Neki moji prijatelji - koji se mnogo bolje razumiju u crnogorsku arhitekturicu od mene mladoga (ali zato vrlo perspektivnoga) - kažu da je Hotel “Podgorica” plod tzv. total design metodologije - što će reći da je Kana sve držala pod kontrolom - da je izabrala čak i serijsku garnituru (stolovi i stolice) za terase hotela.
Da li su, djeco draga, moji prijatelji u pravu? Govore li istinu? Što vi mislite, molim vas? Ako mene pitate - rekao bih da život zapravo serija kompromisa - koji, u pravilu, nemaju nekog dubljeg smisla - ali ponekad, doduše iznimno rijetko, desi se da se baš potrefi... Te davne, 1967. godine, potrefilo se baš u Titogradu - u ljutoj zabiti, daleko i od najdalje periferije - taman toliko koliko je trebalo da Titograd bude upisan na arhitektonske mape svijeta - za razliku od Podgorice - najljuće zabiti - koja je, kako sada stvari stoje, daleko - i predaleko - od upisa.
OK, ne obraćajte pažnju na tzv. rasvjetni stub i pripadajuća mu tzv. rasvjetna tijela - to bi nas predaleko odvelo. Koncentrišite se na stolove i stolice - pogotovo na stolice, molim vas - strogo u ozračju sveprisutne, osebujne brutalnosti drugoga plana - da ne kažem Kanine arhitekture...
Kada su pustili veseli glas da se Viki Viki Violeta - prva dama crnogorske arhitekturice (mlade) i pripadajućeg joj urbanizma (ugašenoga), majka naša arhitektonsko-urbanistička - sprema da, veli, prikaže stvaralaštvo Svetlane Kane Radević - i to baš u Veneciji, na predstojećem Bijenalu arhitekture - u prsima sam ipak osjetio neku toplinu - skoro pa domoljubno-rodoljubne naravi - i oči su mi se orosile.
Kako li su, falim te bože, reagovale doc. dr Svetlana Perović i dr Vasilija Abramović - udarni tandem oficijelnog CG prisustva na predstojećoj, XVII Međunarodnoj izložbi arhitekture - Bijenale u Veneciji 2020 - na vijest da Viki pakuje Kanino stvaralaštvo - to mi je prvo palo na pamet. Ako Viki ne otima scenu Perovićkoj i mladoj Abramovićkoj - i to kolateralnim događajem, molim vas - onda ja ne znam što je to scene-stealing. I još ako uzmemo da se niko normalan ne bi usudio da pod znak pitanja stavi činjenicu da je - među viđenijim Crnogorkama i Crnogorcima - jedini Milo dostojan da otvori tu ako-bog-da-a-daće izložbu Kaninog stvaralaštva (ma što to značilo) - dužan je naš predsjednik našoj Kani barem toliko, u ime svih nas - otvara se, po analogiji, vrlo delikatno pitanje: ko će onda otvoriti oficijelnu - Svetlaninu i Vasilijinu postavku? Neće valjda Duško Marković?
Jadi, bez lijeka...
OK, par neobaveznih redaka o Violeti, radi onih koji nisu upućeni u njeno prethodno, po mnogo čemu istorijsko činodejstvovanje...
Dakle, ne znam, moram priznati, pod kojim je okolnostima Violeta sredinom 2015. godine iz apsolutne anonimnosti (ako izuzmemo Violetinu veselu Ljetnju školicu arhitekturice Kotor APSS - koja je djelovala pod firmom Međunarodnog festivala Kotor ART, a pod pokroviteljstvom Opštine Kotor i Ministarstva kulture) došla na čelo novoformiranog Odjeljenja za razvojne projekte u urbanizmu i arhitekturici pri Ministarstvu održivog razvoja i turizma (Violeta & sedam violetica).
Ne znam tačno - ne mogu da se pozovem na neki dokument - ali mogu da naslutim kojim se potrebama rukovodio tada aktuelni ministar Gvozdenović kada je riješio da formira to odjeljenje - i da ga preda Violeti na upravljanje. Ne znam ni kojim se to nesumnjivim stručnim kvalitetima i referencama Violeta preporučila za poziciju rukovoditeljke (šefice) odjeljenja - ali odgovorno tvrdim da je Viki u startu posjedovala stanoviti talenat za organizaciju - poprilično neizbrušen/razbarušen, ali postojan - a imala je, vrlo brzo se pokazalo, i neke idejice - vrlo ambiciozne i vrlo bazične - gotovo rudimentarne - koje jesu - svaka joj čast - izlazile iz okvira njene službene obaveze prema ministru i MORiT.
Nakon što je Pavle Radulović koncem 2016. preuzeo resor održivog razvoja i turizma u Vladi premijera Markovića - rasformirano je Violetino čuveno odjeljenje - čime je, vjerovatno, najvjerovatnije, okončan i Violetin javni angažman pod patronatom i na račun države.
Kako bilo, Violeta je u trenutku gašenja odjeljenja imala iza sebe čitav niz nazovi-razvojnih i drugih projekata - mahom nerealizovanih i u većoj ili manjoj mjeri kontroverznih. Imala je i gomilu kontakata diljem Evrope i svijeta (bila je well connected, što bi se reklo), a nije joj manjkalo, evo ispostavilo se, ni tih njenih idejica...
Iz perioda odjeljenja bih izdvojio Violetina dva uzastopna (relativno pristojna) predstavljanja Crne Gore na Međunarodnoj izložbi arhitekture - Bijenale u Veneciji (2014. i 2016. godine) - i nekoliko konkursa u njenoj režiji, među kojima su dva - Konkurs za idejno arhitektonsko rješenje adaptacije i rekonstrukcije Doma revolucije u Nikšiću - iz 2016. godine - i Konkurs za idejno urbanističko-arhitektonsko rješenje dječjeg vrtića i jaslica u Bloku VI, Glavni grad Podgorica - iz 2017. godine - posebno interesantna - i to iz dijametralno suprotnih razloga - ali nećemo ovoga puta zalaziti u detalje.
I što da vam kažem - drago mi je bilo kad sam saznao da je Viki opet u pogonu - da opet ima projekat koji se, sa jedne strane, savršeno uklapa u (žalosno neinventivne) modele predstavljanja Crne Gore i crnogorske kulturne baštine u međunarodnim okvirima - i koji se, sa druge strane, nastavlja na njena ranija interesovanja po pitanju tzv. treasures in disguise - reprezentativnih ruina iz perioda Socijalističke Republike Crne Gore - među koje spada i pomenuti Kanin hotel u Podgorici.
Viki je, kako je jednom sama rekla, ahitektica koja se “sa ozbiljnom odgovornošću i velikim naporom zalaže za crnogorsku arhitekturu i prostor” - a uz to je i Crnogorka koja je, ako ništa drugo, davno shvatila kako funkcionišu CG oficijelni nazovi-kulturni obrasci (ako se složimo da ipak postoje), a umjela je i da sabere dva i dva...
Podsjetiću vas da je u njujorškom Muzeju moderne umjetnosti (The Museum of Modern Art - MoMA), prije par godina bila upriličena velika izložba naslovljena “Ka betonskoj/konkretoj utopiji: Arhitektura u Jugoslaviji od 1948. do 1980.” (Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948 - 1980) - i da je tom prilikom njujorškoj publici prezentovano, između ostaloga, i nekoliko Kaninih crteža (jedna skica, jedna fasada i par osnova) vezano za Hotel “Zlatibor” u Užicu - a prezentovan je i materijal - ne znam tačno koji - vezano za Hotel “Podgorica”.
Ako ste mislili da je ta zabava - koja je na jednom mjestu okarakterisana kao već viđena (misli se, prvenstveno, na prevaziđeni koncept izložbe) i naslonjena (konceptom) na neka opšta mjesta - uz opasku da bi MoMA trebalo da ukazuje na nove pravce a ne da slijedi - prošla bez Viki - grdno ste se prevarili...
Ali o tome ipak u narednom, ili u nekom od narednih brojeva...
Bonus video:
