Street artu dodatnu privlačnost za kreatore daje adrenalinski naboj koju ova umjetnost nosi. Što zbog širine i slobode slikanja na ulici, ali i određenih opasnosti i ponekad ilegalnosti. Zato nije čudo da na ovoj sceni, kao i među grafti umjetnicima, a i u hip hop kulturi, muškarci su dominantno, i globalno i lokalno.
Međutim, Crna Gora ima čime da se ponosi na tom planu, jer i u ovim pionirskim danima lokalne scene ima zanimljiv ženski trio koji je već stigao da u Baru i Podgorici uljepša svakodnevnicu građanima.
Na ionako maloj street art sceni u gradu i zemlji, koja je osvijetljena nedavno održanom Grafiti Vikend manifestaciji, mr slikarstva Danijela Darmanović Mahmutović sa diplomiranim grafičkim dizajnerkama Anđelom Mršuljom i Marijom Raketić jedina su poznata ženska imena.
Profesorica sa Vizuelnog fakulteta u Podgorici bila je inspirisana da pokrene neku drugačiju, novu priču u glavnom gradu i šire, a sa sobom je “povukla” i dvije studentkinje, za koje se vidi da su motivisane za rad sa svojom mentorkom.
Njihova djela Podgoričani mogu vidjeti na Visećem i Moskovskom mostu, amfiteatru kraj trga Božane Vučinić... Velika većina onih koji jesu su oduševljeni, no njih tri, i pored toga što su uvijek nasmijane i pozitivno raspoložene, morale su se boriti sa patrijarhalnim mentalitetom i na ulici. O tome, svojim djelima, stilovima, izazovima sa kojima se suočavaju, kao i pomenutoj manifestaciji na kojoj su učestvovale pričale su za “Magazin”.
Kad i kako je nastao Team Kunstler, je li od starta ideja bila da to bude ženska ekipa ili se desilo spontano? Ko sve danas čini Team Kunstler?
Nela DM: Tim Künstler je nastao prije podinu i po dana, zahvaljujući projektu “Žartivizam”- ženska akcija kroz umjetnost.
Ideja projekta je bila da kao predavač sa Fakulteta vizuelnih umjetnosti formiram grupu studentkinja za oslikavanje murala na dodijeljenoj lokaciji. Zbog njihove zrelosti, odgovornosti i posvećenosti radu napravila sam izbor da mentorka budem upravo njima - Anđeli Mršulji i Mariji Raketić.
U drugoj fazi projekta koji je nosio naziv Osvajanje likovnosti trebalo je legitimnom andergraund formom likovne umjetnosti, koncipirati mural kao produkt edukativno-kretivnog procesa.
Marija R: Tako je nastao naš prvi zajednički mural. Za vrijeme realizacije murala shvatile smo da u timu veoma dobro funkcionišemo, da nas spaja pozitivna energija i ljubav prema street artu. Samim tim odlučile smo da zajedno nastavimo sa radom i formiramo grupu Künstler.
Gdje se sve mogu vidjeti vaša djela i kako bi ih stilski okarakterisali? Što vas je opredijelilo za street art kao glavni izraz i gdje najviše pronalazite inspiraciju, koji su vaši glavni uticaji?
Nela DM: Tematika i motivi zavise prvenstveno od arhitekture i kompozicije planirane za slikanje. Preferiramo modernu umjetnost često u kombinaciji sa tipografijom, mada ne isključujemo ni realizam onamo gdje procijenimo da je to najbolje rješenje i gdje je izvodljivo. Učestvovale smo u dva projekta gdje smo oslikavale stepeništa. U poslednjem projektu smo duž stepeništa uključile i tipografiju. To je bio veliki izazov za nas samim tim što tekst mora biti čitljiv uprkos tome što je izlomljen nekoliko puta.
Anđela M: Stepenice dosta ograničavaju i diktiraju forme i oblike, za razliku od zida ili fasade koja je ravna i na koju se maltene može izvesti sve što se zamisli.
Za sada, ljubitelji street arta naše radove mogu vidjeti na više lokacija u Podgorici (dva murala na Moskovskom mostu, tekst nezvanične podgoričke himne na visećem mostu Gazela, amfiteatar kod vojnih zgrada) i na fasadi muzičke škole u Baru.
Marija R: Ono što nas je opredijelilo za street art je neopisiv osjećaj kada se sa galerijskih formata na kojima smo radile u ateljeu, pređe na velike površine u javnom prostoru.
Na Grafiti Vikendu pričali ste i o nekim negativnim iskustvima sa lokalcima iz mjesta gdje ste radili, na kakve reakcije ste sve nailazile i zašto mislite da je dolazilo do negativnih reakcija, smatrate li da bi javnost trebalo bolje upoznati sa street artom?
Nela DM: Slike koje mijenjaju javni prostor podstiču na razgovor i interakciju i postaju simbioza između prolaznika i umjetnika. Iz tog razloga slikanje u javnom prostoru nosi sa sobom razna iskustva.
Od građana svakodnevno dobijamo veliku zahvalnost za kreativne i urbane lokacije koje nastaju u njihovom gradu i koje će biti dio njihove svakodnevnice. To nas dodatno motiviše, daje snagu a i potvrdu da radimo prave stvari. Naravno, uvijek postoji “druga strana medalje” i ljudi koja svoja lična nezadovoljsta reflektuju na sve oko sebe. Tri žene na ulici im dođu kao ventil za pražnjenje svega onoga što se godinama gomilalo u njima.
Lično bih posljednji naš mural “Krug” izdvojila kao omiljeni, jer je jako blizak mojoj estetici u slikarsvu, ali je takođe projekat koji me najviše iznenadio u negativnom smislu upravo zbog pojedinaca iz tog kvarta, koji su od samog početka našeg slikanja bili neprijateljski nastrojeni prema nama jer su odbijali da prihvate nešto novo i drugačije od ustaljenog.
Koji su van toga najveći izazovi sa kojima ste se suočavale u svom dosadašnjem radu?
Anđela M: Što je mjesto za slikanje nepristupačnije adrenalisko uzbuđenje raste i u tom slučaju postaje sve zabavnije.
Za oslikavanje murala, koji je sam po sebi dosta zahtjevan (i ne tako fizički lak posao), potrebno je posjedovati razne sposobnosti i vještine. Kao najveći izazov izdvojila bih naša cjelodnevna upravljanja dizalicom koja su obilježila slikanje fasade u Baru i vožnje u „korpi“ u vjetrovitim danima zimi. Takođe, kao kontru hladnim danima pomenuću i vrele dane u Podgorici i slikanje vani tokom ljetnjih mjeseci.
Uprkos vremenskim (ne)prilikama u našem timu prisutni su konstantni osmijesi na licima i sjajna atmosfera jer nas slikanje murala istinski ispunjava.
Vaša djela uljepšala su djelove grada kojim i dalje dominiraju sive, sumorne komunističke kocke. Smatrate li da bi street art trebalo da bude još više podržan i zastupljen i da možda ima i turistički potencijal?
Nela DM: Opština Podgorice sve više sarađuje sa umjetnicima i jako sam srećna zbog toga što umjetnost sve više napušta zatvoreni prostor galerije. Navijam za umjetnost konačno vidljivu i dostupnu svima, korisnu za mlade ljude jer je vid edukacije van učionica, ateljea, amfiteatra…Pored edukacije naravno da ima i turistički potencijal.
Podržavam interesovanje Glavnog grada za oslikavanje što više murala, a naša je ideja je da se gradu podari moderna i urbana scena nalik na one koje možemo vidjeti u velikim svjetskim metropolama, u želji da građanima Podgorice svakom oslikanom javnom površinom predstavimo po jedan umjetnički stil.
Što mislite generalno o manifestaciji Grafiti Vikend i kakav je njen značaj po vama?
Nela DM: Manifestacija “Grafiti Vikend” je od velikog značaja i smatram je prvim korakom ka organizovanju Sreet Art Festivala koji bi bio od velikog značaja za Crnu Goru, i u kulturnom i turističkom smislu. Kao neko ko petnaestak godina radi u nastavi na umjetničkom fakultetu vrlo dobro znam koliko naša zemlja ima potencijala kad su kreativni mladi ljudi u pitanju. Godinama unazad pratim festivale u regionu i oduševljavaju me sjajni murali koji nastaju kako od strane lokalnih tako i inostranih umjetnika. Smatram da bi za sve nas bilo od velikog značaja da se uspostavi interakcija i saradnja sa muralistima iz regiona i svijeta.
Marija R: Organizovana je prva street art šetnja, koja je obuhvatala obilazak mnogih murala i grafita u Podgorici. Neki od njih su nastali prije desetak godina. Drago mi je što smo uz razgovor i lijepo druženje podijelili iskustva sa kolegama i učesnicima šetnje koji su ljubitelji ulične umjetnosti. Imale smo priliku da ih na licu mjesta bolje upoznamo sa našim radom i odgovorimo na sva pitanja.
U proteklih godinu i po dana naša grupa je neprestano radila na stvarnju novih murala i što većem prisustvu ulične umjetnosti u Crnoj Gori, najviše u Podgorici. Želimo da nastavimo još intenzivnijim tempom jer ovo je tek početak.
Sjajna saradnja sa lokalnim vlastima i NVO sektorom
Ferid Skenderović iz ekipe K13, koji je učestvovao sa vama na Grafiti Vikendu, kazao je da bi volio da street art scena bude više nezavisna, jer za sada podosta zavisi od donacija lokalnih/državnih vlasti i(li) NVO sektora, iako su iste naravno poželjne. Kakav je vaš stav po tom pitanju, budući da ste dosta toga radile u saradnji sa recimo Glavnim gradom?
Nela DM: Naše dosadašnje aktivnosti su uglavnom vezane za projekte ili konkurse. S obzirom da su u pitanju murali velikih površina, naše ideje moraju biti finansijski podržane jer ih same do kraja ne bi mogle realizovati i ostale bi samo u formi ideje na papiru.
Nakon “Žartivizma” koji je organizovan od strane NVO “Spesa” uslijedila je nagrada na konkursu za idejno rješenje za izradu murala pod nazivom “Ja za Evropu, Evropa za mene”, koju je raspisao Generalni sekretarijat Vlade - Sektor za informisanje javnosti o procesu pristupanja EU.
Zatim, slijedi sjajna saradnja sa Sekretarijatom za kulturu i sport Glavnog grada i nekoliko oslikanih lokacija u Podgorici koje su novim izgledom dobile i funkcionalnost.
Bonus video:
