(Rodoljub Etinski, Tumačenje međunarodnih ugovora: pravila i praksa, UDG, Podgorica, 2020.)
Međunarodni ugovori predstavljaju najvažniji izvor savremenog međunarodnog prava. Iz tog razloga tumačenje međunarodnih ugovora predstavlja uvijek aktuelnu i važnu temu kojom se bave i međunarodni sudovi, arbitražna tijela, ali i pravna doktrina gotovo sa jednakim interesovanjem. Na tom putu, knjiga Tumačenje međunarodnih ugovora: pravila i praksa, redovnog profesora Pravnog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu i Fakulteta pravnih nauka Univerziteta Donja Gorica, Rodoljuba Etinskog, na 422 strane donosi sintezu evolucije tumačenja relevantnih međunarodnih sudova i drugih tijela, ali i dragocjen pregled kako su pravo i pojedini pravni instituti tumačeni u kontekstu političkog, ekonomskog, društvenog i kulturnog razvoja svijeta i međunarodne pravne prakse.
Knjiga obuhvata šest poglavlja od kojih je prvo posvećeno razmatranjima pravila o tumačenju međunarodnih ugovora, a svako kasnije o posebnoj praksi tumačenja. Ovo poglavlje daje čitaocu uvid u pojam tumačenja ugovora, opšta i posebna pravila tumačenja, kao i različite škole koje su se bavile ovim pitanjem, stavljajući ipak, potpuno ispravno, u prvi plan sredstva tumačenja ugovora.
Drugo poglavlje “Tumačenje u jurisprudenciji Stalnog suda međunarodne pravde i Međunardnog suda pravde” predstavlja praksu Stalnog suda međunarodne pravde i Međunarodnog suda u Hagu u pogledu tumačenja konstitutivnih ugovora i bilateralnih ugovora. Ovo poglavlje se početno bavi time kako su Stalni sud međunarodne pravde i njegov sljedbenik, Međunarodni sud iznosili svoje stavove o tumačenju međunarodnih ugovora u više predmeta. Većina tih stavova je opisana i u predmetima koji su predstavljeni u ovom poglavlju. Tako autor nedvosmisleno ističe da se pregledom predmeta Međunarodnog suda dolazi do saznanja da je ovo sudsko tijelo najčešće koristilo sredstvo običnog značenja (npr. u predmetu Prijem države u Ujedinjene nacije 1948. godine), kao i kontekst, predmet i cilj. Ispitivanje namjere ugovornica, docniju praksu i pripremne radove je, ističe autor, Međunarodni sud koristio u manjem broju predmeta. Ovi podaci, kako navodi autor, mogu da pomognu da se konstruiše jedan opšti stav Međunarodnog suda prema tumačenju, ali oni nisu od velikog praktičnog značaja za savremeno međunardno pravo. Međutim, posebno je vrijedno istaći da ovo poglavlje, sadrži pravila tumačenja za različite multilateralne i bilateralne ugovore, dok će u poglavljima koja slijede biti predstavljena specijalna pravila tumačenja i posebne hermeneutike u vezi sa pojedinim i konkretnim ugovorima.
Treće poglavlje se odnosi na tumačenje Opšteg sporazuma o carinama i trgovini (GATT) od strane mehanizma za rješavanje sporova, odnosno Svjetske trgovinske organizacije (WTO). Nakon kraće uvodne skice o značaju pomenutog sporazuma i međunarodne organizacije, autor nam daje briljantan uvid u to kako je ovaj međunarodni ugovor tumačen od relevantnih tijela. Čini se da je za čitaoca, naročito zainteresovanog za rad WTO, ovo poglavlje od posebnog značaja u teorijskom i praktičnom smislu. Autor stoga upozorava, ali i kroz praktične primjere podsjeća da WTO sistem uključuje neka posebna pravila koja se neposredno ili posredno odnose na tumačenje GATT-a i drugih sporazuma, uključenih u sistem WTO-a.
Četvrto poglavlje obuhvata tumačenje Evropske konvencije o ljudskim pravima od strane Evropskog suda za ljudska prava i predstavlja možda i najznačajnije i najaktuelnije poglavlje za sve pravne praktičare i teoretičare prava iz oblasti evropskog sistema zaštite ljudskih prava. Autor posebnu pažnju posvećuju tumačenju članova 8 (prava privatnosti) i člana 10 (sloboda izražavanja) a sve u kontekstu prava na pristup informacijama. Iako Evropski sud za ljudska prava raspolaže ogromnom sudskom praksom, ova sud se uvijek trudio da održi određeni vid konzistentnosti u tumačenju, iako formalno pravno na to nije bio obavezan. Zato je, cijenimo, autoru bio poseban izazov da odabere one predmete koji će biti u direktnoj vezi sa tumačenjem međunarodnih ugovora u konkretnom pitanju. Čitaoci ove knjige, i naročito ovog poglavlja, imaće priliku da ugodno i bez posebnog napora prate razvoj i primjenu pravila tumačenju Evropskog suda za ljudska prava još od presuda donijetih 80-ih godina prošlog vijeka, do današnjeg perioda.
Peto poglavlje donosi tumačenje bilateralnih sporazuma o zaštiti investicija. Aktuelnost ove tematike, ali i svijesti autora da se i ovim savremenim problemom bavi u svom radu, možda najbolje oslikava činjenica da su svi predmeti opisani u knjizi nastali u ovom vijeku, uz nespornu činjenicu da će vrijeme koje pred nama sigurno ostaviti još dosta prostora za istraživanje ovih pravnih problema.
“Tumačenja Statuta Međunarodnog krivičnog suda” je naslov posljednjeg, šestog poglavlja, i odnosi se na to kako Međunarodni krivični sud tumači svoj Statut. Značaj tumačenja je posebno velik ako znamo da je već bilo primjera da vijeće pogrešno primjeni pravila tumačenja, pa žalbeno vijeće ukine odluku zbog toga. Autor upućuje na činjenicu da je Statut Međunarodnog krivičnog suda konstitutivni međunarodni ugovor i da se na njegovo tumačenje, osim specijalnih pravila, primjenjuju i opšta pravila iz članova 31 - 33 Bečke konvencije o pravu međunarodnih ugovora. Iz tog razloga je, ne toliko bogata praksa Međunarodnog krivičnog suda, ipak obrađena u ovoj knjizi. Još jednom ističemo da svako od navedenih poglavlja obuhvata detaljan prikaz i analizu nekih međunarodnih sudskih predmeta, kao i uvodna razmatranja o specifičnostima interpretativne prakse. Autor je upućivanjem u prvoj glavi na predmete u ostalim glavama uspješno stvorio priliku čitaocu da sam uvidi kako pojedina sredstva tumačenja, o kojima je izlagano u prvom poglavlju, funkcionišu u različitim praksama međunarodnih sudskih i drugih relevantnih tijela.
Ova knjiga zato predstavlja izuzetno vrijedno naučno dostignuće koje daleko prevazilazi ovdašnje prostore i značaj koji se trenutno posvećuje pravnoj teoriji i praksi. Mora se međutim i konstatovati da ovo djelo može ostaviti određene nejasnoće kod čitaoca koji ne poznaje makar osnove međunarodnog javnog prava, ali s obzirom na skroman obim knjige, cijenimo da je skoro nemoguće bilo dati sumarniji i primjereniji prikaz kojim bi se prevazišao eventualni nedostatak kod čitaoca u pogledu konkretnog pravničkog (pred)znanja. Ali i pored toga, čitaoci kojima je na srcu savremena teorija i praksa, prihvatiće ovu knjigu poslije prvog čitanja kao vrijedan izvor svojih budućih traganja za nekim novim saznanjima, ali i za davanje odgovora na pitanja koja su im se prethodno otvarala.
(Autor je asistent na Fakultetu pravnih nauka Univerziteta Donja Gorica)
Bonus video:
