perović konsiderira da je vlast jedinstvenog DPS-a, na čelu sa Momirom Bulatovićem, u kojoj je premijer Milo Đukanović bio druga violina, učinila jednu “dobru stvar“ za Crnu Goru. Prema ocjeni prof. Miodraga Perovića, lider DPS vlasti u Crnoj Gori Momir Bulatović “doveo je u stanje takve okupacije, da prvi put u svojoj hiljadugodišnoj istoriji ona ne može povratiti svoju slobodu ratnim, već demokratskim sredstvima. Crna Gora je stavljena u poziciju da se mora preporoditi da bi preživjela. Svoju istoriju i nasljeđe mora pročitati na moderan način i nadgraditi idejama koje danas stvaraju istoriju. Da ima potencijale za to pokazuje činjenica da se podjela na zelenaše (indenpendiste) i bjelaše (ujedinitelje) danas poklapa sa podjelom na one koji prihvataju vrednote evropske civilizacije i one koji su antievropski orijentisani“. (Prof. dr Miodrag Perović, „Niko kao mi“, „Monitor“, Podgorica, broj 151, 10. septembar 1993, str. 5.).
Vlast DPS uz podršku njenih prosrpskih saveznika, uvela je, prevarnim referendumom, od 1. marta 1992. godine, Crnu Goru u sastav „SRJ“, u kojoj je, tokom čitavog perioda njenog trajanja Crna Gora (1992-2002), bila više nego neravnopravna sa Srbijom, a sa kojom je činila „dvočlanu federaciju“. O položaju i iskustvu Crne Gore, unutar „državne zajednice“ nazvane SRJ i konsekvencama, koje su je godinama, tada, pogađale, te o učincima njene republičke DPS vlasti u demontaži, disoluciji bivše SFRJ, rezonovao je i interpretirao, 1999. godine, na naučnom skupu održanom u CANU dr Radovan Radonjić, politikolog i istoriograf, redovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore, sljedećom percepcijom i opservacijom: “Od svih bivših jugoslovenskih republika, jedino je Crna Gora iz “rata za mir“ izašla sa bitno umanjenom (umjesto osnaženom i formalno i faktički osnaženom) državnošću. Jedino je Crna Gora uvučena u zajedništvo, čiju jednu od glavnih, i posve legalnih “integracionih komponenti“, čini potiranje njenog etničkog, duhovnog i svakog drugog identiteta i integriteta. To je bilo previše čak i za najveći dio onih njenih građana, čija spremnost na bezgranično žrtvovanje za ideju zajedničke države nije nikada dolazila u pitanje. Još jednom se pokazalo da je Berđajev bio u pravu: dobro je nesagledivo bez zla. Samodestrukcija oficijelne Crne Gore, bila je bez presedana. Crnogorska vlast se dobrovoljno potčinila ingerencijama šefa druge federalne jedinice. Crna Gora je znatno više od federalnog partnera, svoja suverena prava prenijela na ’savezne organe’. Bez presedana je bila asimilatorska politika Srbije prema Crnoj Gori, sračunata na to da se, poput vjere i jezika, ’sve učini zajedničkim’. Time, ipak, nijesu umanjene istorijske, kulturne, etničke, etičke, psihološke i aksiološke razlike među federalnim partnerima“. (Prof. dr Radovan Radonjić, “Crnogorska enigma“, Podgorica, 2002, str. 40-41.)
Protiv politike režima u Beogradu i ratne mašinerije sa ciljem uspostavljanja Velike Srbije, kao i nacionalističke politike i ideologije predsjednika SRJ Dobrice Ćosića i mitropolita Amfilohija Radovića, eksplicitno se izjasnio i bivši gradonačelnik Beograda, čuveni arhitekta i akademik SANU (koji je iz protesta napustio njeno članstvo) prof. dr Bogdan Bogdanović. On je 5. novembra 1993. godine iskazao svoj odnos prema Crnoj Gori i onima koji nasrću na njen individualitet i identitet, rekavši: “Jednu od rijetkih nada mi uliva Crna Gora. Ja Crnu Goru poznajem i volim i za mene ona predstavlja nesumnjivi politički i nacionalni entitet u onoj mjeri u kojoj to Crnogorci određuju. I sad, tamo idu neki ljudi da vam se u to mešaju: Ćosić da vas na moravskom akcentu podučava da ste dehristijanizovani, ili onaj Amfilohije, koji se, kao i svi iz SPC, ne bavi Crkvom već politikom”. Bogdanović navodi da se srpski crkveni velikodostojnici “ne bave ni Biblijom, ni Bogom”, pa dodaje. “Secite vi meni obe noge ako taj Amfilohije veruje u Boga”. (Bogdan Bogdanović, “Kolaps jedne nacije” (intervju), “„Monitor“, Podgorica, broj 159, od 5. novembra 1993 str. 26-27.).
Bilo je to vrijeme ukupnog posrnuća društva u Crnoj Gori, a nadasve njenog kulturno-istorijskog i nacionalno-državotvornog identiteta. U to vrijeme su crnogorska kultura i njeno istorijsko nasljeđe bili izloženi degradaciji, devastaciji i asimilaciji. O tome je krajem 1994. godine poznati crnogorski pisac, izvorni crnogorski suverenista i rodoljub, Jevrem Brković, iz egzila u Zagrebu, jasno govorio. “Na djelu je sprovođenje velikosrpskog koncepta posrbljavanja institucija crnogorske kulture“. Jevrem Brković, zatim, tada dodaje da iza toga stoji vrh vlasti u Crnoj Gori, oličen u Momiru Bulatoviću, Milu Đukanoviću, Svetozaru Maroviću i drugima, kao i, kako ocjenjuje Brković „čitav jedan memorandumski štab koji im diktira što će raditi i kada će koji anticrnogorski potez povući. Aktivni kulturocid nad Crnom Gorom traje od pučističkog dolaska pučista na vlast, a latentni kulturocid u Crnoj Gori postoji još od 1918. godine.“ (Jevrem Brković, „Otpora će biti sve više“, „Monitor“, Podgorica, br. 218., 23. decembar 1994, str. 2, /Intervju).
Bonus video:
