Muzej savremene umjetnosti u Lionu, “MAC Lyon”, organizuje izložbu na kojoj će biti prikazani snimci i arhivske fotografije performansâ dvoje čuvenih umjetnikâ - Marine Abramović i Ulaja, u periodu između 1976. i 1988. godine.
Njih dvoje su se upoznali u Amsterdamu 1976. godine i ubrzo nakon toga su počeli da sarađuju stvarajući performanse koji su prevazilazili sve dotadašnje granice. Abramović i Ulaj su 1986. godine predstavili svoj rad u MAC Lyon-u. Oni su 1995. godine, kada se par i razišao, odlučili da uživaju u svom umjetničkom partnerstvu sastavivši arhivu, koju je nabavio francuski muzej.
Arhiva će biti prikazana 15. septembra, u sklopu programa “Marina Abramović i Ulaj - Zbirka: Performansi od 1976. do 1988”, a biće dostupna za javnost do 2. januara.
Među istaknutim radovima je performans Abramović i Ulaja iz 1977. godine. U pitanju je performans nazvan “Imponderabilia” za koji je par stojao go s obje strane vrata, pozivajući publiku da odabere prema kome se želi okrenuti dok ulazi na izložbu. U performansu “Breathing in/Breathing out”, takođe iz 1977. godine, ovaj dvojac umjetnika bio je “zarobljen” u dugom poljupcu, udišući izdahnuti vazduh jedno drugog, sve do tačke potencijalnog gušenja.
”Nightsea Crossing”, s druge strane, mogao bi zadiviti publiku kao rani prethodnik performansa “The Artist is Present” (Umjetnik je prisutan), koji je uključivao dvoje umjetnika koji su sjedjeli jedan naspram drugog, tiho, svako sa svoje strane stola. Ovaj performans je 22 puta izveden između 1981. i 1986. godine, a prikazan je širom svijeta, od Sidneja do Čikaga.
Na izložbi će biti istaknuto i njihovo djelo iz 1988. godine - “The Lovers: The Great Wall walk”. Za ovaj performans su Abramović i Ulaj krenuli u susret jedno drugom s različitih strana Kineskog zida kako bi se sreli na pola puta... i međusobno se oprostili, razišli, čime su zapečatili i razdvajanje njih kao partnera.
Riječi iz muzeja u Lionu
Muzej savremene umjetnosti u Lionu 1986. godine bio je domaćin izložbe pionira umjetnosti performansa, Marini Abramović i Franku Uveu Lajsipenu, poznatijem kao Ulaj. Abramović je rođena u Jugoslaviji, a Ulaj u Njemačkoj. Bila je to prilika da ovo dvoje umjetnika predstave i privedu kraju ciklus preformansa koji su im donijeli međunarodno priznanje - “Nightsea Crossing”.
Djelo je poprimilo svoju konačnu formu s performansom u Lionu, a muzej je nabavio fotografije i snimke koji čuvaju sjećanje na, ponekad ekstremne, trenutke koje bilježe. Nekoliko godina kasnije, 1988. godine, kada se par razdvojio, a umjetničko partnerstvo završeno, odlučili su da se vrate snimcima različitih zajedničkih nastupa i sažmu materijal u arhivu bitnih trenutaka. MAC Lyon i Van Abe muzej u Ajndhovenu su 1999. godine koproducirali ovaj projekat i nabavili sve nastale “video-performanse”. MAC Lyon tako posjeduje sve snimke zajedničkih radova umjetnika. Selekcija iz tog opusa je predmet ove izložbe.
Pored “Nightsea Crossing”, 1981-1986, “The Lovers: The Great Wall walk”, 1988. - komad koji je zapečatio njihovo razdvajanje - biće izloženi neki od najbitnijih performansa s početka njihove saradnje.
Djela Marine Abramović i Ulaja oslanjala su se na pojedinačne perspektive i brige koje dijele ova dva umjetnika; testirali su fizičke granice svog tijela, granice svog odnosa i mentalne sposobnosti, kao i društvene ili kulturne kodove koji su na njih uticali da se prilagode stereotipima o polu, seksu i normalnosti uopšte.
”Imponderabilia” iz 1977. godine, obavezivao je posjetioce izložbe na kojoj je izveden performans da izaberu s kime će se suočiti “licem u lice” pri ulasku: Ulajem ili Marinom - muškarcem ili ženom - oboje su stajali goli na različitim stranama vrata, a između njih je trebalo da prođe posjetilac.
Pored “Breathing in/Breathing out” iz 1977. godine, kada su “zaključani” u neprekidnom poljupcu udišući izdahnuti dah jedno drugog došli do tačke potencijalnog gušenja, u performansu “Talking about Similarity” iz 1976. godine postavljali su pitanje da li je moguće govoriti u ime drugog... - Ulaj je sašio usne prepuštajući Marini da govori umjesto njega.
Kada je u pitanju njihov posljednji zajednički performans, istovremeno i kraj njihove veze, “The Lovers: The Great Wall walk”, interesantno je da im je trebalo osam godina da dobiju odobrenje od kineskih vlasti da mogu krenuti “u šetnju”... I to je bio način da se testira potencijal njihove veze za koju su oboje znali da je gotova. Počeli su hodati sa suprotnih krajeva Kineskog zida kako bi se sreli u njegovom centru, ali kada su se sreli, shvatili su da ne mogu više da nastave komunikaciju i rastali su se zauvjek.
Rad dvoje umjetnika, koji je opsežno zastupljen u Muzeju savremene umjetnosti u Lionu, dodiruje fundamentalna pitanja koja bi se danas opisala kao antropološka: par, rodna pitanja, svijest o tijelu i tjelesnom, izazovi za tijelo, mentalno upravljanje bolom i izdržljivost, izloženost opasnostima, povezanost s okolinom i drugim kulturama, pa čak i društvena i politička kritika...
U “Nightsea Crossing”, ideja na koju su došli tokom putovanja u Ers Rok (Australija), na “sjedjenju” su bili pozvani aboridžini i tibetanska lama. U Japanu su zapravo iskopali prostor za svoje “sjedjenje” u zemlji.
U roku od par godina, Marina Abramović i Frank Uve Lajsipen stvorili su moćno djelo koje je ostavilo trajni utisak na gledaoce koji su imali sreću da prisustvuju jednom od njihovih nastupa uživo.
O umjetnicima
Marina Abramović, rođena 1946. godine u Beogradu, bila je ratno dijete. U svojim ranim nastupima često je dovodila svoj život u opasnost, kao u “Rhythm 5” iz 1974. godine, djelu u kojem se opružila između tačaka u obliku zvijezde koje su bile zapaljene i gdje se na kraju i onesvijestila od nedostatka kiseonika.
Ulaj, skraćeno od Frank Uve Lajsipen, rođen je 1943. u Zolingenu, a umro je 2020. u Ljubljani. Školovan je za fotografa. U početku je radio s polaroidnim kamerama i pravio autoportrete na kojima je istraživao polne razlike koristeći scensku šminku. Ukrao je sliku 1976. godine iz Nacionalne Nove galerije u Berlinu, i to onu sliku za koju se smatralo da je bila omiljena Adolfu Hitleru - “The Poor Poet” Karla Špicvega i ostavio je turskoj porodici u predgrađu.
Marina Abramović je snimila to na filmu.
Marina Abramović i Frank Uve Lajsipen upoznali su se u holandskom televizijskom studiju 1975. godine i zajedno su radili od 1976. do 1988. godine, kada su se razišli. Tokom tih 12 godina ovaj dvojac umjetnika je stvorio performanse u kojima su mnogi aspekti ljudskog postojanja stavljeni na test.
Bilo da se radi o fizičkoj snazi, otporu na bol ili emocionalnom ili psihičkom stanju, Marina i Ulaj testirali su granice ženskog i muškog identiteta, koje su transformisali u univerzalniji oblik dualizma: svjetlo/tama, muško/žensko, pozitivno/negativno, tišina/buka, aktivno/pasivno, mirovanje/kretanje, odmor/energija.
”Relation Works” bili su performansi izvođeni bez priprema ili proba, pa je njihov ishod bio nepredvidljiv. Ipak, snimljeni su kako bi “retrospektivno vidjeli koje smo procese uspjeli da postignemo”, kazala je Marina Abramović.
Ti filmovi su prvobitno bili zamišljeni samo kao zapisi koje umjetnici nisu ni planirali da objavljuju, ali su odlučili da ih pretvore u “a posteriori” djelo u obliku instalacije, a koproducenti su muzej u Ajndhovenu i Lionu.
Prevela i priredila: Anđela Flis
Bonus video:
